Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Dekabr, 2025   |   4 Rajab, 1447

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:47
Peshin
12:28
Asr
15:18
Shom
17:03
Xufton
18:22
Bismillah
24 Dekabr, 2025, 4 Rajab, 1447

Diniy ta’lim sohasidagi islohotlar

13.09.2017   17694   7 min.
Diniy ta’lim sohasidagi islohotlar

Bugungi kun davr talabi barcha sohalar kabi diniy soha vakillari oldiga ham bir qator muhim vazifa va talablarni qo‘ymoqda. Ana shunday yangilanish va islohotlarning  ba’zilari Imom Buxoriy nomidagi Toshkent islom instituti (TII)da amalga oshirilayotganiga guvoh bo‘lishingiz mumkin;

Maxsus sirtqi bo‘lim;

Maxsus sirtqi bo‘lim bu yil ya’ni 2017-2018 o‘quv yilidan ilk bor o‘z faoliyatini boshlaydi.  Bundan asosiy maqsad Respublikamizda faoliyat olib borayotgan ilmiy-tadqiqot markazlari, masjid va ziyoratgohlarning o‘rta maxsus bilimga ega bo‘lgan imom-xatib, imom noibi, ziyoratgoh mas’uli kabi mutaxassislarini oliy ma’lumotli kadrlar bilan ta’minlashdan iborat. Maxsus sirtqi bo‘limda o‘qish muddati 3 yildan iborat bo‘lib, unga hujjat topshirmoqchi bo‘lganlar o‘rta maxsusta’lim muassasasini tugatgan, O‘zbekiston musulmon idorasi (O‘MI) tizimida ma’lum muddat davomida faoliyat olib borayotgan bo‘lishi talab etiladi. Maxsus sirtqi bo‘lim talabalari uchun har tomonlama qulay shart-sharoitlar yaratib beriladi. Ularga TIIning yuqori malakali, uzoq yillik tajribaga ega bo‘lgan professor-o‘qituvchilari dars berishlari ko‘zda tutilmoqda.  Talabalar institut maxsus fan va  o‘quv auditoriyalaridan, axborot resurs markazidagi darsliklar,  manba va adabiyotlardan, kompyuter xonalaridan foydalanishlari mumkin. Ular o‘quv mashg‘ulotlari paytida bepul tushlik bilan ta’minlanadilar. Qisqa qilib aytganda kunduzgi bo‘lim talabalariga qanday imtiyoz va shart-sharoitlar yaratilgan bo‘lsa, maxsus sirtqi bo‘lim talabalari ham ulardan bemalol foydalanishlari mumkin bo‘ladi. Maxsus sirtqi bo‘limni tugatgan talabalarga diniy oliy ma’lumot darajasidagi TII diplomi beriladi.

Qayta tayyorlash kurslari;

O‘zbekiston musulmonlari idorasi tizimida imom-xatib, pedagog-o‘qituvchi vazifalarida faoliyat olib borayotgan o‘rta maxsus diniy ma’lumot bilan birgalikda oliy dunyoviy ma’lumotga ega o‘qituvchilar soni ko‘pchilikni tashkil etadi. Ushbu mutaxassislar to‘liq oliy diniy ma’lumotga ega bo‘lishlari uchun Toshkent islom institutida diniy mutaxassislikka yo‘naltirilgan 6 oylik qayta tayyorlash kurslari tashkil etilishi ham rejalashtirilgan.

 Doktorantura;

Zamon talablari va xorijiy tajribalardan kelib chiqqan holda, O‘MI diniy ta’lim tizimini to‘liq shakllantirish, ta’limning uzviyligini ta’minlash maqsadida Respublikamizda birinchi marotaba TII da oliy diniy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim – islom fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini berishni nazarda tutuvchi tayanch doktorantura hamda islom fanlari bo‘yicha fan doktori (Doctor of Science) ilmiy darajasini berishni nazarda tutuvchi doktorantura tizimi tashkil etilmoqda.

Bu orqali Respublikamizdagi diniy ta’lim muassasalari pedagog xodimlarining ilmiy salohiyatini yanada oshirish hamda Islom sivilizatsiya markazi va bir qator ilmiy markazlar - Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, Hadis markazi va Respublikamiz viloyat markazlarida tashkil etilayotgan ilmiy markazlarni malakali ilmiy xodimlar va fan doktorlari bilan ta’minlash imkoni yaratiladi.

Qorilar musobaqasi:

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev joriy yil 1 sentyabr kuni Hazrati Imom majmuasidagi tashrifi chog‘larida Qur’on musobaqalarini o‘tkazish haqida o‘zlarining taklif va tavsiyalarini bergan edilar. Darhaqiqat, hozirda Qur’onni to‘liq yod olishni o‘rgatadigan ta’lim dargohi Toshkent islom institutining “Tahfizul Qur’on” kafedrasi Respublikamizda yagona bo‘lib turibdi. Shunday bo‘lsada, qorilarimiz jahon miqyosida o‘tkazilayotgan musobaqalarda oliy o‘rin sohiblari bo‘lmasalarda, Yurtimiz sharafini munosib himoya qilib kelmoqdalar. Allomalar yurti, buxoriylar, termiziylar yurtidan kelgan qorilar sifatida Eron Islom Respublikasi, Iordaniya Hoshimiylar qirolligi, Saudiya Arabistoni, Indoneziya, Kuvayt va Rossiya Federatsiyasi kabi mamlakatlarda islom instituti va o‘rta maxsus bilim yurti talabalari shu kunga qadar ishtirok etib kelishayotgan edi. Xudo xohlasa, Islom sivilizatsiya markazi tashkil etilishi bilan jahon miqyosidagi qorilar musobaqasi allomalar yurtida ham tashkil etiladi. O‘shanda murattab va mujavvid qorilarimiz ajdodlariga munosib voris sifatida yurtimiz dovrug‘ini jahonga yoyishadi, Qur’on tilovati taralayotgan Yurtda Yaratganning barakotlari yog‘iladi, inshaalloh. Bundan tashqari Islom sivilizatsiya markazidagi konferensiyalar zalida ilmiy-amaliy, diniy-marifiy yo‘nalishdagi xalqaro konferensiyalar o‘tkaziladi.

Onlayn darslar;

O‘zbekiston musulmonlari idorasi rahbariyati ko‘rsatmasi va bevosita rahnamoligida “muslim uz.” portalida diniy-ma’rifiy onlayn darslar tashkil  etilganligi “jaholatga qarshi ma’rifat” g‘oyasining yana bir ko‘rinishi bo‘ldi. Tafsir, aqida, hadis, fiqh, islom tarixi va arab tili fanlaridan yurtimizning ko‘zga ko‘ringan olimlari va TII o‘qituvchilari dinimiz asoslarini xalqimizga xolisona yetkazib berishda o‘z bilim va salohiyatlarini ayamayaptilar. Bu esa xalqimizni dinu diyonatni to‘g‘ri anglaydigan, yot g‘oyalarga aldanib qolmaydigan, ilm-ma’rifatli shaxslar bo‘lib tarbiyalanishlariga xizmat qiladi.

Yaratilgan shart-sharoitlar;

Yaratganga cheksiz shukronalar, sababchi insonlarga minnaddorlik bildirishga arzigulik xushxabarlardan yana biri TII va o‘rta maxsus islom bilim yurtlariga berilgan kvotalar soni oshirib berilganidir. Mir Araab oliy madrasasining 2017-2018 o‘quv yilida ish boshlagani quvonchimizga quvonch qo‘shadi. Bu ham kelajakda oliy va o‘rta ma’lumotga ega diniy mutaxassislar yetarli darajada bo‘lishiga olib keladi.

Shuningdek, Toshkent islom instituti hamda o‘rta islom ta’lim muassasalari o‘quv reja va fan dasturlari yanada takomillashtirildi. Unga ko‘ra mutaxassislik fanlarining soatlari ko‘paytirildi. Bu esa diniy xodimning o‘z mutaxassisligi bo‘yicha ko‘proq va chuqur ilmga ega bo‘lgan  yetuk kadr bo‘lib yetishishiga olib keladi.

TIIning axborot resurs markazida (ARM) bugungi kunda 20 mingdan oshiq diniy, ilmiy, badiiy kitob va darsliklar, 1000 dan ortiq elektron shakldagi adabiyotlar va 200 dan ortiq toshbosma va qo‘lyozma manba va adabiyot mavjud. Bundan tashqari ARMda 800 dan oshiq institut bitiruvchilari tomonidan yozilgan bitiruv malakaviy ishlari saqlanadi. ARM doimiy ravishda professor-o‘qituvchilar va talabalar xizmatida.

TIIda 2017-2018 o‘quv yili uchun o‘quv auditoriyalar soni yetarli darajada ko‘paytirildi, auditoriyalarda dars o‘tish uchun barcha qulaylik va shart-sharoitlar yaratilgan .

 

Bitiruvchilarni ish bilan ta’minlanganlik darajasi;

Toshkent islom instituti bitiruvchilarini ish bilan ta’minlash borasida O‘MIning Kadrlar bo‘limi bilan doimiy hamkorlik olib borilmoqda. Hamkorlik doirasida institut bitiruvchilari O‘MI va uning joylaridagi vakilliklari, O‘MI tasarrufidagi masjid va ta’lim muassasalarida  o‘z faoliyatlarini olib bormoqdalar. Shuningdek, institut bitiruvchi talabalari magistratura va ikkinchi mutaxassislik yo‘nalishlarida ham tahsil olayotganlari bor.

Bugungi kunda barcha TII ni bitirgan mutaxassislar to‘liq ish bilan ta’minlangan.

Yaratgandan umid qilgan so‘raymizki, Imom Buxoriy nomidagi Toshkent islom instituti ustoz va talabalari yaratilgan  bu imkoniyatlardan unumli foydalanishadi, ilm va tajribalarini kishilar diyonati,  Vatan ravnaqi, Yurt obodligi, xalq farovonligi uchun sarflaydilar va kelajakda ajdodlariga munosib vorislar bo‘lib yetishadilar.

TII o‘quv va ilmiy ishlar

bo‘yicha prorektori

 Ibodulla Ahrorov

 

 

 

 

Boshqa maqolalar
Maqolalar

Shari’at nomidan gapirishga shoshilmang!

24.12.2025   386   7 min.
Shari’at nomidan gapirishga shoshilmang!

Imom Sufyon ibn Sa’id Savriy rahmatullohi alayh o‘z zamonida hadis rivoyat qiluvchilarning ko‘payib ketganini zikr qilib, shunday degan: “Bir kemada bir nechta boshliq dengizchi bo‘lsa kema g‘arq bo‘ladi!”. Ayni shu gapni hozirgi kunda shariatning nomidan gapirib fatvo berib yurganlarga ham qarata aytsa bo‘ladi. Sahobalar – Alloh ulardan rozi bo‘lsin – Qur’oni karim nozil bo‘lish davriga hamasr bo‘lsalar ham, shariatni Rasuli akram sollallohu alayhi va sallamni shaxsan o‘zlaridan o‘rgangan bo‘lsalarda, shariat nomidan biron gap aytishga shoshilmaganlar. Ulardan biron masala so‘ralsa, xato gapirib qo‘yishdan qo‘rqib, o‘zlaridan ilmliroq bo‘lganlarga havola qilib yuborardilar. Sahih Muslimda rivoyat qilinadi: Bir kishi Zayd ibn Arqam roziyallohu anhudan masala so‘radi. U esa: “Buni Baro ibn Ozibdan so‘ragin”, dedi. Baro ibn Ozib esa: “Zayd ibn Arqamdan so‘ra”, degan ekan. Abu Muhammad Romahurmuziy “Al-Muhaddis al-fosil” kitobida Abdurrahmon ibn Abu Laylodan quyidagini rivoyat qiladi: “Men ushbu masjidda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning bir yuz yigirmadan ortiq ansor sahobalar bilan ko‘rishganman. Ular Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning hadislarini rivoyat qilish mas’uliyatini bilganlari sababli o‘rniga boshqa kishi hadis aytib berishini istar edilar. Shunindek, ulardan birontasidan biron masala so‘ralsa, o‘rniga bu masalada boshqa ilmliroq kishi javob berishini hoxlardilar. Imom Sha’biydan bir kishi: “Agar sizlardan biron savol so‘ralsa qanday javob berardingizlar?”, deb so‘ragan ekan. Sha’biy rohmatullohu alayh: “Agar kimdir bizdan bir savol so‘rasa, biz yonimizdagi shergimizga, sen javob ber, deb havola qilar edik. Shu tariqa savol yana birinchi so‘ralgan kishiga qaytib kelar edi”, deb javob bergan ekanlar.

 

Agar salafi solihlar ilmni yashirib qo‘yish gunohidan qo‘rqmaganlarida edi, umuman fatvo berishga jur’at ham qilmagan bo‘lar edilar. Bu borada salaf ulamolardan juda ko‘p rivoyatlar bor. Ushbu rivoyatlar fatvo berish mas’uliyatidan naqadar ehtiyotkor bo‘lganlarini yaqqol ko‘rsatib beradi. Ammo bugungi kunda ahvol butunlay boshqacha, odamlar fatvo berishga oshiqadigan, mas’uliyatni o‘ylamay, bir-biri bilan birinchi bo‘lib savolga javob berishga musobaqalashadigan bo‘lib qoldilar. Shuningdek, mazhabsizlikni da’vo qiluvchi guruhlarning har bir mav’iza va nasihat majlisida ham aqida va fiqh masalalarida asossiz fatvolar ko‘p aytiladi. Ming afsuslar bo‘lsinki, hozirgi kunda oddiy bir haydovchi ham eng murakkab va chuqur masalalarda odamlarga fatvo berishdan tortinmaydi. “Men katta bobomdan eshitganlarim bor”, yoki “Uyimdagi eski kitoblardan o‘qib olganman”, deb halolni harom, haromni halol qilib qo‘yish holatlari juda ko‘p. Bu kabi shaxsiyatlar o‘qigan kitobidagi ma’lumotlar yoki eshitgan gaplari haqiqatga qanchalik mos, adashish va og‘ishlardan xoli ekani tekshirib o‘tirmaydilar ham. Aslida, bunday masalalarda hatto katta ulamolar ham xato qilib qo‘yishi mumkin, qolaversa, oddiy ustoz ko‘rmagan shaxsiyatlar haqida gapirmasak ham bo‘ladi. Eng xatarli tomoni shundaki, agar kitoblar ustozlarning nazoratisiz o‘qilsa, turli manbalardan chiqqan fatvolar bir masalada “shariat nomidan” biri halol, biri harom, biri to‘g‘ri, biri noto‘g‘ri, deb chiqarveradi. Bu esa birdam, xotirjam jamiyatning parchalanishiga, odamlarning shariatga nisbatan bee’tibor bo‘lib qolishiga olib keladi. Oqibatda, ummat qalbidan fatvoning hurmati, shariatning ulug‘vorligi va ulamolarning obro‘-e’tibori so‘nib boradi. Har kim o‘zicha fatvo beravirishi sababli odamlar orasida, masjid imomlari va yurt ulamolari haqida “Bularni faqat oylik oladigan paytidagina eshitamiz”, “Bularning barchasi haqni gapira olmaydilar”, degan gaplar keng tarqab qoldi. Aslida bu gaplarni tarqatganlarning maqsadi musulmonlar orasida nizo va fitna urug‘ini sochish, o‘z yurtining ulamolarining gapiga ishonmaydigan holatga olib kelib qo‘yishdir. Natijada musulmonlar birodar bo‘lib yelkadosh turish o‘rniga, o‘zaro janjallashib, bir-birini yomonlab, dushmanlashib ketadilar.

21 asr ijtimoiy tarmoq asri deb aytamiz. Musulmonlar diniy masalalarda javob olish uchun ijtimoiy tarmoqqa murojat qilishlari tabiiy. Hechkim, buni inkor ham qilolmaydi, qolaversa bu ishni man qilib qo‘yish mantiqqa to‘g‘ri kelmaydigan ish. Lekin, aziz xalqimiz bilishi lozim bo‘lgan narsa shuki, ijtimoiy tarmoqlardan beriladigan aksar fatvo va savollarga javoblar O‘rta Osiyoda amalda bo‘lib turgan hanafiy mazhabiga tamoman zid bo‘ladi. Bu fatvolarda keltirilayotgan hadislar va shunga o‘xshash siz nomini birinchi marotaba eshitayotgan kitoblardan keltirilgan naqllar sizni aldab qo‘ymasin. Aslida esa bu fikr na biror sahobadan, na biror tobeindan, na salaf ulamolaridan hech biridan rivoyat qilinmagan bo‘ladi.

Ibn Umar raziyallohu anhuning fatvosi, hazrati Ali roziyallohu anhuning qozi sifatida chiqargan hukmi, Ibn Mas’ud roziyallohu anhudan rivoyat qilingan naqllar, Abu Zarr roziyallohu anhuning amali va Zubayr ibn Avvom roziyallohu anhuning tutgan yo‘li ishonchli rivoyatlar bilan bizgacha yetib kelgan. Qolaversa, bularning barchasi sahobalar orasida e’tirozsiz qabul qilingan. Demak, sahobalarning barchasi ham o‘zlaricha ijtihod qilmaganlar, balki ichlaridagi eng ilmli kishilarga ergashganlar. Shuningdek, tobeinlar va ulardan keyingi avlod fuqaholarining ijmosi ham bor. Bu ijmo’ ularning fatvolari asosida tuzilgan manbalarda ochiq ko‘rinadi. Bu kabi manbalar sifatidan Abdurrazzoq, Vaki’ning va Ibn Abu Shaybaning “Musannaf”lari, Said ibn Mansurning, Bayhaqiyning “Sunan”lari, Ibn Abdulbarrning “Tamhid”i va “Istizkor”i kabi asarlarni ko‘rsatish mumkin. Bularning barchasi ushbu masalada sohta salafiy va bemazhablar tomonidan aytilgan shoz, ya’ni barchaga xilof gaplarni mutlaqo inkor qiladi. Bunday masala haqida ilm ahli bo‘lgan inson, yuqorida zikr etilgan manbalarga o‘xshash kitoblarni ko‘rmasdan turib, gapirishga haqli emas. Sahobalar va tobeinlarga nisbat beriladigan fikrlarning manbai aynan shu kabi kitoblardir. Kimki bu asarlarni ko‘rmasdan turib, biror fikrni sahoba yoki tobeinlarga nisbat bersa, u ilm ahli oldida uyatli holatga tushadi va ularning nazarida qadri tushadi. Bu esa qanday og‘ir oqibatlarga olib kelishini tushunish qiyin emas.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, biron masalada fikr bildirishdan ehtiyot bo‘ling. Unutmang ilm ota-bobolardan meros bo‘lib qolmaydi. Ilm kitoblardan, ustozlardan o‘rganiladi. Demak, yetti ajdodingiz ulamolar katta eshon bobolar bo‘lsa ham sizda biron masalada shariat nomidan gapirishga haqqingiz yo‘q. Qolaversa, oxiratining g‘ami bo‘lgan musulmon odam fatvo berishdan juda ehtiyot bo‘lishi kerak. Zero, xato aytilgan bir fatvoning oqibati jahannam bo‘lishi hech gap emas. Gapimizini Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan naqlni keltirib tugatamiz. Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu aytadilar: “Sizlar orasida fatvo berishga eng jur’atli bo‘lganingiz — do‘zaxga kirishga ham eng jur’atli bo‘lganingizdir”. (Dorimiy rivoyati).

Mahmudjon Muxtorov
Mir Arab oliy madrasasi o‘qituvchisi

MAQOLA