Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Dekabr, 2024   |   23 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:47
Peshin
12:28
Asr
15:18
Shom
17:02
Xufton
18:22
Bismillah
24 Dekabr, 2024, 23 Jumadul soni, 1446

Tilovat sajdasi

23.07.2016   26768   27 min.
Tilovat sajdasi

Qur’oni karim tilovati haqlaridan biri sajda oyatlarini o‘qiganda sajda qilishlik. Bu alohida ibodat hisoblanadi.

 

عن ابي هريرة رضي الله عنه قال قال رسول الله صلي الله عليه وسلم:إذَا قَرَأَ ابْنُ آدَمَ السَّجْدَةَ وَسَجَدَ اعْتَزَلَ الشَّيْطَانُ يَبْكِي ، فَيَقُولُ : يَا وَيْلَهُ أُمِرَ ابْنُ آدَمَ بِالسُّجُودِ فَسَجَدَ فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَأُمِرْت بِالسُّجُودِ فَأَبَيْت فَلِيَ النَّارُ. رواه مسلم

 

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Agar Odam farzandi sajda oyatini o‘qib sajda qilsa, Shayton yig‘lab shunday deydi: “Azob bo‘lsin! Odam farzandi sajdaga buyurilgandi, sajda qildi, unga jannat bo‘ladi. Men sajdaga buyurilgandim, bosh torttim, menga do‘zax bo‘ladi”. (Imom Muslim rivoyati.)

 

Ulamolar tilovat sajdasiga amr qilinganligiga ijmo’ qilganlar. Bizning hanafiy mazhabimizda ushbu amr vujub uchundir. Ya’ni tilovat sajdasini qilish vojibdir. Bunga hanafiy ulamolar o‘z kitoblarida yetarlicha dalillar keltirganlar.

 

Lekin Ahmad, Molik, Avzo’iy, Lays va Shofe’iy rohimahullohlar uni mustahab deb aytadilar. Ular Umar ibn Xattob roziyallohu anhuni juma kuni minbarda Nahl surasini qiroat qilib, sajda oyatiga kelganlarida minbardan tushib insonlar bilan sajda qilganliklarini, kelasi juma esa o‘sha surani qiroat qilib, sajda oyatiga kelganlarida: “Ey insonlar! Sajdalardan o‘tamiz. Kim sajda qilsa to‘g‘ri topibdi. Kim sajda qilmasa unga gunoh yo‘qdir”, deb, sajda qilmaganliklarini dalil qiladilar. (Buxoriy rivoyati.)

 

Umar roziyallohu anhuning “Kim sajda qilsa” degan so‘zlarining ma’nosi “tilovatni eshitgandan keyinoq tezda sajda qilsa” degan ma’noda. Chunki bir rivoyatda: “Alloh taolo bizga sajda qilishni faqatgina o‘zimiz xohlagan vaqtda qilishimizni farz qildi” deb kelgan. Demak ushbu hadis hanafiylarning foydasiga dalil bo‘ladi.

 

 Tilovat sajdalarining adadi va ularning o‘rinlari

 

Uning adadi jumhur ixtiyor etgan so‘zga ko‘ra o‘n to‘rtadir. Ular quyidagilar:

 

1.                        A’rof surasining oxirgi oyati

 

2.                        Ra’d surasining 15-oyati

 

3.                        Nahl surasining 50-oyati

 

4.                        Isro surasining 109-oyati

 

5.                        Maryam surasining 58-oyati

 

6.                        Haj surasining 18-oyati

 

7.                        Furqon surasining 60-oyati

 

8.                        Naml surasining 26-oyati

 

9.                        Sajda surasining 15-oyati

 

10.                    Sod surasining 24-oyati

 

11.                    Fussilat surasining 38-oyati

 

12.                    Najm surasining oxirgi oyati

 

13.                    Inshiqoq surasining 21-oyati

 

14.                    Alaq surasining oxirgi oyati

 

Shofe’iy mazhabida esa Sod surasining sajdasi mustahab, ta’kidlangan sajdalardan hisoblanmaydi. Haj surasining 77-oyatida esa sajda oyati deydilar.

 

ثبت في صحيح البخاري عن ابن عباس رضي الله عنهما قال صلَيست مِنْ عَزَائِمِ السُّجُودِ ، وَقَدْ رَأَيْتُ النَّبِي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم َ سَجَدَ فِيهَا

 

Sahihul Buxoriyda Ibn Abbos roziyallohu anhudan qilingan quyidagi rivoyatni dalil qiladilar. U kishi shunday dedilar: “Sod (ning sajdasi) ta’kidlangan sajdalardan emas. Lekin Nabiy sollallohu alayhi vasallamni unda sajda qilganlarini ko‘rdim”.

 

Ahmad rohimahullohdan ikki rivoyat bor: birinchisi, Shofe’iy rohimahulloh aytganlaridek, ikkinchisi esa ularni o‘n beshta deydilar va Sod surasini sajdasini unga qo‘shadilar. Bu shofe’iylardan Abul Abbos ibn Surayj[1] va Abu Is'hoq Marvaziylarning[2] so‘zidir. Imom Molikdan ham ikki rivoyat mavjud: birinchisi, Imom Shofe’iy aytganlaridek. Ikki rivoyatning mashhurrog‘i o‘n bittadir. Najm, Inshiqoq va Alaq suralari sajdalarini chiqarib yuboradilar.

 

Hanafiy mazhabimizga ko‘ra, Sod surasining 24-oyati ta’kidlangan sajda oyati hisoblanadi. Haj surasining 77-oyati esa sajda oyati hisoblanmaydi, balki undan namozdagi sajda iroda qilingan. Buyuk alloma bobokalonimiz Abul Barakot Nasafiy ushbu oyat tafsirida bu sajda oyatini namozdagi sajda deb aytganlar.

 

Ushbu oyatlar sajdalarining o‘rni borasida Fussilat surasidagi sajda oyatining o‘rnidan boshqa aytarli ixtilof mavjud emas. Chunki ulamolar ushbu sajda borasida ixtilof qilganlar. Bir qancha ulamolar sajdani وَهُمْ لَا يَسْأَمُونَoyatio‘qilgandan keyin qiladi deydilar. Bu Abu Hanifa, Shofe’iy, Sa’id ibn Musayyab[3], Muhammad ibn Sirin, Abu Voil, Sufyoni Savriy, Ahmad va Is'hoq ibn Rohavayhlarning[4] tutgan yo‘llari. Boshqalar esa ushbu sajda إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَoyatidan keyin deganlar. Buni Ibn Munzir Umar ibn Xattob roziyallohu anhu, Hasani Basriy, Abdulloh ibn Mas’udning as'hoblari, Ibrohim Naxa’iy, Abu Solih, Talha ibn Musarrif, Zubayd ibn Horis[5], Molik ibn Anas va Lays ibn Sa’dlardan[6] rivoyat qilgan.  Bag‘aviy buni “Tahzib”da zikr qilgan.

 

Naml surasining sajdasi رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِdan keyin qilinadi.

 

Tilovat sajdasini tahoratli holda va najosatdan pok bo‘lib, qiblaga yuzlanib, avratni to‘sib ado qilinadi. Badanida yoki kiyimida afv miqdoridan ko‘proq najosat bo‘lgan va tahoratsiz bo‘lgan insonga sajda qilish joiz emas.

 

Jaloliddin Hamroqulov

 "Novza" jome’ masjidi imom-xatibi

 Toshkent islom instituti kafedra mudiri

 

 

 

 

 


 


 

[1] Ahmad ibn Amr ibn Surayj Abul Abbos Bog‘dodiy. She’rozda qozilik vazifasini bajargan. Va ko‘p asarlar yozgan. Ulardan: “Al-aqsom fi furu’il fiqhish-Shofe’iy”, “Al-vadoe’ linususish sharoe’”, Hijriy 306-yilda ellik yetti yilda vafot etgan.

 

[2]Ibrohim ibn Ahmad. Abu Zayd Marvaziyning ustozi. Muxtasarul Muzaniyni sharh qilgan. Usul qoidalari va kitoblar ta’lif qilgan. Misrga ko‘chib borib u yerda vafot etgan. 340 h. yil 9-rajabda vafot etganlar va Imom Shofe’iy maqbaralari oldiga dafn qilingan.

 

[3]Imom Said ibn Musayyab ibn Hazn ibn Abu Vahb Qurashiy Maxzumiy Madaniy, kunyasi Abu Muhammad. Shubhasiz Madina ahlini olimi edi. Hazrati Umar xalifalik davrida tavallud topgan. Ibn Madiniy bu kishi haqida shunday deydilar: “Men tobe’inlar orasida bu kishidan olimroq insonni ko‘rmadim. U kishi meni nazdimda tobe’inlarning eng ulug‘ kishisi”. Hijriy 94-yilda 80 yoshida vafot etgan.

 

[4]Is'hoq ibn Ibrohim ibn Muxallad Marvaziy. Hijriy 161-yilda tug‘ilgan. Ahmad ibn Hanbalning yaqini, mujtahid, siqa(ishonchli) hofizlardan. Nishopurda yashab, u yerda hijriy 238-yilda vafot etgan.

 

[5]Abu Abdurahmon Zubayd ibn Horis ibn Amr ibn Ka’b Yomiy Ko‘fiy. Ibodatgo‘y, siqa(ishonchli) sobit insonlardan. Hijriy 122-yilda vafot etgan.

 

[6]Abul Horis Lays ibn Sa’d  ibn Abdurrahmon Misriy. Hijriy 94-yilda tug‘ilgan. Misr diyorining ulug‘ olimi, siqa(ishonchli) muhaddis va mashhur faqihlardan. Amir noibi va qozilar ubilan mashvarat qilardi. Hijriy 175-yilda vafot etgan.

 

 

 

Qur'oni karim
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Masiyh Dajjolning sifatlari (birinchi maqola)

23.12.2024   988   8 min.
Masiyh Dajjolning sifatlari (birinchi maqola)

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

عَنِ ابْنِ عُمَرَ اللهِ رَضِي اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَامَ رَسُولُ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي النَّاسِ فَأَثْنَى عَلَى اللهِ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ ثُمَّ ذَكَرَ الدَّجَّالَ، فَقَالَ: «إِنِّي َلَأُنْذِرُكُمُوهُ وَمَا مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا وَقَدْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ، وَلَكِنِّي سَأَقُولُ لَكُمْ فِيهِ قَوْلًا لَمْ يَقُلْهُ نَبِيٌّ لِقَوْمِهِ، إِنَّهُ أَعْوَرُ، وَإِنَّ اللهَ لَيْسَ بِأَعْوَرَ».

Ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh alayhissalom odamlar orasida turib, Allohga loyiq hamdu sano aytdilar, so‘ng Dajjol haqida so‘zlab, shunday dedilar: «Men sizlarni undan ogohlantiraman! Har bir nabiy ham o‘z qavmini undan ogohlantirgan. Lekin men sizlarga u haqda hech bir nabiy o‘z qavmiga aytmagan gapni aytaman: uning bir ko‘zi yo‘q, Alloh esa unday emas!»

عَنْ أَنَسٍ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَا مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا وَقَدْ أَنْذَرَ أُمَّتَهُ الْأَعْوَرَ الْكَذَّابَ أَلَا وَإِنَّهُ أَعْوَرُ وَإِنَّ رَبَّكُمْ لَيْسَ بِأَعْوَرَ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ «ك ف ر» أَيْ كَافِرٌ يَقْرَؤُهُ كُلُّ مُسْلِمٍ». رَوَاهُمَا الْأَرْبَعَةُ.

Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh alayhissalom shunday dedilar: «Qaysi bir nabiy bo‘lmasin, albatta, ummatini bir ko‘zi yo‘q kazzobdan ogohlantirgan. Bilib qo‘yinglarki, uning bir ko‘zi yo‘q! Robbingiz esa unday emas! Dajjolning ikki ko‘zi orasiga «ka», «fa» «ro», ya’ni «kofir» deb yozilgan. Uni har bir musulmon o‘qiydi».

To‘rtovlari rivoyat qilganlar.

Sharh: Alloh taolo odamlarni sinash uchun Dajjolga turli imkoniyatlar berib qo‘yadi. Jumladan, Alloh taoloning izni ila u o‘likni tiriltirish, yomg‘ir yog‘dirish, yerni hosildor qilish va shunga o‘xshash ishlarga imkon topadi. So‘ngra o‘zidan ketib, xudolik da’vosini qiladi. Shunda Alloh taolo uning ojizlik taraflarini zohir qilib qo‘ygani ish beradi. Uning bir ko‘zi yo‘qligi, peshonasiga «kofir» deb yozib qo‘yilgani, Dajjol bu narsalarni o‘zidan ketkaza olmasligi uni fosh qiladi.

عَنِ ابْنِ عُمَرَ اللهِ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «بَيْنَا أَنَا نَائِمٌ رَأَيْتُنِي أَطُوفُ بِالْكَعْبَةِ فَإِذَا رَجُلٌ آدَمُ سَبْطُ الشَّعَرِ يَنْطُفُ أَوْ يُهْرَاقُ رَأْسُهُ مَاءً قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالُوا: ابْنُ مَرْيَمَ ثُمَّ ذَهَبْتُ أَلْتَفِتُ فَإِذَا رَجُلٌ جَسِيمٌ أَحْمَرُ جَعْدُ الرَّأْسِ أَعْوَرُ الْعَيْنِ كَأَنَّ عَيْنَهُ عِنَبَةٌ طَافِيَةٌ قَالُوا: هَذَا الدَّجَّالُ أَقْرَبُ النَّاسِ بِهِ شَبَهًا ابْنُ قَطَنٍ»، وَابْنُ قَطَنٍ رَجُلٌ مِنْ خُزَاعَةَ. رَوَاهُ الشَّيْخَانِ.

Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday dedilar: «Tushimda Ka’bani tavof qilayotgan emishman. Sochlari yaxshilab taralgan bug‘doyrang kishini ko‘rdim. Qarasam, sochlaridan suv tomib turibdi. «Bu kim?» desam, «Bu – Masiyh ibn Maryam», deyishdi. So‘ngra boshqa yoqqa qarab, bir barvasta kimsaga duch keldim. Sochi qizil, jingalak, bir ko‘zi yo‘q, biri esa xuddi bo‘rtib turgan uzum donasiga o‘xshaydi. Bu – Dajjol, unga eng o‘xshaydigan odam esa xuzo’alik Ibn Qatandir».

Ikki shayx rivoyat qilganlar.

Sharh: Ibn Qatan – johiliyat davrida o‘lib ketgan odam edi.

وَلِمُسْلِمٍ: «الدَّجَّالُ أَعْوَرُ الْعَيْنِ الْيُسْرَى، جُفَالُ الشَّعَرِ، مَعَهُ جَنَّةٌ وَنَارٌ فَنَارُهُ جَنَّةٌ وَجَنَّتُهُ نَارٌ».

Muslimning rivoyatida:

«Dajjolning chap ko‘zi yo‘q, o‘zi sersoch bo‘ladi. Uning jannati va do‘zaxi bo‘ladi. Uning do‘zaxi – jannatdir, jannati – do‘zaxdir», deyilgan.

وَلِأَبِي دَاوُدَ: «إِنَّ مَسِيحَ الدَّجَّالَ رَجُلٌ قَصِيرٌ أَفْحَجُ جَعْدٌ أَعْوَرُ مَطْمُوسُ الْعَيْنِ لَيْسَ بِنَاتِئَةٍ وَلَا جَحْرَاءَ فَإِنِ الْتَبَسَ عَلَيْكُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّ رَبَّكُمْ لَيْسَ بِأَعْوَرَ».

Abu Dovudning rivoyatida:

«Dajjol pakana, maymoq, jingalaksochdir, uning bir ko‘zi yo‘q, ko‘zi tep-tekis – bo‘rtib ham chiqmagan, ichkariga ham kirmagan. Agar ikkilanib qolsangiz, bilingki, Robbingiz unday emas», deyilgan.

Sharh: Mana shu sifatlardan uni tanib olaveringlar, tag‘in uning xudolik da’vo qilayotganiga aldanib qolmanglar.

عَنِ الْمُغِيرَةِ رَضِي اللهُ عَنْهُ قَالَ: مَا سَأَلَ أَحَدٌ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ الدَّجَّالِ مَا سَأَلْتُهُ وَإِنَّهُ قَالَ لِي: «مَا يَضُرُّكَ مِنْهُ»، قُلْتُ: لِأَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّ مَعَهُ جَبَلَ خُبْزٍ وَنَهَرَ مَاءٍ، قَالَ: «هُوَ أَهْوَنُ عَلَى اللهِ مِنْ ذَلِكَ». رَوَاهُ الشَّيْخَانِ.

Mug‘iyra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Hech kim Dajjol haqida Nabiy alayhissalomdan men so‘raganchalik so‘ragan emas. U zot menga «U senga zarar qila olmaydi», deganlar. «Uning non tog‘i, suv anhori bo‘ladi, deyishadi», dedim. «Allohning nazdida u bunchalik bo‘lishga arzimaydi», dedilar».

Ikki shayx rivoyat qilganlar.

Sharh: Alloh taolo unga mo‘jiza kabi narsalarni juda ham oshirib berib qo‘ygan emas.

عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِي اللهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا مَعَ الدَّجَّالِ مِنْهُ، مَعَهُ نَهَرَانِ يَجْرِيَانِ أَحَدُهُمَا رَأْيَ الْعَيْنِ مَاءٌ أَبْيَضُ وَالْآخَرُ رَأْيَ الْعَيْنِ نَارٌ تَأَجَّجُ فَإِمَّا أَدْرَكَنَّ أَحَدٌ فَلْيَأْتِ النَّهَرَ الَّذِي يَرَاهُ نَارًا وَلْيُغْمِّضْ ثُمَّ لِيُطَأْطِئْ رَأْسَهُ فَيَشْرَبَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مَاءٌ بَارِدٌ وَإِنَّ الدَّجَّالَ مَمْسُوحُ الْعَيْنِ عَلَيْهَا ظَفَرَةٌ غَلِيظَةٌ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ كَافِرٌ يَقْرَأُهُ كُلُّ مُؤْمِنٍ كَاتِبٍ وَغَيْرُ كَاتِبٍ».

Huzayfa roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam shunday dedilar: «Men Dajjolda nimalar bo‘lishini uning o‘zidan ham yaxshi bilaman. Uning ikkita oqib turgan anhori bo‘ladi, biri ko‘zga ko‘rinib turgan oq suv, biri – ko‘zga ko‘rinib turgan alangali olov bo‘ladi. Kimdir unga yetishsa, o‘ziga olov bo‘lib ko‘ringan anhorga sho‘ng‘isin. So‘ngra boshini egib, undan ichsin, chunki o‘sha sovuq suv bo‘ladi. Dajjolning ko‘zi tekis, ustini qalin et qoplagan. Uning ikki ko‘zi orasiga «kofir» deb yozilgan bo‘lib, yozishni bilganu bilmagan har bir mo‘min uni o‘qiy oladi».

Sharh: Dajjolning chap ko‘zi qalin et bilan qoplangan bo‘lib, tep-tekis holda bo‘ladi. Shuning uchun u «masiyh» – tekislangan deb ham ataladi.

وَعَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ الدَّجَّالَ يَخْرُجُ وَإِنَّ مَعَهُ مَاءً وَنَارًا فَأَمَّا الَّذِي يَرَاهُ النَّاسُ مَاءً فَنَارٌ تُحْرِقُ وَأَمَّا الَّذِي يَرَاهُ النَّاسُ نَارًا فَمَاءٌ بَارِدٌ عَذْبٌ فَمَنْ أَدْرَكَ ذَلِكَ مِنْكُمْ فَلْيَقَعْ فِي الَّذِي يَرَاهُ نَارًا فَإِنَّهُ مَاءٌ عَذْبٌ طَيِّبٌ». رَوَاهُمَا الثَّلَاثَةُ.

Yana o‘sha kishidan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam shunday dedilar: «Dajjol chiqqanda uning suvi va olovi bo‘ladi. Odamlarga suv bo‘lib ko‘ringan narsa – kuydiruvchi olovdir. Odamlarga olov bo‘lib ko‘rinadigan narsa – muzdek, shirin suvdir. Qay biringiz bunga duch kelsa, o‘ziga olov bo‘lib ko‘ringan narsaga tushsin, o‘sha shirin, pok suv bo‘ladi».

Ikkisini uchovlari rivoyat qilganlar.

(Davomi bor)

«Fitnalar va Qiyomat alomatlari» kitobidan

Maqolalar