Sayt test holatida ishlamoqda!
08 Iyun, 2025   |   12 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:06
Quyosh
04:50
Peshin
12:27
Asr
17:36
Shom
19:58
Xufton
21:35
Bismillah
08 Iyun, 2025, 12 Zulhijja, 1446

Buyuk imomi, zohid, ilmda dengiz - Husomiddin Axsikatiy

14.12.2024   33164   3 min.
Buyuk imomi, zohid, ilmda dengiz - Husomiddin Axsikatiy

Muhammad ibn Muhammad ibn Umar Axsikatiy Hanafiyning taxallusi Hisomiddin, kunyasi esa Abu Abdullohdir. U zot Hanafiy faqihi bo‘lib, far’iy va usul ilmlarining imomlaridan bo‘lganlar. Tug‘ilgan yillari ma’lum emas.

Axsikat deb Farg‘ona vodiysiga qarashli shaharlardan biriga nisbatan ishlatilgan. Ismlari borasida ham ixtilof bor. Ba’zilar Axsiykasiy deb uch nuqtali “sa” harfi bilan nomlashadi. Xususan “Miftahus sa’adat” va “Al-favoid” sohiblari shu nom bilan asarlarida zikr qilishgan. Alloma Abiy Muhammad Abdul Haq Haqqoniy rohimahulloh ham sharhlagan kitoblarida shu nomda zikr qilgan. Yaqut Hamaviy Axsikat deb aytish to‘g‘riroq deydi. Chunki ajamiy harflarda arab tilidagi uch nuqtali sa harfi mavjuda emas. Bu shahar Movarounnahrda bo‘lib, Shosh daryosi qirg‘og‘idagi tekislikda joylashgan. Keyingi yillarda olib borilgan arxeologik tadqiqotlar Axsikat shahri hozirgi Namangan viloyati To‘raqo‘rg‘on tumanida, Sirdaryoning o‘ng qirg‘og‘i bo‘ylab joylashgan Axsikent yodgorligi o‘rnida bo‘lgan.

Tadqiqotlar asosida bu yerda turli davrlarga oid ikkita shahar bo‘lganligi, ulardan biri qadimgi Axsikat va ikkinchisi Bobur tug‘ilgan Axsi ekanligi isbotlangan. Hozirda qadimgi shahar xarobalarida qazishma ishlari olib borilmoqda. Bu qazilmalar natijasida yuzlab topilmalar, xususan po‘lat qilich va Oyatul Kursiy yozilgan mis piyola, Damashq qilichi topilgan.

Axsikat shahrida ilm-fanda katta mavqega ega bo‘lgan ulamolar bilan bir qatorda mohir hunarmandlar ham bo‘lgan. Ular qattiq va yumshoq po‘latlar ishlab chiqarish sirlarini bilishgan. Ular tayyorlagan qilichlar Sharqda Xitoy va Janubi-g‘arbda xalifalik markazi bo‘lgan Damashq bozorlarida sotilgan.

Alloma Husomiddin Axsikatiy tasnif qilgan asarlar quyidagilar: “Al-muntahab”, “Al-Husamiy”, “Miftohul usul”, “G‘oyatut tahqiq”, Daqoiqul usul va tab’yin”. “Al-muntahab” kitobi ancha mashhurdir. Unga ko‘plab sharhlar yozilgan. “Kashfuz zunun” asari muallifi kitob haqida shunday deydi: “Bu kitob ortiqchalikdan xoli, fasllar to‘liq bayon qilingan, ziddiyat va qarashlar chuqur o‘rganilgan. Unga o‘n oltita sharh yozilgan”. Abdulaziz ibn Ahmad Buxoriy: “Bu muxtasar kitob boshqa barcha kitoblardan tartibi mustahkamligi va uslubi tartibligi bilan ustun turadi”, degan.

Husayn ibn Aliy ibn Xajjoj Sig‘noqiy Husomiddin Axsikatiy haqida: “O‘z zamonasining buyuk imomi, zohid, ilmda dengiz, qunt-matonatli, masalalarning nozik jihatlarini biluvchi, bashar muftiysi, shar’iatni namoyon qiluvchi va sunnatni himoya qiluvchi zot edi”, degan. Imom Laknaviy: “Shayx, fozil, usul va furu’da imom edi”, deb u zotni ta’riflagan.

Imom Abu Abdulloh Axsikatiy hijriy 644 yilning Zulqa’da oyi 22 sanasida, dushanba kuni, milodiy 1247 yilning 1 aprel kuni vafot etgan. Qabri Buxoroda bo‘lib, Yetti Qozi qabristonidagi Qozixon Muhammad ibn Muhammad ibn Muhammad Abdiy yaqiniga dafn qilingan.

Hasanboy Vohidov,
Toshkent islom instituti talabasi.

Boshqa maqolalar
Yangiliklar

Qurbon hayiti – ezgulik va bag‘rikenglik bayrami!

05.06.2025   6902   4 min.
Qurbon hayiti – ezgulik va bag‘rikenglik bayrami!

Ramazon hayiti va Qurbon hayiti  Islomning ikki ulug‘ bayramidir. Ularning har birida ulkan ma’naviy ma’nolar bo‘lib, musulmonlar hayotida alohida o‘rin tutadi. Xususan, Qurbon hayiti Islomda fidokorlik, sadoqat va bag‘rikenglik ramzi hisoblanadi.
 

Ushbu muqaddas bayram oldidan Davlatimiz rahbarining maxsus qarorlari qabul qilinishi, Ramazon  va Qurbon hayiti sanalari dam olish kuni sifatida belgilanishi xalqimizning diniy ehtiyojlarini ta’minlash, milliy va diniy qadriyatlarni asrab-avaylash hamda ma’naviy birdamlikni mustahkamlashga xizmat qilmoqda.


Qurbon hayiti Zulhijja oyining avvalgi o‘n kunida nishonlanadi. Ulamolar ta’kidlaganidek, Zulhijjaning avvalgi o‘n kuni Allohning eng mahbub kunlaridan biri bo‘lib, bu kunlarda qilinadigan amallar, ibodatlar, xayru saxovatlar juda ham ulug‘ hisoblanadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: Alloh taolo huzurida yaxshi amallar Zulhijjaning birinchi o‘n kunida qilinadigan amallardek afzalroq amal yo‘q”, — deb marhamat qilganlar. Shunday ekan, ushbu kunlarda yaxshi amallarga shoshilish, savobli ishlarga ulgurib qolish ayni muddaodir.


Qurbon hayitining fazilatlari amallaridan biri – qurbonlik  qilish hisoblanadi. Qurbonlik, Islom dinida ahamiyati katta bo‘lgan amallardan biri bo‘lib, u Qurbon hayiti kunlarida Allohning roziligi uchun fidoiylik ifodasi o‘laroq jonliq so‘yishdir. Bu amal hazrati Ibrohim alayhissalom va payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam sunnatlariga amal qilish, fidokorlik, sabr va taqvo kabi tushunchalarni ifoda etadi.


Qurbonlik qilish nafaqat insonning taqvosi, balki ijtimoiy mehr-oqibat, muhtojlarga g‘amxo‘rlik belgisidir. Qurbonlik go‘shti faqirlarga, qarindoshlarga, qo‘shnilarga tarqatilishi, ahillik va mehr-muhabbatni yanada mustahkamlaydi.


Qurbon hayiti — bu ahillik va mushtaraklikning ramzi bo‘lib, bu kunda musulmonlar o‘z qarindoshlari, qo‘shnilari, do‘stlarining holidan xabar oladilar, uzoqdagi yaqinlarini yo‘qlab borishga harakat qiladilar. Ayniqsa, keksa, bemor, yolg‘iz kishilar holidan xabar olish — dinimizda yuksak ajr hamda e’tiborga sazovor amal hisoblanadi.


Qurbon hayiti insonlarni bir-biriga yaqinlashtiradi, mehru shafqatni uyg‘otadi, bayram munosabati bilan ehson qilish, bolalar va keksalarni xursand qilish kabi amallar nafaqat shaxsiy savob, balki jamiyatdagi yaxshilik muhitini yanada mustahkamlaydi.


Bu kunda imkoni bor insonlar kam ta’minlangan oilalar, yetimlar, ehtiyojmandlar holidan xabar olib, ularga xursandchilik ulashsalar, bu amalning savobi beqiyosdir. Zero, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Mo‘minlarning o‘zaro do‘stliklari, rahm qilishlari va mehr ko‘rsatishlari xuddi bir jasadga o‘xshaydi. Undan bir a’zo xasta bo‘lsa, jasadning qolgani unga qo‘shilib bedor bo‘ladi va isitmalaydi”, — dedilar (Imom Muslim rivoyati).


Azizlar, ayni kunlarda yurtimizdan 15 ming nafardan ziyod yurtdoshlarimiz Islomning besh ustunidan biri bo‘lgan Haj ibodatini ado etishga taraddud ko‘rmoqdalar. Ular orasida yuzlab nuroniylar, onalarimiz, ustoz va ziyolilar bor. Bu har bir yurtdoshimizning qalbida quvonch uyg‘otadi. Ayniqsa, mamlakatimiz rahbari muhtaram Prezidentimiz O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy hazrat bilan telefon orqali muloqot qilib, hojilarimiz ahvolidan xabar olganelari, ularga muborak safarda to‘liq sharoit yaratilishi, Haj ibodatini xotirjam va mukammal ado etishlari uchun zarur ko‘mak va duolarini izhor etganlari katta voqea bo‘ldi.


Bu voqelik yurtimizda din va davlat munosabatlari yangi, barqaror va hamjihat zaminda qurilayotganidan dalolatdir. Bu – xalqimizning muqaddas qadriyatlariga hurmat, Islomning pok ta’limotiga bo‘lgan ehtirom namunasidir.


Bu kabi yuksak e’tiborlar yurtimizda din va davlat o‘rtasidagi muvozanatli munosabatning, xalqning e’tiqodi va qadriyatiga nisbatan hurmat va e’zozning amaliy namunasidir.


Muhtaram yurtdoshlar! Fursatdan foydalanib barchalaringizni iyd al-Azxo – Qurbon hayiti bilan samimiy muborakbod etaman. Yurtimiz tinchlikligi barqaror, xalqimiz totuvligi bardavom bo‘lsin, dinimiz yanada ravnaq topsin, xonadoningizdan fayzu baraka arimasin!


Qurbon hayitingiz muborak bo‘lsin! 

Ubaydulloh Abdullayev, 
Farg‘ona viloyati bosh imom-xatibi

O'zbekiston yangiliklari