Mehribon va rahmli Alloh nomi ila (boshlayman).
Alloh taolo biz osiy bandalaringga lafzlari qisqa va ma’nolari keng bir uslubda bu mavzuni yoritishni nasib aylagin.
«E’tikof» lug‘atda «ushlab qolish», «turib qolish» va «lozim tutish» ma’nolarini ifoda qiladi.
Shariatda esa «Ro‘zadorning jamoat masjidida e’tikof niyati ila qolishidir».
E’tikofning shariatda mavjud ekaniga Kur’on, sunnat va ijmo’ dalolat kiladi.
E’tikofda Islom amallarining qaymog‘i jamlangandir. Bu qisqa fursatda har bir musulmon inson umri mobaynida yetishi imkoni bo‘lmagan va tasavvur qilib bo‘lmaydigan barcha fazilatlarni o‘z tanasida his qiladi. Haqiqiy ma’noda 10 kun davomida Allohning xos bandalari bu kunlarni hech bir narsaga alishmasdan faqat shu savobni deb o‘zining nafsiga sayqal berib Alloh bilan tinimsiz muloqot qiladi. Haqiqiy Rasulullohdek ixlos bilan o‘tirsa unda va’da qilgan ajr savobni kamaytirilmagan holatda olib chiqadi. Shuni yoddan chiqarmaslik kerakki e’tikofda o‘tirish haqiqiy ma’noda ruhiy ozuqani olish manbasi hisoblanadi. O‘zi aslida inson e’tikofda o‘tirganda u Allohdan nima so‘rasa o‘sha narsa o‘sha zahoti unga beriladi, bunga zarracha shubha yo‘q. Hanafiy mazhabida e’tikofning eng kami bir soat deyiladi. Agar bir soatni ham har qanday muxlis banda shu soatda aytilgan amallar bilan boyitib g‘ayrat qilsa unga o‘sha istaganidan ziyodi beriladi. Men bundan bir necha yil oldin 10 kunlik e’tikofda o‘tirganimda ko‘pgina foydalarni o‘zimda ko‘rdim. E’tikof ichida barcha yaxshiliklarga tanangizni odatlantirsangiz uning zahirasi shak – shubhasiz yanagi yil shu kuningizgacha yetishi fazilatiga ega bo‘lasiz. Amallarni faqat Alloh uchun xolis qilishga o‘rganasiz. Vahshiy xayvonni qo‘lga o‘rgatgandek nafsingizni o‘zingizga to‘liq bo‘ysindirasiz. Solih amallarni mahfiy qilishga odatlanasiz. Butun tanangiz Islom amallarini qilib yayraydi va hatto tanangizga sig‘may ketib Alloh lafzi qalbingizdan chiqqudek bo‘lib zikr qila boshlaydi. Bu zikr halovati bilan agar toshbag‘ir bo‘lsangiz ham sizning ko‘zlaringiz va butun tanangiz yig‘laydi. Hatto yig‘lab rohatlanasiz yana ham shu yig‘lash sizni o‘ziga chaqiradi va hatto qalbingiz ravshanlashib Rasulullohni, sahobalarni taba’ tobe’inlarni haqiqiy ma’noda his qilib ulardek bo‘lishga harakat qila boshlaysiz. Payg‘ambar alayhissalom “Ramazonning oxirgi 10 kunida butun osmondagi farishtalar ramazoni sharif butun ummati Muhammadiyaning ustidan ketayotgani uchun yig‘laydi”, deb xabar berganlar. Nega biz bu oyda yig‘lamasligimiz va mahzun bo‘lmasligimiz kerak. Bu sharofat va barakotni tami va lazzatini his qilgan kishilar so‘z aytsa juda ham ma’qul bo‘ladi. Bu ma’lumotlarni hadislardan xabar berib o‘tamiz.
E’tikofga chaqiruvchi fazilatli hadislar:
Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat: «Nabiy sollallohu alayhi vasallam e’tikof o‘tiruvchi haqida: «U gunohlarni ushlaydi va e’tikof o‘tiruvchi uchun yaxshiliklarni, barcha yaxshiliklarni qiluvchiga o‘xshatib, joriy qiladir», dedilar». Ibn Moja rivoyat qilgan.
Yana Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Kim o‘z birodari hojati uchun yurib, uni chiqarsa, unga o‘n yil e’tikof o‘tirgandan yaxshi bo‘lur. Kim Allohning roziligini tilab bir kun e’tikof o‘tirsa, u bilan do‘zax orasida osmon gardishidan kengroq uch xandaq qiladi», deganlarini eshitdim». Tabaroniy va Bayhaqiy rivoyat qilgan, al-Hokim sahih, degan.
Husayn ibn Ali roziyallohu anhumdan rivoyat: «Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Kim Ramazonda o‘n kun e’tikof o‘tirsa, xuddi ikki hajdek yoki ikki umradek bo‘ladi», dedilar». Bayhaqiy rivoyat qilgan.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ogoh bo‘lingiz tanada bir parcha go‘sht bor, agar u isloh bo‘lsa, tananing barchasi isloh bo‘ladi, agar u fasod bo‘lsa, tananing barchasi fasod bo‘ladi, u qalbdir”.
Qalbning fasod bo‘lishiga ko‘pincha Allohga yuzlanishdan chalg‘itadigan insonning hayot tashvishlari, muammolari va boshqa mashg‘ulotlari sabab bo‘ladi.
Bu mashg‘ulliklar sirasiga insonning nafsiga yoqadigan turli taomlarni ko‘p iste’mol qilish, o‘yin-kulgi, ortiqcha keraksiz gaplar bilan uzun-uzun suhbatlar, ko‘p uxlash va boshqalarlar kiradi. Alloh taolo o‘z shariatiga shunday ibodatlarni kiritdiki, ularda insonning barcha qalbiy va jismiy hastaliklariga shifo topish mumkin bo‘ladi.
E’tikofning go‘zalligi:
E’tikofda tavsiya qilinadigan narsalar:
E’tikof quyidagi turlarga bo‘linadi:
Bunga nazr qilingan e’tikof kiradi.
Bunga Ramazonning oxirgi o‘n kunidagi e’tikof kiradi.
Bunga yuqorida zikr qilinganlardan boshqa e’tikoflar kiradi.
E’tikof o‘ziga xos alohida ibodat bo‘lib u ila banda qalb musaffoligiga, dunyoning tashvishlaridan uzilishga, Alloh taologa qurbat hosil qilishga va shu kabi ko‘pgina fazllarga erishadi.
Uning ozi bir kundir. Ammo imom Muhammad rahmatullohi alayhi: «E’tikofning ozi bir oz muddat bo‘lsa ham bo‘ladi», deganlar va shunga fatvo berilgan. Kim e’tikofni buzsa, qazosini bajaradi. Xuddi nafl ro‘zani buzgan odam qazosini tutishi vojib bo‘lganga o‘xshab.
E’tikofning shartlari:
E’tikof kilgan odamga mustaxab bo‘lgan narsalar:
E’tikofdagi odamga muboh bo‘lgan narsalar:
Oisha raziyallohu anho dedilar: «Kasalni ziyorat qilmaslik, janozada ishtirok etmaslik, xotinlarga qo‘l tekkizmaslik va ular bilan kovushmaslik, zaruriy ehtiyoji uchungina tashqariga chiqish, e’tikofdagi odam uchun sunnatdir» (Imom Abu Dovud rivoyati.
Oisha raziyalloxu anxo dedilar: «Rasulullox sollalloxu alayxi va sallam e’tikof qilgan paytlarida, xujraga boshlarini kiritar va men boshlarini yuvar edim (boshka bir rivoyatda: boshlarini tarar edim)» (Muttafaqun alayh).
Sofiyya raziyalloxu anho rasululloh sollallohu alayhi va sallamning shunday qilganlarini rivoyat kilganlar.
E’tikofdagi odamga makruh bo‘lgan narsalar
E’tikofni buzadigan narsalar:
Ayol kishi ham uyidagi sajdagohidan boshqa joyga chiqmaydi. Bu masala “Muhiytus - Sarahsiy”da ham kelgan. Agar ayol kishi masjiddagi e’tikofida taloq qilinsa u uyiga qaytib e’tikofini kelgan joyidan davom ettiradi. Bu masala “Tabyin”da ham kelgan.
Allohim barchamizga bu oxirgi “Jahannamdan ozod bo‘lish” kunlari muborak bo‘lsin. Bu keltirilgan masalalarni juda ham ehtiyotkorlik ila amal qilishimizni nasib aylagin.
Allohumma solli va barik ala nabiyyina Muhammad va ala olihi va sohbihi ajma’iyn va toyyibiynat tohiriyn.
Toshkent islom instituti “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi kabinet mudiri
Urol Nazar Abdusalom Termiziy “Fatavoyi Hindiya” asosida tayyorladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyev Janobi Oliylariga
Bismillahir Rohmanir Rohim
Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuh
Muhtaram Prezident Janobi Oliylari!
Alloh taologa behisob shukrki, Sizning bevosita tashabbuslaringiz va sa’y-harakatlaringiz bilan haj amallarini yuqori saviyada tashkil etishga muvaffaq bo‘lmoqdamiz.
Bunday e’tibor va ehtiromni biz hojilar chin yurakdan his etib, yaratilgan barcha qulayliklar uchun Sizga chuqur minnatdorlik izhor etamiz.
Hurmatli Prezident Sizni va Siz orqali yurtdoshlarimizni haj ibodatini ado etayotgan hamyurtlarimiz nomidan musulmon ummati uchun eng ulug‘ bayram – Qurbon hayiti bilan samimiy muborakbod etamiz.
Zero, Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) “Duolarning eng yaxshisi arafa kuni qilingan duodir”, deb xushxabar berganlar.
Alloh taoloning bayti joylashgan muqaddas zaminda – Mino, Arafot kabi muborak manzillarda ulug‘ amallarni ixlos ila bajarmoqdamiz.
Sizni vaqt ajratib, muborak haj ziyorati uchun yaratilgan sharoitlar va salomatligimiz haqida so‘raganingiz hamda har kuni holimizdan xabardor bo‘lib turganingiz ibodat bilan yurgan biz hojilarni cheksiz darajada mamnun etdi.
Bunday e’tibor va ehtiromni Saudiya Arabistonining mutasaddilari ham yuqori baholab, Siz Janobi Oliylariga hurmat va duolarini izhor etmoqdalar.
Muborak maskanlarda har bir ziyoratchi Sizning g‘amxo‘rligingizni yurakdan his qilib, ko‘zlarida yosh bilan duolar qilayotganini alohida aytib o‘tmoqchiman.
Sizga aytadigan yana bir xabarimiz, Saudiya Arabistonida bo‘lib turgan yurtimizning diniy soha vakillari hamda ziyoratchilari tomonidan mavsum davomida Qur’oni karim 10 ming marotaba xatm qilinib, yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik tilab duolar qilindi.
Hurmatli Prezident, Siz yaratib bergan imkoniyatlardan ruhlanib, o‘zbekistonlik hojilar yurtga qaytganimizdan keyin “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Sizga ko‘makchi bo‘lmoqchimiz.
Siz boshchiligingizda yurtimizda tinchlikni mustahkamlash, xalqimizning ma’naviyatni yuksaltirish, ayniqsa yoshlarning sifatli ta’lim olishi, kasb-hunar egallashi, kerak bo‘lsa dunyoni egallashi kabi masalalar eng ustuvor vazifaga aylandi.
Shunday ekan, biz hojilar yurtimizga qaytgach, quyidagi ishlarni amalga oshirmoqchimiz:
– ona-Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, aholi orasida tinchlik-osoyishtalikni qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarga targ‘ib etish;
– kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilmni qadrlash va ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish;
– to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yoriylikka amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish;
– kiyinishda va muomalada oddiylik va kamtarinlikka amal qilish, dabdababozlik, isrofgarchilik, maishatbozlik kabi illatlardan yiroq bo‘lishni targ‘ib qilish;
– yoshlarni muvaffaqiyatlarga faqat o‘qib-o‘rganib, ilm bilan erishish mumkinligini o‘rgatish;
– ustozlar, o‘qituvchi va murabbiylarga doimo ehtirom ko‘rsatish, ularni moddiy qo‘llab-quvvatlash ishlariga ko‘mak berish;
– mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish;
– hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish;
– xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish.
Barcha hojilarimiz yurtimizga qaytgandan so‘ng ushbu tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga va’da beramiz.
Zero, jonajon Vatanimiz kelajagi, xalqimiz farovonligi va yurtimiz shonu shuhrati Siz aytganingizdek yoshlarimiz qo‘lidadir. Ular ertaga O‘zbekistonni yanada kuchli, yuksak taraqqiy etgan davlatga aylantirish uchun o‘zlarining bor bilimi, iqtidori va kuch-g‘ayratini safarbar qilsa, ko‘zlagan barcha ezgu maqsadlarimizga, albatta erishamiz.
Yusuf Xos Hojib bobomiz aytganlaridek:
“Zakovat bor joyda ulug‘lik bo‘ladi,
Bilim bor joyda buyuklik bo‘ladi”.
Hurmatli Prezident Janobi Oliylari!
Biz, 15 ming hoji duolar ijobat bo‘ladigan Arafotda turib, Alloh taolodan Sizga mustahkam sog‘lik, uzoq umr va ulkan muvaffaqiyatlar tilab, olib borayotgan barcha ishlaringizda madadkor bo‘lishini so‘rab iltijolar qilyapmiz.
Alloh taolo butun dunyo mo‘min-musulmonlariga Qurbon hayitini muborak aylasin, tinchlik-xotirjamlik ato etsin, ibodatlarimizni O‘z dargohida husni qabul aylasin, ona Vatanimizni obod, xalqimiz hayotini yanada farovon qilsin!
Qurbon hayiti muborak bo‘lsin!
Hurmat va kamoli ehtirom ila,
O‘zbekiston hojilari,
Makka shahri Arafot vodiysi,
2025 yil 5 iyun