Sayt test holatida ishlamoqda!
16 Iyun, 2025   |   20 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:39
Shom
20:01
Xufton
21:40
Bismillah
16 Iyun, 2025, 20 Zulhijja, 1446

Diniy ta’lim sohasidagi islohotlar

13.09.2017   16470   7 min.
Diniy ta’lim sohasidagi islohotlar

Bugungi kun davr talabi barcha sohalar kabi diniy soha vakillari oldiga ham bir qator muhim vazifa va talablarni qo‘ymoqda. Ana shunday yangilanish va islohotlarning  ba’zilari Imom Buxoriy nomidagi Toshkent islom instituti (TII)da amalga oshirilayotganiga guvoh bo‘lishingiz mumkin;

Maxsus sirtqi bo‘lim;

Maxsus sirtqi bo‘lim bu yil ya’ni 2017-2018 o‘quv yilidan ilk bor o‘z faoliyatini boshlaydi.  Bundan asosiy maqsad Respublikamizda faoliyat olib borayotgan ilmiy-tadqiqot markazlari, masjid va ziyoratgohlarning o‘rta maxsus bilimga ega bo‘lgan imom-xatib, imom noibi, ziyoratgoh mas’uli kabi mutaxassislarini oliy ma’lumotli kadrlar bilan ta’minlashdan iborat. Maxsus sirtqi bo‘limda o‘qish muddati 3 yildan iborat bo‘lib, unga hujjat topshirmoqchi bo‘lganlar o‘rta maxsusta’lim muassasasini tugatgan, O‘zbekiston musulmon idorasi (O‘MI) tizimida ma’lum muddat davomida faoliyat olib borayotgan bo‘lishi talab etiladi. Maxsus sirtqi bo‘lim talabalari uchun har tomonlama qulay shart-sharoitlar yaratib beriladi. Ularga TIIning yuqori malakali, uzoq yillik tajribaga ega bo‘lgan professor-o‘qituvchilari dars berishlari ko‘zda tutilmoqda.  Talabalar institut maxsus fan va  o‘quv auditoriyalaridan, axborot resurs markazidagi darsliklar,  manba va adabiyotlardan, kompyuter xonalaridan foydalanishlari mumkin. Ular o‘quv mashg‘ulotlari paytida bepul tushlik bilan ta’minlanadilar. Qisqa qilib aytganda kunduzgi bo‘lim talabalariga qanday imtiyoz va shart-sharoitlar yaratilgan bo‘lsa, maxsus sirtqi bo‘lim talabalari ham ulardan bemalol foydalanishlari mumkin bo‘ladi. Maxsus sirtqi bo‘limni tugatgan talabalarga diniy oliy ma’lumot darajasidagi TII diplomi beriladi.

Qayta tayyorlash kurslari;

O‘zbekiston musulmonlari idorasi tizimida imom-xatib, pedagog-o‘qituvchi vazifalarida faoliyat olib borayotgan o‘rta maxsus diniy ma’lumot bilan birgalikda oliy dunyoviy ma’lumotga ega o‘qituvchilar soni ko‘pchilikni tashkil etadi. Ushbu mutaxassislar to‘liq oliy diniy ma’lumotga ega bo‘lishlari uchun Toshkent islom institutida diniy mutaxassislikka yo‘naltirilgan 6 oylik qayta tayyorlash kurslari tashkil etilishi ham rejalashtirilgan.

 Doktorantura;

Zamon talablari va xorijiy tajribalardan kelib chiqqan holda, O‘MI diniy ta’lim tizimini to‘liq shakllantirish, ta’limning uzviyligini ta’minlash maqsadida Respublikamizda birinchi marotaba TII da oliy diniy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim – islom fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini berishni nazarda tutuvchi tayanch doktorantura hamda islom fanlari bo‘yicha fan doktori (Doctor of Science) ilmiy darajasini berishni nazarda tutuvchi doktorantura tizimi tashkil etilmoqda.

Bu orqali Respublikamizdagi diniy ta’lim muassasalari pedagog xodimlarining ilmiy salohiyatini yanada oshirish hamda Islom sivilizatsiya markazi va bir qator ilmiy markazlar - Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, Hadis markazi va Respublikamiz viloyat markazlarida tashkil etilayotgan ilmiy markazlarni malakali ilmiy xodimlar va fan doktorlari bilan ta’minlash imkoni yaratiladi.

Qorilar musobaqasi:

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev joriy yil 1 sentyabr kuni Hazrati Imom majmuasidagi tashrifi chog‘larida Qur’on musobaqalarini o‘tkazish haqida o‘zlarining taklif va tavsiyalarini bergan edilar. Darhaqiqat, hozirda Qur’onni to‘liq yod olishni o‘rgatadigan ta’lim dargohi Toshkent islom institutining “Tahfizul Qur’on” kafedrasi Respublikamizda yagona bo‘lib turibdi. Shunday bo‘lsada, qorilarimiz jahon miqyosida o‘tkazilayotgan musobaqalarda oliy o‘rin sohiblari bo‘lmasalarda, Yurtimiz sharafini munosib himoya qilib kelmoqdalar. Allomalar yurti, buxoriylar, termiziylar yurtidan kelgan qorilar sifatida Eron Islom Respublikasi, Iordaniya Hoshimiylar qirolligi, Saudiya Arabistoni, Indoneziya, Kuvayt va Rossiya Federatsiyasi kabi mamlakatlarda islom instituti va o‘rta maxsus bilim yurti talabalari shu kunga qadar ishtirok etib kelishayotgan edi. Xudo xohlasa, Islom sivilizatsiya markazi tashkil etilishi bilan jahon miqyosidagi qorilar musobaqasi allomalar yurtida ham tashkil etiladi. O‘shanda murattab va mujavvid qorilarimiz ajdodlariga munosib voris sifatida yurtimiz dovrug‘ini jahonga yoyishadi, Qur’on tilovati taralayotgan Yurtda Yaratganning barakotlari yog‘iladi, inshaalloh. Bundan tashqari Islom sivilizatsiya markazidagi konferensiyalar zalida ilmiy-amaliy, diniy-marifiy yo‘nalishdagi xalqaro konferensiyalar o‘tkaziladi.

Onlayn darslar;

O‘zbekiston musulmonlari idorasi rahbariyati ko‘rsatmasi va bevosita rahnamoligida “muslim uz.” portalida diniy-ma’rifiy onlayn darslar tashkil  etilganligi “jaholatga qarshi ma’rifat” g‘oyasining yana bir ko‘rinishi bo‘ldi. Tafsir, aqida, hadis, fiqh, islom tarixi va arab tili fanlaridan yurtimizning ko‘zga ko‘ringan olimlari va TII o‘qituvchilari dinimiz asoslarini xalqimizga xolisona yetkazib berishda o‘z bilim va salohiyatlarini ayamayaptilar. Bu esa xalqimizni dinu diyonatni to‘g‘ri anglaydigan, yot g‘oyalarga aldanib qolmaydigan, ilm-ma’rifatli shaxslar bo‘lib tarbiyalanishlariga xizmat qiladi.

Yaratilgan shart-sharoitlar;

Yaratganga cheksiz shukronalar, sababchi insonlarga minnaddorlik bildirishga arzigulik xushxabarlardan yana biri TII va o‘rta maxsus islom bilim yurtlariga berilgan kvotalar soni oshirib berilganidir. Mir Araab oliy madrasasining 2017-2018 o‘quv yilida ish boshlagani quvonchimizga quvonch qo‘shadi. Bu ham kelajakda oliy va o‘rta ma’lumotga ega diniy mutaxassislar yetarli darajada bo‘lishiga olib keladi.

Shuningdek, Toshkent islom instituti hamda o‘rta islom ta’lim muassasalari o‘quv reja va fan dasturlari yanada takomillashtirildi. Unga ko‘ra mutaxassislik fanlarining soatlari ko‘paytirildi. Bu esa diniy xodimning o‘z mutaxassisligi bo‘yicha ko‘proq va chuqur ilmga ega bo‘lgan  yetuk kadr bo‘lib yetishishiga olib keladi.

TIIning axborot resurs markazida (ARM) bugungi kunda 20 mingdan oshiq diniy, ilmiy, badiiy kitob va darsliklar, 1000 dan ortiq elektron shakldagi adabiyotlar va 200 dan ortiq toshbosma va qo‘lyozma manba va adabiyot mavjud. Bundan tashqari ARMda 800 dan oshiq institut bitiruvchilari tomonidan yozilgan bitiruv malakaviy ishlari saqlanadi. ARM doimiy ravishda professor-o‘qituvchilar va talabalar xizmatida.

TIIda 2017-2018 o‘quv yili uchun o‘quv auditoriyalar soni yetarli darajada ko‘paytirildi, auditoriyalarda dars o‘tish uchun barcha qulaylik va shart-sharoitlar yaratilgan .

 

Bitiruvchilarni ish bilan ta’minlanganlik darajasi;

Toshkent islom instituti bitiruvchilarini ish bilan ta’minlash borasida O‘MIning Kadrlar bo‘limi bilan doimiy hamkorlik olib borilmoqda. Hamkorlik doirasida institut bitiruvchilari O‘MI va uning joylaridagi vakilliklari, O‘MI tasarrufidagi masjid va ta’lim muassasalarida  o‘z faoliyatlarini olib bormoqdalar. Shuningdek, institut bitiruvchi talabalari magistratura va ikkinchi mutaxassislik yo‘nalishlarida ham tahsil olayotganlari bor.

Bugungi kunda barcha TII ni bitirgan mutaxassislar to‘liq ish bilan ta’minlangan.

Yaratgandan umid qilgan so‘raymizki, Imom Buxoriy nomidagi Toshkent islom instituti ustoz va talabalari yaratilgan  bu imkoniyatlardan unumli foydalanishadi, ilm va tajribalarini kishilar diyonati,  Vatan ravnaqi, Yurt obodligi, xalq farovonligi uchun sarflaydilar va kelajakda ajdodlariga munosib vorislar bo‘lib yetishadilar.

TII o‘quv va ilmiy ishlar

bo‘yicha prorektori

 Ibodulla Ahrorov

 

 

 

 

Boshqa maqolalar
Maqolalar

Abul Barakot Nasafiyning ilmiy merosi va “Tafsirun Nasafiy” asari

16.06.2025   760   7 min.
Abul Barakot Nasafiyning ilmiy merosi va “Tafsirun Nasafiy” asari

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Abul Barakot Nasafiyning ilmiy meroslari va xususan “Tafsirun Nasafiy” asari

Imom Buxoriy nomidagi

Toshkent Islom instituti talabasi

Hamidullayev No‘monxon

 

Annotatsiya: Mazkur maqolada mo‘g‘ullar istilosi davrida yashagan, hanafiy fiqh va moturidiy aqida yo‘nalishining yetuk vakillaridan biri bo‘lgan alloma Abul Barakot an-Nasafiyning ilmiy merosi o‘rganiladi. Uning kalom, fiqh va tafsir sohalariga oid muhim asarlari, xususan “Madorik at-Tanzil va Haqoiq at-Ta’vil” nomli tafsiri alohida tahlil qilinadi. Ushbu tafsir asari hanafiylik va ahli sunna ta’limotiga asoslangan bo‘lib, unda Zamaxshariyning “Kashshof” va Bayzoviy tafsirlaridan tanlab olingan jihatlar, ammo mo‘taziliy yondashuvlardan holi uslub qo‘llanilgan.

Muallif Qur’on oyatlarini fiqhiy, tilshunoslik va kalomiy jihatdan izohlab, tafsirni mo‘tadil, ixcham, isroiliylardan pok va ilmiy yondashuvga asoslangan holda yozgan. Shuningdek, maqolada Abul Barakot Nasafiyning boshqa mashhur asarlari va ulamolar tomonidan berilgan ta’riflar ham bayon etilgan. Bu maqola tafsir ilmi rivojiga qo‘shilgan boy ilmiy merosni ochib berish barobarida, hanafiy tafsir maktabining o‘ziga xos jihatlarini ham yoritadi.

Kalit so‘zlar: Abul Barakot an-Nasafiy, Madorik at-Tanzil, Tafsir an-Nasafiy, hanafiy mazhabi, moturidiy aqida, tafsir ilmi, Kashshof, Bayzoviy, ahli sunna val jamoa, fiqh, kalom, Qur’on tafsiri, mo‘g‘ullar davri, isroiliyat, qiroatlar, tafsir uslubi.

Nasafdan yetishib chiqqan ulug‘ olimlardan biri Abul Barakot Nasafiy o‘zining tafsir, fiqh, aqida sohalariga oid asarlari bilan mashhur bo‘lgan. U tug‘ilib, yashagan payt mo‘gullar hukmronligi davri bo‘lganligi uchun Movarounnahrda ilmiy, madaniy va iqtisodiy holat tanazzulga tushib qolgan edi. Shunday bo‘lishiga qaramasdan Abul Barakot Nasafiy kabi fidoiy olimlar ilmni jonlantirishga va qayta tiklashga harakat qilganlar[1]. Abul Barakot Nasafiyning turli sohalardagi asarlari;

“Al-Musaffo fi sharh al-manzuma an-Nasafiya” (“an-Nasafiy nazmining musaffo sharhi ”) – ilmi kalomga oid;

“Al-Mustasfo fi sharh al-fiqh an-nofi” (“Tanlangan foydali fiqh sharhi”) – islom huquqshunosligiga oid;

“Umdat al-aqoid” (“Aqidalar asosi”) – kalom ilmiga oid.

Abul Barakot Nasafiyning tafsir ilmi bo‘yicha ahli ilm orasida “Tafsir an-Nasafiy” nomi bilan mashhur bo‘lgan va hanafiy mazhabiga muvofiq bitilgan “Madorik at-tanzil va haqoiq at-ta’vil” (Qur’on ma’nolari va ta’vil haqiqatlari) kitobi boshqa asarlar orasida eng qimmatlilaridan biri desak, hech ham mubolag‘a bo‘lmaydi. Chunki boshqa tafsir kitoblari orasida katta shuhrat qozongan “Tafsir an-Nasafiy” kitobi dunyo bo‘yicha eng keng tarqalgan hanafiy mazhabiga binoan yozilgan, undagi oyatlar aynan moturidiya ta’limotiga binoan bayon etilib, o‘sha davrning ilm markazlari Buxoro va Samarqandning olimlari fikrlari bilan boyitilgandir. Bu asarni yozishda Nasafiy Zamaxshariyning “al-Kashshof an haqoiqi-t tanzil”, Bayzoviyning “Anvorut-tanzil va asrorut-ta’vil” va boshqa  tafsirlardan foydalangan[2].

Alloma Laknaviy Abul Barakot Nasafiy 1310 yilda Bag‘dodga kelgani, mudarrislik qilgani va shu yerda vafot qilganlini aytib o‘tgan[3]. 1310 yili rabi al-avval oyining juma kuni kechasi Bag‘dodda vafot etgan hamda Isfahon yaqinidagi Izaj shahrida (Xuziston va Isfahon oralig‘ida) dafn qilingan.

Quyida ushbu buyuk imom haqida ba’zi ulamolarning fikrlari keltiramiz: Imom Laknaviy uni shunday ta’riflagan: “Komil imom, zamonasining ziyrak olimlaridan, fiqhda asosiy manbalarga amal qilgan, hadis va uning ma’nolarida yetuk olim”[4].

Imom Ibn Hajar uni “dunyoning allomasi”[5] deb atagan.

Ibn Kamol Pasha uning yuksak ilmiy maqomi haqida shunday degan: “U mutaqaddim faqihlar va muhaqqiqlar qatorida yuqori mavqega ega bo‘lib, zaif va mavzu' hadislarni o‘z asarlarida keltirmagan, balki mustahkam dalillarga tayangan”.

Shuningdek, u shunday degan: “Ijtihod eshigi u kishi bilan yopilgan, undan keyin hech bir mazhabda yangi mujtahid kelmagan”[6].

Abul Barakot Nasafiyning bir qator asarlari O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutida saqlanadi.

Nasafiy tafsiri ta’rifi va muallifining undagi uslubi.

Bu tafsirni Imom Nasafiy rohimahulloh “Tafsirul Bayzoviy” va Zamaxshariyning “Kashshof” tafsirlaidan muxtasar qilib olgan. Lekin u Kashshofdagi mo‘tazila e’tiqodidagi fikrlarni tashlab, Ahli sunna val Jamoa mazhabiga ko‘ra ta’lif qilgan. Bu tafsir uzun tafsirlar bilan qisqa tafsirlar orasidagi o‘rtacha tafsirdir. Bu tafsirda Imom Nasafiy rohimahulloh qiroat va tarkib qoidalari o‘rtasidagi vajhlarni jamlagan. Bunga Kashshofda kelgan balog‘at qoidalari va yashirin nozik ma’nolarni kashf etishdan iborat bo‘lgan bir qancha narsalarni ham kiritgan.

Shu bilan birga, Zamaxshariy o‘z tafsirida qo‘llagan savol va javoblarni ham keltirgan. Lekin imom Nasafiy rahmatullohi alayh o‘zining bu tafsirida oyatlarni asos qilib olgan. Shuning uchun “Kashshof”ning sohibi suralarning fazilati haqida mavzu' hadislarni keltirganidek u kishi mavzu' hadislarni keltirmagan.

Imom Nasafiy rohimahulloh grammatik qoidalarga chuqur kirmay, balki yengil to‘xtalib o‘tgan. Mutavotir yetti qiroatni lozim tutib, har bir qiroatni o‘z qorisiga nisbatini bergan. Hukm oyatlarning tafsirida fiqhiy mazhablarga qisqacha to‘xtalib o‘tgan. Har bir mazhab keltirgan fikrlarni qisqacha bayon qilib, asosan, ko‘pincha o‘zining hanafiy mazhabini qo‘llab-quvvatlagan. Mazhabiga muxolif kelganlarga raddiyalar bergan. Bu tafsirda Isroiliyot rivoyatlarining zikri kamdan-kam uchraydi. Shunda ham bunday rivoyatlarni keltirib turib, so‘ngra rad qiladi.

Darhaqiqat, imom Nasafiy rohimahulloh o‘z tafsirining avvalida qisqa bir iborani keltirib, unda o‘zining bu tafsirini yozishdagi yo‘nalishi va uslubini bayon qilib, jumladan, shunday deydi: “Tafsir ilmida qiroat va tarkib vajhlarini jamlagan, «Badi' va ishorat” ilmining nozik jihatlarini o‘z ichiga olgan, Ahli sunnat val jamoatning so‘zlari bilan bezalgan, bid’at va zalolat ahlining botil fikrlaridan xoli bo‘lgan, malol keladigan darajada juda uzun bo‘lmagan va xalal beradigan darajada juda qisqa bo‘lmagan, o‘rtacha bir kitobni yozdim».

 

FOYDALANILGAN MANBA VA ADABIYOTLAR RO‘YHATI

  1. Uvatov U. Yurtimiz allomalari. – Toshkent: Nihol, 2014. – B. 98.
  2. Abul Barakot an-Nasafiy. Kanz ad-daqoiq. – Madina: Dorus siroj, 2001 – B. 29.
  3. Abul Barakot an-Nasafiy. Kanz ad-daqoiq. – Madina: Dorus siroj, 2001 – B. 13.
  4. Abdulhay Laknaviy. Favoidul bahiyya. – Bayrut: Matba’atus sa’oda, 1998. – B. 101.
  5. Ibn Xajar Asqaloniy. Durarul kamina. – Haydarobod: Maorifil Usmoniya, 1994, – J. 1. – B. 17.
  6. Abdulhay Laknaviy. Favoidul bahiyya. – Bayrut: Matba’atus sa’oda, 1998 – B. 101-102.

 

 


 

Maqolalar