Sayt test holatida ishlamoqda!
17 Iyun, 2025   |   21 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:39
Shom
20:02
Xufton
21:40
Bismillah
17 Iyun, 2025, 21 Zulhijja, 1446

Asalarining ibratli hayoti

18.12.2017   7491   18 min.
Asalarining ibratli hayoti

 Alloh taoloning ulug‘ kalomi Qur’oni karimda tafakkur qilish uchun ulkan mahluqotlar qatori  o‘rgimchak, pashsha, asalari va chumoli kabi mitti jonzotlar yaratilgani bayon etilgan. Buni shunchaki bayon qilib qo‘yish uchun emas, balki nima maqsadda yaratilganini anglashga da’vat etadi. Inson hayot tashvishiga o‘ralib yashaganidan tevarak-atrofida jonzotlar qanday yaratilgani va qay tarzda hayot kechirishi haqida o‘ylab ko‘rmaydi. Mulohaza qilib ko‘rilsa, ba’zi jonzotlarni ibrat olish va yana ba’zilarini insonga beminnat xizmat qilishlari uchun yaratilgan. Shunday mitti jonzotlardan biri – asalarini Alloh taolo O‘z kitobida zikr etib, bir surani asalari nomi bilan “Naxl” deb atadi. Alloh taolo marhamat qiladi:

 “(Ey, Muhammad) Rabbingiz asalarilarga vahiy (buyruq) qildi: “Tog‘larga, daraxtlarga va (odamlar)  barpo qiladigan narsalarga in quringiz. So‘ngra turli mevalardan yeb, Parvardigoringiz (siz uchun) qulay qilib qo‘ygan yo‘llardan yuringiz!”. Ularning qorinlaridan odamlar uchun shifo bo‘lgan turli rangdagi sharbat (asal) chiqur. Albatta, bunda fikr yuritadigan qavm uchun alomat bordir”. (Nahl surasi, 68-69-oyatlar).

 Bu oyatda asalariga vahiy qildi, deyishdan maqsad xuddi odamzotga ato etgandek ilhom, hidoyat va rushd-to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatdi, deb tafsir qilingan. Haqiqatan, unga ilhom berilmasa, erta-yu kech o‘z iniga o‘zicha qatnamas, nihoyatda foydali va shifobaxsh asal bolini tashib keltirmasdi. Alloh taolo to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatmaganida to‘p-to‘p arilar inlardan bol yig‘ish maqsadida uzoqlarga uchib, o‘z joyiga qaytib kelolmasdi. Chunki inidan chiqqan  asalari vodiy, dara, tog‘ va qir-adirlar osha parvoz qilib, yana mo‘ljaldan adashmay, oldingi joyiga qaytib kelishini tasavvur qilish qiyin.

 Har bir asalarining tanasi bosh, ko‘krak va qorindan iborat. Orqa tarafidagi qorin halqa shaklidagi qismlardan tashkil topadi. Asalari qornida asal to‘rva va yana qursoq deyilgan ikkita oshqozon mavjud. Asalari gullardan yiqqan gulshiraga dastlab qursog‘ida ishlov berib, uni asal holiga keltiradi. Shunisi ajoyibki, asalarining qorin qismini kuzatish imkoni bo‘lsa, o‘ziga xos kimyo laboratoriyasi singari ishlayotganiga guvoh bo‘lish mumkin. Asalari to‘plagan asalning rangi hech qachon bir xil bo‘lmaydi. Bu rang u yashagan iqlim, mavsum va gulshiraga bog‘liq. Asal oq, qizil va jigarrangda bo‘lib, ular ichida eng yaxshisi och sariq ranglisidir. Asalarichilikda asal rangini aniqlash uchun rang jadvallari kashf qilingan. Inidan uchib chiqqan asalari gulzorni ko‘rib qolsa, bu haqda xabar berish uchun boshqalari yoniga qaytgan zahoti “raqs” ga tushib, ularga joy koordinatalarini xabar beradi. Raqs vositasida yetkazilgan ma’lumotlarda gulshira joyini va qayerdaligini aniq bildiriladi. Inson zoti qancha vaqt mashq qilganda ham bu kabi raqsni eplab o‘rganmasligi mumkin. Holbuki, bor-yo‘g‘i olti hafta yashaydigan asalari o‘z “raqslari” bilan ma’lumot yetkazish mahoratini to‘liq egallaydi. Asalari hayotini kuzatilsa, u asal xom ashyosini faqat quyoshga qarab aniqlay oladi. U qutini aylanguncha quyosh har to‘rt daqiqada bir daraja joy o‘zgartiradi. Shunga asosan ari ham o‘ziga kerakli manbani va qutiga borishning eng yaqin yo‘lini topadi. Asalari bu yo‘lda qancha aylanmasin, qutiga nisbatan quyoshning qay darajada o‘zgarganini hisobga olishga majbur. Asalari bu ishni shu darajada bekamu ko‘st bajaradiki, aniq va izchil xatti-harakatlari hamda quti ichidagi tartib va uyg‘unlikni tasodif va na unga berilgan ta’lim natijasi, deb izohlash mumkin.

Bularning hammasi asalarilarga Parvardigor tomonidan berilgan o‘ziga xos tug‘ma instinktdir. Yaratuvchi Zot asalarini ana shunday mukammal va g‘aroyib qilib yaratgan. Alloma Qazviniy “Ajoyib maxluqotlar” asarida: “Ramazon hayiti kuniga marhamat kuni deyiladi. Chunki unda Alloh asalarilarga asal yig‘ishni vahiy (ilhom) qildi. Alloh subhonahu va taolo asalarilar ahamiyati kattaligini e’tirof etib, fahmli, ziyrak, shijoatli, yil fasllari, yomg‘ir vaqtlari, yaylov va ozuqa to‘plash tadbirini biluvchi, boshlig‘iga bo‘ysunuvchi itoatkor, ajoyib hunarli va ajib tabiatli jonivor ekanini bildirdi”, deb keltiradi. Arastu fikricha, asalarilar to‘qqiz turdan iborat bo‘lib, ulardan oltitasi bir-biriga suyanadi. Ozuqalari shirin chiqindilar, gul va barglarga sizib kiruvchi namlik bo‘lib, ularni yig‘ib to‘playdi. Bu – asaldir. Shu bilan birga yog‘li namliklarni ham yig‘adi, ulardan uyalarini quradi. Ushbu yog‘li namliklar mumdan iborat. Asalari ularni xartumchasi bilan yig‘ib, ikki sonida ko‘taradi va undan beliga o‘tkazadi.

 Qur’on asalari gullardan oziqlanishi va bu ozuqa qornida asalga aylanishi, uni og‘zidan to‘kishi va undan katta miqdorda to‘planishi haqida: “So‘ngra turli mevalardan yeb, Parvardigoringiz (siz uchun) qulay qilib qo‘ygan yo‘llardan yuringiz!” Ularning qorinlaridan odamlar uchun shifo bo‘lgan turli rangdagi sharbat (asal) chiqur” (Nahl surasi, 69-oyat), deb xabar beradi. Allohning “turli mevalardan” degan so‘zidan murod ularning ba’zisidir. Bunga o‘xshash Alloh taoloning “turli narsadan berildi” so‘zidan ba’zisi iroda qilingan. Asal rangining turlicha bo‘lishi asalarilarga va yaylovlarga bog‘liq bo‘ladi. Yaylovlar turiga qarab asal ta’mi ham farq qiladi.

 Asalari toza joy bo‘lsa, dastlab u yerda o‘ziga mumdan katakchalar yasab oladi. Yana podsho yashaydigan va asal yig‘maydigan erkak asalarilarga in quradi. Erkak asalarilar asal to‘playdigan ishchi asalari urg‘ochilariga nisbatan jussasi kattaroqdir. Agar inlaridan uchib chiqmoqchi bo‘lishsa, birga uchib chiqadi va havoga ko‘tarilib yana inga qaytishadi. Asalarilar mumni ishlab chiqargandan keyin urug‘ qo‘yadi. Chunki urug‘ qo‘yganda xuddi qushlar tuxum bosgandek ustiga o‘tirib oladi. Bu urug‘lardan oq lichinkalar paydo bo‘lib, biroz vaqt o‘tmay voyaga yetib, o‘zlari ozuqlanadi va ucha oladi. Asalarilar bir gulga emas, turli-tuman gullarga qo‘nadi. Ular inlaridan birini asal va gulchangga, yana birini bolalari bilan to‘ldiradi.

 Asalarilar odatidan biri shuki, agar biron narsa zarar yetkazmoqchi bo‘lib, podsho asalariga yaqinlashayotganini sezib qolsa, darhol uni indan chiqarib tashlaydi. Ko‘pincha uni uyadan chiqarib, tashqarida qatl etishadi. Mabodo podsho asalari hamma asalarilar qatorida tashqariga chiqqanda uchishga qodir bo‘lmasa, uni ko‘tarib oladilar. Podsho asalarida nish bo‘lsa ham, ammo chaqmaydi. Asalarilar to‘planib, ishlarni o‘zaro taqsimlab oladilar. Biri asal yig‘sa, yana biri mum qiladi, yana biri suv tashiydi, yana biri in quradi. Yasagan inlari ham juda ajoyib. Bu inlar aniq bir o‘lchov asosida qurilgandek taassurot qoldiradi va egriligi yo‘q olti burchakli aylana shaklli inlar oxirida birlashib, xuddi bir butun narsaga o‘xshab qoladi. Bunga sabab shuki, uchdan o‘ngacha shaklda yasalsa, inlar bir-biriga qoldiqsiz birlashmay, oralarida tirqishlar hosil bo‘ladi. Olti burchakli qilib yasalgan inlar bunday emas. Agar olti burchakli narsa yana o‘ziga o‘xshashiga birlashtirilsa, ikkisi bir butun narsadek bir-biriga yopishadi. Bularni yasashda asalarilarda na o‘lchagich, na asbob va na sirkul bor. Balki bu marhamatli, hamma narsadan xabardor Zot Alloh taoloning: “(Ey, Muhammad!) Rabbingiz asalarilarga vahiy (buyruq) qildi: “Tog‘larga, daraxtlarga va (odamlar) barpo qiladigan narsalarga in quringiz” (Nahl surasi, 68-oyat) deb buyurganidek, Allohning ishi va asalarilarga ato etgan ilhomi tufayli amalga oshadi.

Asalarilar Rabbi amriga to‘liq va chiroyli itoat etib, tog‘larga, daraxtlarga va odamlar qurgan ayvonlarda qanday qilib in qurishi haqida o‘ylab ko‘rgan kishi ajablanmay iloji yo‘q. Bu uchtasidan boshqa joyda umuman in qurishmaydi. Ko‘proq tog‘larda in qurib, daraxtlarga, ayvon va shiyponlarda in qurishi juda kam. O‘t-o‘lan va o‘tloqzorga qarab inlarini qanday chiroyli tarzda qurib olishlarini bir o‘ylab ko‘ring. Dastlab inni qurib, undan har tomonga tarqaladi, turli gullar va mevalardan totib, inlariga yo‘l oladi. Chunki Rabbi subhonahu va taolo ularga oldin inlarni qurishni, keyin oziqa topib, inlaridan panoh topishni buyurib qo‘yibdi. “Ihyo ulumi din” asarida: “Alloh taolo asalariga tog‘larda in qurib olishga va qanday qilib so‘lagidan mum va asal ishlab chiqarishi, bir qismini shu’la-ziyo va bir qismini esa shifo qilib qo‘yganiga qara”, deb keltiriladi.

 Yana ular gullar va nurlarni ichib, nopoklikdan saqlanishi, o‘z boshlig‘iga itoat etishi va asalarilar o‘rtasida adolat va insof bilan hukm yuritilishi haqida o‘ylab ko‘rsang, bundan ajablanmay ilojing qolmaydi. Boshliq asalari nopok narsaga qo‘nib, undan o‘ziga ilashtirib qaytgan asalarini eshik oldida qatl etadi. Bularni bir chetga qo‘ying-da, mumdan oltiburchak shaklda qurib olingan inlariga ahamiyat bering. Bu inlar  to‘rtburchak va na beshburchak shaklda emas, nega aynan oltiburchak shaklda qurilganiga har qanday zukko va aqlli muhandis tan beradi. Asalari tanlagan shakl har jihatdan olib qaraganda shakllar ichida kengligi va ortiqcha burchak-joy qolmasligi bilan ajralib turadi. Chunki to‘rtburchak shaklda chiqindi burchaklar bo‘lishi tabiiy. Asalarilar o‘z shakliga nomutanosibligi bois inlarini to‘rtburchak shaklda qurmaydi. Agar dumaloq shaklda qurilsa ham, inlari tashqarisida tirqishlar hosil bo‘lardi. Agar dumaloq shakllar birlashtirilsa, bir-biriga zich holda yopishmasligi aniq. Oltiburchak shaklda qurilgan inlar birlashganida hech qanday qoldiq joy bo‘lmasligi aniq. Qanday qilib Alloh taolo ana shu mitti jonzotga ta’lim berib, undan marhamatini ayamagani, unga g‘amxo‘rligi va ilhom berganini ko‘ring. Asalarilar  uyasi yaqiniga borgan kishini chaqadi. Ba’zan chaqilgan kishi halok bo‘ladi. Agar inlari ichida birontasi o‘lib qolsa, havoni buzmasligi uchun darhol uni tashqariga chiqarib tashlaydi. Tozalik ham asalari tabiatida mavjud. Shuning uchun u o‘z najasini uyasida olib turmay tashqariga chiqarishga odatlangan. Chunki uning hidi yoqimsizdir.

Asalari ko‘proq bahor va kuz oylarida asal to‘playdi. Bahorda asal to‘plashi yaxshiroqdir. Yosh asalari kattasiga qaraganda mehnatkash bo‘ladi. Asalari toza, chuchuk suvni ichadi, qayerda bo‘lsa ham uni qidirib topadi. Asaldan faqat o‘ziga kerakli miqdorni tanovul qiladi. Agar inda asal kamayib qolsa, tugab qolishidan qo‘rqib, ko‘paytirish maqsadida asalni suvi bilan og‘zidan chiqaradi. Chunki asal tugab qolsa, asalarilar podsho asalari va erkak asalarilar iniga zarar yetkazadi. Balki u yerda bo‘lganlarini qatl etiladi. Yunonistonlik bir donishmand: “Inlardagi asalarilar kabi bo‘ling”, deb nasihat qilganida shogirdlari hayron bo‘lib: “Inlardagi asalarilar qanday bo‘ladi?”, deb so‘rashdi. Donishmand dedi: “Ular inida bekorchini qo‘ymaydi, undan yuz o‘girib, undan haydab chiqaradi. Chunki u joyni toraytirib, asalni yeb tugatadi. Ishchani yalqovini darhol biladi”.

 Asalarining yana bir xislati shuki, qachonki inidan uchib chiqsa, ozuqa yig‘ib, so‘ngra qaytadi. Har bir asalari o‘z joyiga qaytishda aslo xatoga yo‘l qo‘ymaydi. Misrlik asalarichilar asalari qutilarini kemalarga joylab, gullar va daraxtlar quyuq o‘sadigan joylarga safar qiladilar.   Asalarilar inlardan chiqib, kun bo‘yi yaylovda ozuqa yig‘ish bilan mashg‘ul bo‘ladi. Qorong‘i tushgach, kemaga qaytib, har bir asalari o‘z joyini egallaydi. Imom Ahmad, Hokim, Termiziy va Nasoiy keltirgan rivoyatda amir al-mo‘minin Umar ibn Xattob raziyallohu anhu shunday dedi: “Rasululloh alayhissalomga vahiy kelganida asalarilar g‘uvillashi kabi g‘uvillash eshitilardi. Bir kuni u zotga vahiy tushdi. Biz bir soat kutib o‘tirdik. Bir vaqt u zot qiblaga qarab ikki qo‘llarini ko‘tarib duo qildilar: “Ey Parvardigor, bizni ziyoda qil, bizni kam qilma, bizni ikrom et. Bizni xor etma, bizga ato et, bizni mahrum qilma, bizni afzal et va bizni tashvishlantirma, bizni rozi qil va bizdan rozi bo‘l”.

 Asalarilarga gulshira yig‘ishda qorong‘ulik, bulut, shamol, tutun, suv va olov kabilar xalaqit qiladi. Shunga o‘xshash mo‘min kishining ishlashiga ham g‘aflat zulmati, shak buluti, fitna shamoli, harom tutuni, mo‘l-ko‘llik, farovonlik suvi va havo olovi xalaqit qiladi. Bir tafsirda asalning osmondan tushishi aytilib, asalarilar uni terib, inlariga keltirib, asal uchun tayyorlagan mumga tashlaydi, deyilgan ekan. Bu ayrim kishilarning asalarining ozuqa chiqindisi bo‘lib, oshqozonida asalga aylanadi, deb o‘ylaganidek emas. Bilginki, Alloh taolo o‘z qudratini namoyish etish uchun asalarida zahar bilan asalni jamladi va buni o‘zidan mum bilan aralash holda chiqardi. Mo‘min kishining amali ham shunday xavf va rajo bilan aralashgan. Asalda uch narsa mavjud: shifo, halovat va yumshoqlik. Mo‘min kishi ham shunday. Asalariga haloldan yeyish buyurilgan. Hatto uning so‘lagi shifo va davo bo‘ladi. Tabiblarning davosi achchiq, Allohning davosi shirin bo‘lib, bu shirin davoni asal deyishgan.

Asalari o‘t-o‘lanlarga qo‘nib, undan o‘ziga shirin va yoqimli narsani yig‘adi, yegan narsasining turli-tuman bo‘lishi uni o‘zgartira olmaydi. Ibn Moja va Hokim Ibn Mas’uddan keltirgan rivoyatda Nabiy alayhissalom: “Asal har bir dardga shifodir, Qur’on qalblardagi har bir dardga shifodir. Sizlar o‘zlaringizga ikki shifo – Qur’on va asalni lozim tutinglar”, dedilar. Yana Abu Hurayradan keltirgan rivoyatda Nabiy alayhissalom: “Kim asaldan har oyda uch marta ertalab yalasa, katta balo unga yo‘liqmaydi”, dedilar. Naqqosh degan zotning aytishicha, Abu Vajra asalni ko‘ziga malham qilib, surma qo‘yardi, kasal bo‘lib qolsa, asal bilan davolanardi. Yana rivoyatga ko‘ra, Avf ibn Malik roziyallohu anhu kasal bo‘lib qolsa, suv so‘rardi va Alloh taolo: “Biz osmondan barakotli suv-yomg‘ir yog‘dirdik...” (Qof surasi, 9-oyat) deb aytgan derdi va asal olib kelishni buyurib, mana shu oyatni o‘qirdi. So‘ng zaytun – muborak daraxt deb, zaytun yog‘i keltirishni buyurib, olib kelishgach, hammasini aralashtirib ichardi va shifo topardi. Mujohid dedi: “Makkadan Madinaga borguncha Umar roziyallohu anhuga hamroh bo‘ldim. Rasululloh alayhissalomdan rivoyat qilgan mana bu hadisni boshqa kishidan eshitmadim: “Mo‘min kishi asalariga o‘xshaydi, agar unga hamroh bo‘lsang, senga foydasi tegadi, agar undan maslahat so‘rasang, senga foydasi tegadi, agar birga o‘tirsang, senga foydasi tegadi va uning har bir  ishi foydalidir. Xuddi shunday asalarining ham har bir ishi foydalidir”.

Ibn Asir: “Mo‘min bilan asalarining bir-biriga o‘xshashiga asalarining mahorati, ziyrakligi, ozori kamligi, soqchilik qilishi, foydasi tegishi, qanoati va ertalabda harakati, iflos narsalarga yo‘lamasligi va o‘zi topgan pok narsani yeyishi sabab bo‘lgan. Chunki u boshqaning topganidan yemaydi, shuning uchun ozg‘in. Ibn Umar roziyallohu anhu biron narsadan shikoyat qilmasdi, ammo biron joyi og‘rib qolsa, uni asal bilan davolardi. Hatto chipqonga, yara-chaqa, yiring va momataloq – chaqilgan joyga asalni surtib, asalning shifoligi haqidagi oyatlarni o‘qirdi. Yana ko‘plarimizga ma’lum va mashhur hadis: Abu Sa’id roziyallohu anhu rivoyatiga ko‘ra, bir kishi Nabiy alayhissalom huzurlariga kelib: “Ukam qornidan shikoyat qilayapti”, dedi. U zot: “Asal ichir”, dedilar. Ikkinchi marta kelganda yana: “Asal ichir”, dedilar. Uchinchi marta kelganida qornini yurgizishdan boshqa foyda bo‘lmaganini ma’lum qildi. Payg‘ambarimiz: “Alloh rost aytadi, ukangning qorni yolg‘on aytadi. Unga asal ichir”, dedilar. Bas, yana ichirganida tuzalib ketdi”.

 Mo‘minlar onasi Oisha roziyallohu anho: “Nabiy alayhissalom halvo va asalni yaxshi ko‘rar edilar”, dedi. Mujohid asalarini bekordan-bekor o‘ldirishni makruh deb fatvo beradi. Xuddi odamzotning suti halol, go‘shti harom bo‘lganidek, agar asalarining asali halol bo‘lsa ham, o‘zini yeyish halol emas. Agar asalarini tushda ko‘rilsa, mo‘l-ko‘llik va boylik alomatidir. Agar asalari inini va undan asal olinganini tush ko‘rilsa, halol molga erishiladi. Agar asalari boshga qo‘nganini tush ko‘rilsa, hokimlik va martabaga erishadi. Agar podshoh asalarini tushida ko‘rsa, katta mulkka noil bo‘ladi. Agar dehqonlar tushida ko‘rsa, asalari yaxshilikka dalildir. Kim asalarini o‘ldirganini tush ko‘rsa, u dushmandir. Dehqonlar asalarini o‘ldirganini tush ko‘rishi xayrli emas, chunki asalari unga rizq va maoshdir. Kim tushida asalni ko‘rsa, mashaqqatsiz halol mol va kasaldan shifo topishdir. Kim odamlarga asal yedirayotganini tush ko‘rsa, ularga chiroyli kalom va yoqimli ovoz bilan Qur’onni o‘qib berishiga dalolat qiladi. Kim tushida asal yalayotganini ko‘rsa, u uylanadi. Asal bolini tushida ko‘rish halol meros va sherikli molga dalolat qiladi. Ibn Sirin: “Asal bolini halol rizq deb ta’vil qilib, kim ikki qo‘li orasida qo‘yilgan asal bolini tush ko‘rsa, u ilmli ekaniga va odamlar undan ilm olish uchun oldiga kelishiga dalolat qiladi”, dedi. Agar asal bolining bir o‘zi bo‘lsa, u g‘animat moldir. Agar u bir idishda bo‘lsa, u ilm va halol mol egasi bo‘lgan kishidir. Asal va asalarining bundan ham boshqa hikmatlari ko‘p. Biroq ularni to‘lig‘icha keltirish imkoni yo‘q.

“Asaldan shifo topishni istaysizmi?”

 kitobi asosida Bobomurod ERALI tayyorladi

 

O‘MI Matbuot xizmati

 

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Moshina haydovchining 66 ta ODOBI (4-qism)

16.06.2025   1860   8 min.
Moshina haydovchining 66 ta ODOBI (4-qism)

MOSHINA HAYDOVCHINING 66 ta ODOBI

ni

ULUG‘ USTOZ ULAMOLARIMIZ bayon qilib berganlar:

     (4-qism)

MOSHINA HAYDOVCHINING  66 ta ODOBI

(bularning aksi

mo‘min-musulmon insonga

mutlaqo to‘g‘ri kelmaydi!!!)

 

  1. Moshinaga minishda yaxshi niyat bilan eng avvalo «Auuzu billohi minashshaytonir rajim!», «Bismillohir rahmonir rahim!» deb, o‘ng qo‘l bilan eshikni ochib, o‘ng oyog‘ini oldin bosib chiqishlik.
  2. Moshinaga chiqayotib, salom berishlik.
  3. Moshinaga minganda, qisqagina tilovat qilib, o‘tganlarning haqlariga duo qilib, belgilangan duolarini o‘qishlik.
  4. Moshinada o‘zini xuddi birovning uyida yoki jamoatchilik joyida o‘tirgandek tutishlik.
  5. Moshinani ichki va tashqi tomonlarini doim toza, ozoda va pokiza tutishlik.
  6. Moshinaning texnik talablarini buzmasdan, ularga so‘zsiz va to‘liq rioya etishlik.
  7. Moshinani har doim barcha joylari sozlangan va minishga yaroqli holda haydamoqlik.
  8. Yo‘lga chiqishdan oldin ulug‘lar (OTA-ONA, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar)ning duolarini olib chiqishlik.
  9. O‘zi yaxshi ko‘rganni o‘zgalarga ham ravo ko‘rishlik.
  10. Bir-biriga nisbatan rahmdillik, mehr-oqibat, hurmat va bag‘rikenglik bilan muomala qilishlik.
  11. Odamlar bilan muomalada hayo, uyatni unutmaslik.
  12. Nafaqat insonlar bilan, balki hayvon, parranda, hasharotlar hatto o‘simliklar bilan ham chiroyli xulq-odob bilan muomala qilishlik.
  13. O‘zidan kattalarni doim hurmat qilishlik.
  14. O‘zidan kichiklarni doim izzat qilishlik.
  15. Hargiz va hargiz boshqalarga noqulaylik tug‘dirmaslik.
  16. Hech kimga hech qayerda va hech narsaga jahl qilmaslik!
  17. Atrofdagilar bilan doim shirinsuxan bo‘lishlik!
  18. Yo‘l asnosida atrofdagilarga biror savol bilan murojaat qilganda, javob bergan odamga minnatdorchilik izhor etishlik.
  19. Moshina haydovchisi til, qo‘l, oyoq va boshqa harakatlar orqali ham boshqalarga ozor berishi dinimiz ko‘rsatmalariga aslo to‘g‘ri kelmaydigan amal. Chunki bunday ishlar muborak oyati-karimalar va hadisi-shariflarda qattiq qoralangan.
  20. Yo‘l harakat qoidalari va yo‘lda yurish odoblariga to‘liq va din-diyonat bilan rioya qilishlik.
  21. Moshina bilan ham kechayu-kunduz OTA-ONANING xizmatlarini og‘rinmasdan, mehr bilan bajarib, ULARNING bebaho, beqiyos va betakror duolarini olishlik.
  22. Ulug‘lar (OTA-ONA, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar) ning hurmatlarini joyiga qo‘yishlik.
  23. Ulug‘lar (OTA-ONA, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar) ga nisbatan beodoblik qilmaslik.
  24. Ulug‘lar (OTA-ONA, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar) oldilaridan imkon qadar kesib o‘tmaslik. Mabodo shunga majbur bo‘lib qolgan holda, uzr aytib, kechirim so‘rashlik.
  25. Ulug‘lar (OTA-ONA, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar)  ning imkon qadar oldilariga tushib yurmaslik. Mabodo shunga majbur bo‘lib qolgan holda, uzr aytib, kechirim so‘rashlik.
  26. O‘z aka-uka, opa-singillariga moshina bilan ham mehribonlik qilib, doim xizmat-yumushlarini beminnat ado etishlik.
  27. Qavm-qarindoshlar bilan yaxshi munosabatda bo‘lib, issiq-sovuq kunlarida moshina bilan ham beminnat xizmat qilishlik.
  28. Qo‘ni-qo‘shnilar bilan chiroyli muomala qilib, issiq-sovuq kunlarida ham, ular ehtiyoj sezganlarida ham moshina bilan ham beminnat xizmat qilishlik.
  29. Inson zotini manfaati ko‘zlab o‘rnatilgan tartib-qoidalarga insof bilan, din-diyonat bilan rioya etishlik.
  30. Inson zotini manfaati ko‘zlab qo‘yilgan yo‘l belgi (znak)lar talablarini hamda svetofor ishoralarini buzmaslik.
  31. Og‘ir bo‘lib, bosiqlik va sabr bilan yurishlik.
  32. Sira ham shoshilmaslik, zero shoshilish – shaytondandir.
  33. Juda sekin ham harakatlanmaslik.
  34. Kasalxona, qabriston, masjid, maktab va shu kabi joylarda imkon qadar signal chalmaslik.
  35. Kasalxona, qabriston, masjid, maktab va shu kabi joylarda video-ovoz chiqarish uskunalarini ovozini keskin pasaytirishlik.
  36. Agar mutlaqo o‘chirib qo‘yilsa, yanada ulug‘roq bo‘ladi.
  37. Har qanday katta-kichik yo‘ldagi har qanday qabristonning ham yonidan o‘tganda, tezlikni sezilarli darajada pasaytirishlik.
  38. Kasalxona, qabriston, masjid, maktab va shu kabi joylarda imkon qadar sekinroq harakatlanishlik.
  39. Har qanday katta-kichik yo‘ldagi qabristonning yonidan o‘tganda, o‘tganlarimizning haqlariga duo qilishlik.
  40. Har qanday katta-kichik yo‘ldagi har qanday kasalxonaning yonidan o‘tganda, barcha bemorlarning haqlariga duo qilishlik.
  41. Quloqchin (naushnik) ishlatmaslik.
  42. Imkon qadar telefon bilan gaplashmaslik.
  43. Harakat davomida oynadan boshqa haydovchilar va yo‘lovchilar bilan gaplashmaslik.
  44. Avtomoshina oynasidan turli narsalarni tashlab yubormaslik.
  45. Bo‘lar-bo‘lmasga signal chalmaslik.
  46. Moshinadagi (video, ovoz chiqarish) uskunalarini ovozini baland qo‘yish bilan o‘zgalarga ozor bermaslik.
  47. Ko‘pchilik harakatlanayotgan joyda yurganda jamoatchilik odoblariga rioya qilish lozim.
  48. Ehtiyojmandlarga tez-tez xayr-ehson, sadaqa qilib turishlik.
  49. Uyda, ko‘chada va barcha jamoat joylarida biror narsa umidvor bo‘lib, so‘rab kelgan insonni quruq qaytarmaslik.
  50. Ko‘pchilik harakatlanayotgan joylar ham xuddi majlislar kabidir. Ularda ham majlislar odoblariga rioya qilgan kabi odob-axloq me’yorlariga rioya etish lozim bo‘ladi.
  51. Yo‘l harakati asnosida ham Yong‘in xavfsizligi, Tez tibbiy yordam va shu kabi tashkilotlarning moshinalariga imkon qadar yo‘lni tezroq bo‘shatib qo‘yish lozim.
  52. Moshina haydovchisi shovqin-suron, baqir-chaqir qilmasligi ham odobdandir. Zero baqir-chaqir, shovqin-suron qilishlik musulmon kishilarga mutlaqo yarashmaydi.
  53. Haqiqiy mo‘min-musulmon kishi qachon, kimning oldida va qayerda bo‘lishidan qat’i nazar, o‘zini yuksak odob doirasida tutadi.
  54. Kechki paytda boshqa haydovchilarning hamda piyodalarning ko‘zlarini qamashtiradigan darajada yoritgichlarni yoqib yurmaslik.
  55. Yo‘lda sarson bo‘lib, qiynalib turganlarga imkon qadar ko‘maklashib, yordam berishlik – haqiqiy mo‘min-musulmon kishining eng savobli ishlaridan hisoblanadi. Janobi Payg‘ambarimiz Rasululloh sallallohu alayhi vasallam marhamat qildilar: “Kim bir musulmonga bu dunyoda yordam bersa, Alloh Oxiratda unga yordam qiladi”.
  56. Borayotgan manzilga bir oz yetmasdan 10-20 metr oldin to‘xtashlik.
  57. Borayotgan manzilda mabodo odamlar to‘plangan joy bo‘lsa, undan kamida 20-30 metr oldin to‘xtashlik.
  58. Borgan manzilga moshinani o‘sha joyning eshigi, darvozasi, kirib-chiqish joyiga ro‘para qo‘ymaslik hamda atrofdagi odamlar va boshqa moshinalarga ham har tomonlama xalaqit bermaydigan darajada qilib qo‘yishlik.
  59. Kishi bilan xayrlashganda odamning oldida eshikni qattiq yopmaslik. Imkoni bo‘lsa, bir oz yurgandan keyin yopishlik.
  60. Uyga kelganda kelganini bildirish uchun yoki eshik, darvozani ochishlari uchun moshina signali bilan yoki o‘z ovozi bilan boshqalarga ozor bermaslik.
  61. Avtoulovni duch kelgan joyda qoldirmasdan, boshqalarga zarar bermaydigan joyni tanlash lozim.
  62. Turli jamoat joylari (kasalxona, bozor, maktab, masjid, savdo markazlari, avtoturargoh va hokazo)da moshinani juda katta diqqat va nihoyatda jiddiy e’tibor bilan, moshinalarga ham, odamlarga ham mutlaqo ozor yetkazmaydigan holda qilib qo‘yishlik.
  63. Hatto o‘z uyining, o‘z ishxonasining oldiga ham qo‘shnilar, yo‘lovchilarga aslo ozor bermaydigan qilib qo‘yishlik.
  64. Biror joyga mehmonga borganda ham yoki biron yumush bilan to‘xtaganda ham moshinani qo‘shnilar, yo‘lovchilarga aslo ozor bermaydigan, birovlarni yo‘lini to‘sib qo‘ymaydigan qilib qo‘yishlik.
  65. Manziliga yetib borganidan keyin, Xudoga shukr qilib, moshinaga ham minnatdorchilik izhor etiladi.
  66. O‘zidagi mavjud ulovga doim shukr qilishlik.

 

Mehribon Parvardigorimiz

o‘zlarimizni ham,

farzand-zurriyotlarimizni ham

O‘zi buyurgan,

Janobi Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam tavsiya etgan,

o‘tmishda o‘tganlarimizning ruhlari shod bo‘ladigan,

xalqimiz xursand bo‘ladigan,

ota-onalarimiz rozi bo‘ladigan

yo‘llardan yurishimizni nasib etsin!

 

                                                                                        Ibrohimjon domla Inomov

 

 

Ibratli hikoyalar