27 oktyabr kuni yurtimizda O‘zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasi va mahalliy kengashlarga deputatlik saylovi o‘tkazildi. Saylov jarayonlarini kuzatish uchun bir qator xorijiy davlatlardan eskpertlar tashrif buyurdi. Mazkur jarayonda Iordaniya mamlakati delegatsiyasini Muftiy haratlari boshchigidagi Diniy idora xodimlari kutib olib, mehmonlarga saylov jarayonlarini kuzatish uchun barcha sharoitlarni hozirlab, ularga hamrohlik qildi. Shu munosabat bilan Iordaniya delegatsiyasi Muftiy hazratlari nomiga tashakkurnoma yo‘lladi.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy, fazilatli Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlariga
TASHAKKURNOMA
Assalomu alaykum va rohmatullohi va barokatuhu
O‘zbekiston Respublikasidagi parlament saylovlarini kuzatish uchun taklif etilgan Iordaniya delegatsiyasi sifatida sizlarning mamlakatingizga tashrif buyurish va ko‘plab davlatlardan kelgan delegatsiyalar bilan birga saylovlarni kuzatishda ishtirok etish sharafiga muyassar bo‘ldik.
Tashrif davomida O‘zbekiston Respublikasida barcha sohalarda yutuqlarga erishilayotganining guvohi bo‘ldik.
Bizni mehr-muhabbat, hamkorlik va tinchlikda birlashtirgan diniy va tarixiy merosga asoslangan, qalblarimizga aziz bo‘lgan hamda yurtimiz Iordaniyaga do‘st sanalgan ushbu davlat bilan tanishish imkoniyatini berganingiz uchun samimiy tashakkurimizni izhor etamiz.
Shuningdek, tashrif davomida bizga ko‘rsatilgan barcha qulayliklar hamda delegatsiyamizga ko‘rsatgan samimiy saxovatingiz, mehmondo‘stligingiz va alohida e’tiboringiz uchun chin qalbdan samimiy minnatdorchiligimizni bildiramiz.
Xususan, Toshkent shahridagi jome masjid imom-xatibi g‘ayratli Nurali Mavlonovga tashrifimizni yengillashtirish va arab tiliga tarjima qilishdagi yordamini alohida e’tirof etmoqchimizki, uning sa’y-harakatlari tufayli yurtingiz va xalqingiz haqida yaxshiroq tushunchaga ega bo‘ldik.
Fursatdan foydalanib, Toshkent xalqaro aeroportiga yetib kelganimizdan boshlab, ehtirom ko‘rsatilgan holda mamlakatingizdan chiqib ketgunga qadar bizga hamrohlik qilgan barcha tashkilotchilarga samimiy minnatdorchilik bildiramiz.
Barchangizga tashakkur. Alloh taolo sizlarga dinga xizmat qilish yo‘lida muvaffaqiyatlar ato etsin.
Barcha sohalarda hamkorligimizni rivojlantirishni umid qilib qolamiz.
Mustaqil saylov komissiyasi vakili,
Iordaniya delegatsiyasi rahbari
Jihod al-Mumniy
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Faqihlar fiqhga shunday ta’rif berishadi: «Fiqh mukallaflarning amallarini halol va haromlik, fasod va sahihlik jihatidan o‘rganadigan ilmdir». Bu ta’rifni ham kengroq tahlil qilib ko‘raylik. «O‘rganadigan ilm» nima degani? Hozirgina «Ilm bir narsaning voqelikka muvofiq kelishidir», dedik.
Fiqhning mavzusiga bir misol keltiraylik. Masalan, men mukallafman. Xotinimga «Sen taloqsan», dedim. Buning hukmi nima bo‘lishini fiqh o‘rganadi. Demak, fiqh men kabi mukallaflarning mana shu kabi holatlarini o‘rganadi. Masalan, men sherikchilik aqdini tuzishim mumkin, biron narsani sotishim, ijaraga olishim mumkin. Fiqh ana shunday holatlarni, men qilgan ishning halol yoki harom, sahih yoki fasodligini o‘rganadi. Demak, fiqhning mavzusi mukallaflar qiladigan amallarning holatini o‘rganishdir.
Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.
Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.
Masalan, siz birinchi yil ilm olayotgan bo‘lsangiz, ular sizga: «Sen aytgan hukmni faqat dalil keltirsang, qabul qilamiz», deyishadi. Axir siz hali dalillarni bilmaysiz-ku! Birorta jumlani oyat deb o‘ylashingiz mumkin, lekin aslida u oyat bo‘lmasligi mumkin. Bir hadisni Buxoriyda kelgan, deb aytishingiz mumkin, lekin u Buxoriydan rivoyat qilinmagan, to‘qima hadis bo‘lib chiqishi mumkin, chunki siz hali dalillarni o‘rganmagansiz. Ular mana shu darajadagi odamlardan dalil so‘rashdi, ochiq-oydin dalili bo‘lmagan hukmni esa botilga chiqarishdi. Bunga biroz kengroq yondashish kerak...
Yuqorida aytganimdek, asosiy maqsadim ta’riflarga doir qo‘shimcha ma’lumotlarni aytib o‘tish edi. Keling, shu masalani ko‘raylik. Ana o‘sha yo‘nalish egalari har bir hukmga dalil talab qilishyapti. Avvalo ayting-chi, dalil nima o‘zi? Ular: «Dalil – bu Qur’on va Sunnat», deyishadi. Ularning «Dalil Qur’on va Sunnatdir», deyishi ilmiy ma’noda xatodir, chunki dalilni faqat Qur’on va Sunnatgagina cheklab qo‘ysak, dinni zoye qilib qo‘yamiz, chunki bulardan boshqa dalillar ham bor. Dalil to‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan manbadir. Demak, Qur’on va Sunnat dalillarning asosiy qismidir, lekin dalillarning barchasi emas, chunki ijmo’ ham dalil, qiyos ham dalildir. To‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan har qanday manba dalil bo‘ladi. Lekin bu gapni ular tushunmaydi. Ular dalilni faqat Qur’on va Sunnat, deb tushunishadi.
«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan