Qissalar nasihat va ibrat manbaidir. Qur’oni karimning ma’lum bir qismi aynan qissalarni batafsil bayon qilishga bag‘ishlangan. Shu boisdan ham Qur’oni karim bilan bir qatorda hadisi shariflarda ham avval yashab o‘tgan ummatlar haqidagi go‘zal qissa va xabarlarni ko‘plab uchratishimiz mumkin. Zero, o‘tgan payg‘ambarlar hamda solih zotlarning hayotiy qissalarida keyingi keluvchi avlodlar uchun go‘zal o‘rnak va namuna bordir. Alloh taolo marhamat qiladi:
لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَى وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ
“Darhaqiqat, ularning qissalarida aql egalari uchun (katta) ibrat bordir. (Ushbu Qur’on) to‘qib chiqariladigan gap emas, balki o‘zidan oldingi narsalarni (ya’ni, samoviy kitoblarni) tasdiq etuvchi, unga imon keltiradigan qavm uchun barcha narsalarni mufassal bayon qilib beruvchi hidoyat va rahmat (manbai bo‘lgan bir Kitob)dir” (Yusuf surasi, 111 oyat).
Mana shunday ajoib qissalardan biri Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam as'hoblari orqali bizlarga xabarini bergan “Obid Jurayj” qissasidir.
Imom Buxoriy va Imom Muslim Abu Hurayra roziyallohu anhudan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning shunday deganlarini rivoyat qiladi: “Uch kishidan boshqa hech kim beshik (ya’ni go‘daklik vaqti)da gapirmagan. Ular: Iyso ibn Maryam alayhissalom, Jurayjning sherigi (uchinchi kishini boshqa rivoyatda Yusuf alayhissalomning pokliklariga guvohlik bergan chaqaloqni keltirganlar)”.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam marhamat qiladilar: “Jurayj ibodatgo‘y kishi bo‘lib, bir uyni tanlab, o‘sha yerda ibodat qilar edi. Bir kuni Jurayj namoz o‘qiyotgan vaqtda uning onasi kelib qoldi va ey Jurayj, deb chaqirdi. Jurayj “Ey Xudoyim, onam (ni tanlaymi) va (yoki) namozimnimi?”, deb ikkilandi. So‘ng yana namoziga berilib ketdi. Onasi kuta-kuta ketdi. Ertasi kuni yana keldi va yana: “Ey, Jurayj!”, deb chaqirdi. Jurayj: “Yo, Xudoyim! Onam (ni tanlaymi) va (yoki) namozimnimi?”, deb ikkilandi. So‘ng yana namoziga berilib ketdi. Onasi yana qaytib ketdi. Ertasi kuni onasi yana keldi va ey Jurayj, deb chaqirdi. Jurayj “Yo, Xudoyim! Onam (ni tanlaymi) va (yoki) namozimnimi?”, deb ikkilandi. So‘ng yana namoziga berilib ketdi. Onasi: “Yo, Xudoyim! Buzuq ayollarning yuzlariga qarab qolmagunicha uning jonini olmagin”, deb duoyibad qildi.
Bani Isroil Jurayjni (o‘zlariga o‘rnak qilishar) va uning ibodati haqida bir-biriga so‘zlashar edi. Shu yerda o‘z husnu jamoli bilan mag‘rurlanib yuradigan fohisha ayol bor edi. U agar xohlasangizlar, uni yo‘ldan uraman, dedi. Keyin Jurayjning oldiga borib o‘zini taklif qildi. Jurayj unga qayrilib ham qaramadi. Ayol chiqib Jurayjning ibodatxonasiga yaqin joyda yashaydigan cho‘pon oldiga kelib unga o‘zidan foydalanishlik imkonini berdi. Ayol cho‘pon bilan zino qilib undan bola orttirdi va odamlar orasida uni Jurayjning farzandi degan ig‘voni tarqatdi. Odamlar Jurayjning ibodatxonasini buzib uni qo‘llari uchi bilan ko‘rsatadigan, hatto ko‘chalarda uni yoqasidan sudrab yuradigan bo‘lishdi. Biroq, Alloh taolo ibodatgo‘y bandasini shunday tashlab qo‘ymadi. Jurayj o‘z Rabbisiga ishonganligi tufayli namozlarida iltijo qilib, bu fitnani bartaraf etishini yolborardi. Zotan, namoz bandaning eng oliy maqomi, kushoyish mavqeidir. Odamlar endigina tug‘ilgan chaqaloqni ko‘tarib kelishganida Jurayj undan otasi kim ekanligini so‘radi. Chaqaloq Allohning qudrati bilan tilga kirib “otam falon cho‘pon” deya javob berdi. Shunday qilib, Alloh taolo ibodatgo‘y bandasini bunday fitnadan qutqarib, uni yana ibodat xalovatiga qaytardi. Odamlar esa Jurayjni ulug‘lab unga maqtovlar yog‘dirishdi”.
Endi ushbu qissadan quyidagilarni xulosa qilishimiz mumkin:
Alloh taolo barchalarimizga taqvo, O‘zini doim yod etib yurish, musibat payti sabr qilib, ne’mat kelganda esa shukr qilish baxtini nasib etsin! Oxiratda xato va kamchiliklarimizni avf etib, bizlarni jannati bilan mukarram qilsin! Omin!
Jaloliddin Hamroqulov,
TII “Tahfizul Qur’on” kafedrasi mudiri,
“Novza” jome masjidi imom xatibi
Imom Abu Mansur Moturidiy tavalludining 1155 yilligini nishonlashga oid O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori yurtimizda ilmiy-ma’rifiy merosga, xususan, islomiy ilmlarning rivojiga ulkan hissa qo‘shgan allomalarga bo‘lgan e’tiborning yorqin namunasidir. Bu qaror nafaqat Imom Moturidiy ibratli hayot yo‘li va moturidiylik ta’limotini keng yoyish, balki diniy bag‘rikenglik, mo‘tadillik va ma’rifatga asoslangan jamiyatni shakllantirishda ulkan ahamiyat kasb etadi.
Qaror chora-tadbirlar dasturida nazarda tutilgan amaliy ishlar doirasida allomaning tug‘ilib, ijod qilgan va mangu qo‘nim topgan Samarqandda o‘tkaziladigan “Moturidiylik – bag‘rikenglik, mo‘tadillik va ma’rifat ta’limoti” mavzusidagi xalqaro hamda “Moturidiylik ta’limoti va hozirgi zamon” mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi, ilmiy maqolalar tanlovi, allomaning nodir qo‘lyozma va nashr nusxalari, kitoblari ko‘rgazmasi, Abu Mansur Moturidiy majmuasini qayta ta’mirlash va obodonlashtirish Davlatimiz rahbarining buyuk allomalarga munosib e’tibor qaratayotgani, Islom sivilizatsiyasining jahon ilm-fanidagi o‘rnini yanada mustahkamlashga intilayotganini yaqqol namoyon etadi.
Shuningdek, xorijlik tadqiqotchilar o‘rtasida moturidiylik ta’limoti bo‘yicha, imom-xatiblar hamda diniy ta’lim muassasalari talabalari o‘rtasida “Moturidiylik ta’limoti bilimdoni” tanlovini o‘tkazish, madaniy-ma’rifiy uchrashuv va seminar-treninglar, davra suhbatlari tashkil etish, yubileyga bag‘ishlangan esdalik suvenirlarini muomalaga chiqarish, xorijiy mamlakatlarda saqlanayotgan noyob qo‘lyozma asarlar va boshqa madaniy boyliklarning nusxalarini O‘zbekistonga olib kelish, badiiy-publitsistik film, mediamahsulotlar, audiovizual asarlar yaratish, ularni mahalliy va xorijiy ommaviy axborot vositalarida e’lon qilish, internet tarmog‘i va ijtimoiy tarmoqlarda keng targ‘ib qilish Imom Moturidiyning boy ilmiy merosini chuqur o‘rganish va uning ta’limotini keng ommaga yetkazishda muhim qadam bo‘ladi, albatta.
Ayniqsa, Imom Moturidiyning “Ta’vilot al-Qur’on” va “Kitob at-tavhid” asarlari va moturidiylik ta’limotiga oid manbalarning o‘zbek va xorijiy tillardagi ilmiy-izohli akademik tarjimalarini nashr etish, olimning merosiga oid ilmiy-tadqiqotlarni qo‘llab-quvvatlash kelajak avlod uchun katta manba bo‘lib xizmat qiladi, insha Alloh.
Moturidiylik ta’limotining asosiy tamoyillaridan hisoblangan mo‘tadillik va bag‘rikenglik bugungi dunyo tinchligi, birdamligini ta’minlashda juda muhim. Shu nuqtayi nazardan, mazkur qaror xalqaro maydonda ham O‘zbekistonning ma’rifat va ilmga bo‘lgan e’tiborini, diniy bag‘rikenglik va hamjihatlikni targ‘ib etishga qaratilgan sa’y-harakatlarini yanada kuchaytiradi.
Xulosa qilib aytganda, Qaror Imom Moturidiy merosini asrab-avaylash va uning ta’limotini keng targ‘ib qilish, shu bilan birga, yoshlarni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash hamda milliy va umuminsoniy qadriyatlarni mustahkamlashga ulkan hissa qo‘shadi.
Muhammadolim Muhammadsiddiqov,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari,
professor