O`zbekiston musulmonlari idorasi

Shayton bilan gaplashgan sahoba

04.11.2024 4684 7 min.

Baqara – Madinada nozil qilingan eng avvalgi suradir. Suraning boshidagi to‘rt oyat mo‘minlar haqida, undan keyingi ikki oyat kofirlar haqida va ulardan keyingi o‘n uch oyat munofiqlar haqida nozil bo‘lgan. Baqara surasi Qur’oni karimdagi eng uzun suradir. Eng uzun oyat ham aynan mazkur surada bo‘lib, u qarz haqidagi 282-oyatdir. Bu oyat to‘liq bir betni tashkil etadi. Baqara surasini doim o‘qib yurgan kishilarga Allohning izni bilan sehru jodu ta’sir qilmaydi.

Baqara surasi o‘qilgan uydan shayton qochadi. Bu haqda Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Shayton Baqara (surasi) o‘qiladigan uydan qochadi", dedilar (Imom Muslim, Imom Termiziy rivoyati).

Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhu aytadilar: "Kim kechasi Baqara surasidan o‘n oyat o‘qisa, shayton o‘sha kechada uning uyiga kirmaydi" (Imom Dorimiy, Imom Bayhaqiy rivoyati).

Shayton Baqara surasi o‘qilgan yerga kira olmasligini o‘zi tan olib aytgan. Bu haqda Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam meni Ramazon zakotini qo‘riqlashga vakil qildilar. Bir kuni kimdir kelib, yegulikdan hovuchlab ola boshladi. Men uni tutib oldim-da, "Allohga qasamki, seni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga olib chiqaman", dedim. U: "Men muhtoj odamman, bola-chaqam bor. Nihoyatda muhtojman", dedi. Men uni qo‘yib yubordim.

Tong otdi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: "Ey Abu Hurayra, bu kecha asiring nima qildi?" dedilar. "Yo Allohning Rasuli, juda muhtojligi, bola-chaqasi borligidan shikoyat qilgan edi, rahmim kelib, qo‘yib yubordim", dedim. U zot: "Bilib qo‘y, u seni aldabdi. Hali yana keladi", dedilar. Men Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning "Hali yana keladi" degan so‘zlaridan uning qaytib kelishini bilib, uni poyladim. U kelib, yegulikdan hovuchlab ola boshlagan edi, uni yana tutib oldim. "Seni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga olib chiqaman", dedim. U: "Meni qo‘yib yubor, men muhtojman, bola-chaqam bor. Endi qaytib kelmayman", dedi. Unga rahmim kelib, qo‘yib yubordim.

Tong otdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam menga: "Ey Abu Hurayra, asiring nima qildi?" dedilar. Men: "Yo Allohning Rasuli, nihoyatda muhtojligi, bola-chaqasi borligidan shikoyat qilgan edi, yana rahmim kelib, qo‘yib yubordim", dedim. U zot: "Bilib qo‘y, u seni aldabdi. Hali yana keladi", dedilar. Uni uchinchi marta poyladim. Kelib, yana yegulikdan hovuchlab ola boshlagan edi, uni tutib oldim. "Endi seni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga albatta olib chiqaman. Bu oxirgisi. Sen qaytib kelmayman deb, uchinchi marta qaytib kelyapsan", dedim. U: "Meni qo‘yib yubor, Alloh senga manfaat beradigan kalimalarni o‘rgataman", dedi. "Nima u?" dedim. U: "To‘shakka yotganingda Oyatul-Kursiyni – "Allohu laa ilaha illa huval-Hayyul-Qoyyum"ni oyatning oxirigacha o‘qigin. Shunday qilsang, Allohning dargohidan bir qo‘riqchi tong otguncha tepangda turadi va shayton senga hargiz yaqinlasha olmaydi", dedi. Uni qo‘yib yubordim.

Tong otdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam menga: "Bu kecha asiring nima qildi?" dedilar. Men: "Yo Allohning Rasuli, Alloh senga manfaat beradigan kalimalarni o‘rgataman degan edi, qo‘yib yubordim", dedim. U zot: "Ular nima ekan?" dedilar. "U menga: "To‘shakka yotganingda Oyatul-Kursiyni – "Allohu laa ilaha illa huval-Hayyul-Qoyyum"ni oyatning oxirigacha o‘qigin. Shunday qilsang, Allohning dargohidan bir qo‘riqchi tong otguncha tepangda turadi va shayton senga hargiz yaqinlasha olmaydi", dedi", dedim.

Shunda Nabiy sollallohu alayhi vasallam: "Bilib qo‘y, o‘zi g‘irt yolg‘onchi bo‘lsa ham, senga rost aytibdi. Uch kechadan beri kim bilan gaplashayotganingni bilasanmi, ey Abu Hurayra?" dedilar. "Yo‘q", dedim. U zot sollallohu alayhi vasallam: "U shayton edi", dedilar» (Imom Buxoriy rivoyati).

Baqara surasi o‘qilgan yerga farishtalar tushadilar. Abu Said Xudriy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Usayd ibn Huzayr roziyallohu anhu tunda "Baqara" surasini o‘qiyotgan edi. Bir payt yonginasida bog‘langan ot hurka boshladi. U qiroatdan to‘xtadi. Ot ham tinchlandi. Yana o‘qiy boshlasa, ot ham bezovtalanar edi. Qiroatni to‘xtatsa, yana jim bo‘lardi. O‘sha vaqtda o‘g‘illari Yahyo ot yonida edi. Ot bosib olmasin deb, qiroatni to‘xtatib uning oldiga bordilar. O‘g‘illarini otdan uzoqroqqa qo‘ygach, osmonga qarasalar, unda soyabonlarga o‘xshash, ostida nur taratib turgan narsalar bor ekan. Tong otgach, bo‘lgan voqeani Rasululloh sollallohu alayhi va sallamga aytib berdilar. U zot alayhissalom: “Huzayrning o‘g‘li, qiroatingni davom ettiravermadingmi?” dedilar.

Usayd roziyallohu anhu aytdilar: “Bolamni ot bosib qolishidan qo‘rqdim. U otning yaqinida edi. Otdan uzoqroqqa qo‘yib osmonga qarasam, u yerda soyabonga o‘xshash, ichida chirog‘i bor narsalar turgan ekan. Uyimdan chiqib qarasam, yo‘q bo‘lib qolibdi”.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Ular nimaligini bilasanmi?” deb so‘radilar. Usayd roziyallohu anhu: “Yo‘q”, dedi. Rasululloh: “Ular ovozingni eshitish uchun pastga tushgan farishtalar edi. Agar tonggacha o‘qiganingda, odamlar ham ularni ko‘rgan bo‘lardi. Farishtalar ham ulardan qochmas edi”, deb aytdilar».

Baqara surasi Qiyomat kuni shafoatchi bo‘ladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Qur’onni o‘qinglar. Chunki u qiyomat kuni o‘z ahli uchun shafoatchi bo‘ladi. Ikki yorituvchi nur – Baqara va Oli Imron suralarini o‘qinglar. Zero, bu ikkisi qiyomat kuni ikki bulut yoki bir guruh saf-saf qushlar shaklida kelib, o‘z sohiblarining hojatini ravo qiladi. Baqara surasini o‘qinglar. Uni o‘qish baraka, tark etish esa hasratdir", deganlar (Imom Muslim, Imom Dorimiy, Imom Ahmad rivoyati).

Rasululloh sollallohu alaĭhi vasallam: "Kim Baqara surasi oxiridagi ikki oyatni bir kechada o‘qisa, kifoya qiladi", dedilar (Imom Buxoriy, Imom Muslim rivoyati).

Hadisda kelgan “Kifoya qiladi”dan quyidagi ma’nolar kelib chiqadi:

1. Barcha yomonliklardan saqlanishga kifoya qiladi.

2. Shaytonning yomonligidan saqlanishga kifoya qiladi.

3. Savob olishga kifoya qiladi.

4. Kechasini Qur’on qiroati ila bedor o‘tkazishdan kifoya qiladi.

5. Insu jinning yomonligidan kifoya qiladi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Qur’on oyatlarining sayyidi Oyatul kursiydir", deganlar (Imom Hokim rivoyati).

Zubayd Abdurahmon ibn Asvaddan rivoyat qiladi: "Kim Baqara surasini o‘qisa, buning evaziga unga jannatda toj kiydiriladi" (Imom Dorimiy rivoyati).

Davron NURMUHAMMAD

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Maqolalar

Narxni Alloh belgilaydi

18.06.2025 37 6 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Mazkur maqolada islom fiqhi nuqtayi nazaridan bozordagi narxlarni sun’iy ravishda belgillash, tovarlarni ushlab turish orqali narxni ko‘tarish (ihtikor) amaliyoti shariatda qanday baholanishiga oid masalalar tahlil qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hadislari va sahobalar rivoyatlari asosida narx belgilash va ehtikorning shariatdagi hukmi, ijtimoiy oqibatlari hamda zamonaviy xatarlari ochib berilgan.

Islom iqtisodiy tizimi adolat, o‘zaro rozilik va zulmsiz muomala asosiga qurilgan. Bozor iqtisodiyotida muhim tushunchalardan biri – narx belgilash huquqidir. Shariatda bu masala shunchaki iqtisodiy vosita emas, balki axloqiy va ilohiy qoida bilan chambarchas bog‘langan. Narxni sun’iy ravishda chegaralash yoki tijorat molini ushlab turib narxni ko‘tarish – shariatda qoralangan ishlardan hisoblanadi. Bu maqolada mazkur holatlarga Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning munosabati, ulamolar fatvolari va ijtimoiy oqibatlari tahlil etiladi.

«Narxni chegaralash» deganda mas’ul shaxs yoki taraf tomonidan narxni chegaralab qo‘yish tushuniladi.

«Ihtikor» deganda esa, turli yo‘llar bilan bir xil savdo molini egallab olib narxni oshirishga urinish aytiladi.

Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Odamlar: "Yo Allohning Rasuli, narx ko‘tarilib ketdi bizga narxni belgilab bering" deyishdi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Albatta, Allohning o‘zi narxni belgilovchi, tutuvchi, keng qiluvchi va rizq beruvchidir. Men esa sizdan birortangiz ham mendan na qon va na molda zulm, da’vo qilmaganingiz holimda Allohga ro‘baro bo‘lishni xohlayman" dedilar (Sunan egalari rivoyat qildilar).

Qimmatchilik ko‘pchilikni tashvishga solib qo‘yadi. Chunki bu holat barchaga zarar keltirayotgan bo‘lib ko‘rinadi. Hamma bu holatdan chiqish yo‘lini istaydi. Eng oson, eng sodda va hammaga «yalt» etib ko‘rinadigan chora bozorda narxni chegaralab qo‘yish bo‘lib, ko‘rinadi. Nima uchun Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bu ishni qilmadilar? Hatto ba’zi sahobalar bu taklifni qilganlarida ham ma’qul ko‘rmadilar. Chunki Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hech bir narsaga yuzaki qaramasdilar.

Narxni chegaralash vaqtincha foyda bergani bilan aldamchilikdir, keyin esa zarar bo‘lishi turgan gap. So‘ngra tojirlar o‘z faoliyatlarini to‘xtatadilar. Bu hol esa el yurtga boshqa tomondan rizq kelishini ma’n qiladi. Shuning uchun ham qanchadan-qancha boy davlatlar xonavayron bo‘ladi. Faqirilk va miskinlikka ro‘baro‘ bo‘ladi.

Sotuvchi o‘z molini o‘z ixtiyori ila o‘zi xohlagan narxda sotsa, yaxshi bo‘ladi. Oluvchi o‘z ixtiyori ila o‘zi rozi bo‘lib, xohlagan narxga olsa, yaxshi bo‘ladi. Muhimi, o‘zaro rozilik bo‘lishi kerak.

Yaxshi va sifatli narsaning narxi baland bo‘ladi. Yomon va sifatsiz narsaning narxi esa past bo‘ladi. Hammasi bozor ko‘tarishiga qarab bo‘ladi. Shuning uchun ham har bir kishi bozor yaxshi ko‘taradigan molni yetishtirishga, olib kelishga qiziqadi. Hamma shunga uringandan keyin yurtda doimiy va haqiqiy serobchilik, arzonchilik hukm suradigan bo‘ladi.

Muammar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: "Kim ehtikor qilsa, o‘sha xatokordir", dedilar (Imom Muslim, Abu Dovud, Termiziy rivoyati).

«Ihtikor» lug‘atda ushlab turish ma’nosini anglatadi. Shariatda esa sotib olingan narsani narxini oshirish uchun qasddan sotmay ushlab turishga «ihtikor» deb aytiladi.

Ulamolarimiz xalq ommasining ehtiyoji ko‘proq tushadigan narsalar, xususan, oziq-ovqatning ehtikoriga alohida, boshqa narsaning ehtikoriga alohida qaraganlar.

Birinchisi mutloq mumkin emas desalar, ikkinchisini qimmatchilik vaqtida mumkin emas deganlar. Ihtikor haqida juda ko‘p hadislar rivoyat qilingan.

Abdulloh ibni Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: "Kim taomni 40 kecha ehtikor qilsa, batahqiq u Allohdan voz kechgan va Alloh undan voz kechgan bo‘ladi. Qaysi yurtning ahlidan bir kishi och yotgan bo‘lsa, batahqiq, ular Allohning zimmasidan tushgan bo‘lurlar", deganlar.

Ba’zilar shu hadisga suyanib ehtikor faqat taomda bo‘ladi deydilar. Lekin jumhur ulamolar ehtikor haqida hadislar ko‘p, shuning uchun bu hadis asos bo‘la olmaydi deydilar.

Umar ibn Hattob roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: "Jalb qiluvchi rizqlantirilgandir, ehtikorchi esa la’natlangandir", deganlar.

«Jalb qiluvchi» boshqa yurtdan o‘z yurtiga kerakli narsalarni olib kelib sotuvchidir. Demak, bu ish, yaxshi ishdir. Kim bu ishni qilsa rizqi ulug‘ bo‘ladi. Ammo o‘z yurti bozorida eng kerakli narsalarni sotib olib, ushlab turib, sun’iy ravishda narxni ko‘taruvchilar la’natlangandur. Chunki unga xalq muhtoj bo‘lib turgandi, u esa ishlab chiqarmay, boshqa yurtdan olib kelmay foyda topishga uringan xaromxo‘r kimsadir.

Imom Ahmad Abu Xurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisi sharifda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: "Kim musulomonlarning narxlariga kirishib, ularga qimmatchilik keltirish uchun harakat qilsa, Alloh uchun uni qiyomat kuni katta olovga o‘tkazmog‘i haq bo‘ladi", deganlar.

Demak, ehtikorchi bu dunyoda ham, u dunyoda ham qattiq azob-uqubatlarga duchor bo‘ladi.

Ashurov Mahmudxon Muhammad G‘ulom

Foydalanilgan adabiyotlar:

Qur’oni Karim. – Toshkent: Hilol nashriyoti, 2018.
Imom Muslim. Sahihi Muslim. – Qohira: Darul-Hadis, 2007.
Imom Ahmad. Musnad. – Bayrut: Muassasatur-Risola, 1995.
Abu Dovud. Sunan. – Bayrut: Darul-Maorif, 2003.
At-Termiziy. Sunan. – Bayrut: Darul-G‘arb al-Islomiy, 1996.
Abu Homid al-G‘azzoliy. Ihyo Ulumiddin. – Qohira: Darul-Qalam, 1993.
Tabaroniy. Mu’jam al-Kabir. – Bayrut: Darul-Fikr, 1984.

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati