Sayt test holatida ishlamoqda!
15 Iyun, 2025   |   19 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:39
Shom
20:01
Xufton
21:39
Bismillah
15 Iyun, 2025, 19 Zulhijja, 1446

Har kim o‘z istagi bilan nikohlanadi

04.01.2025   9545   5 min.
Har kim o‘z istagi bilan nikohlanadi

Sovchilik ota-onalar yoki ishboshilar tomonidan amalga oshirilishi va ularga javob berish ham shu tariqa bo‘lishi musulmon xalqlarning ommaviy odatlaridan bo‘lib qolgan, desak, mubolag‘a qilmagan bo‘lamiz. Hattoki, musulmon bo‘lmagan qavmlar yoki dinimiz haqida tuzukroq ma’lumotga ega bo‘lmagan, «musulmonman», deb yurgan ba’zi kimsalar: «Musulmonchilikda umr yo‘ldoshini tanlashda yoshlarning o‘zlarining xohishi e’tiborga olinmasa ham, bo‘laveradi», degan tushunchada bo‘lishlari ham mumkin. Ammo shariatda unday emas. Islomda har bir shaxs o‘z erki, hurriyati va istak-xohishi bilan oila qurishi kerakligi alohida ta’kidlanadi.

Bu borada Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning bir qancha hadisi shariflari kelgan.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَا تُنْكَحُ الْأَيِّمُ حَتَّى تُسْتَأْمَرَ وَلَا تُنْكَحُ الْبِكْرُ حَتَّى تُسْتَأْذَنَ، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، وَكَيْفَ إِذْنُهَا؟ قَالَ: أَنْ تَسْكُتَ. رَوَاهُ الْخَمْسَةُ. وَفِي رِوَايَةٍ: الثَّيِّبُ أَحَقُّ بِنَفْسِهَا مِنْ وَلِيِّهَا، وَالْبِكْرُ تُسْتَأْمَرُ وَإِذْنُهَا سُكُوتُهَا.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam:

«Maslahat so‘ralmaguncha, juvon nikohlanmas. Izn olinmaguncha, bokira nikohlanmas», dedilar.

«Ey Allohning Rasuli, uning izni qanday bo‘ladi?» deyishdi.

«Sukut saqlamog‘i», dedilar».

Beshovlari rivoyat qilganlar.

Boshqa bir rivoyatda:

«Juvon o‘z nafsiga valiysidan haqliroqdir. Bokiradan esa izn so‘raladi. Uning izni – sukutidir», deyilgan.

Bu hadisi sharifda nikoh masalasida qiz va ayollarning roziligi shart ekani, sovchi kelganida, erkaklar, ya’ni otalar, akalar va boshqalar o‘zlaricha javob berib yubormasdan, ular bilan maslahat qilib, roziliklarini olishlari kerakligi bayon qilinmoqda.

Zamon buzilib, ishlar teskarisiga aylanmay turib, nafaqat musulmonlarda, balki dunyoning barcha xalqlarida ham bir qizga sovchilik qilish oila boshlig‘i bo‘lmish otaga gap ochish, undan rozilik so‘rash bilan bo‘lgan. Oddiy insoniy odob-axloq, xalqlarning urf-odatlari shuni taqozo qilgan va qiladi ham.

Islom otalarga yoki ularning o‘rniga qolgan valiylarga qizning o‘zidan rozilik so‘rashni tavsiya qiladi. Chunki holatning o‘zi shuni taqozo qiladi. Bir odamni o‘zining iznisiz, xabarisiz, roziligisiz erga berib yuborish to‘g‘ri emas.

Agar erga tegishi haqida so‘z ketayotgan kimsa erdan ajragan juvon bo‘lsa, u o‘z roziligini ochiq-oydin aytishi shart. Chunki u oila ko‘rgan, erkak kishi bilan munosabatda bo‘lgan, nikoh masalalarida tajribaga ega, bunday gaplarni gaplashib yurgan. Endi ochiq maslahatlashishdan uyalmaydi.

Maslahat qiz bolaning turmushga chiqishi haqida bo‘layotgan bo‘lsa, bir oz boshqacha yo‘l tutiladi. Agar u ochiq javob bersa, o‘zining ishi. Uning o‘sha javobiga qarab ish qilinadi. Ammo indamasa, sukuti rozilik alomati bo‘ladi.

Muslima qizlar odob-axloq, hayo, ehtirom doirasida tarbiya topganliklari tufayli uyalib, otasi yoki boshqa yaqinlari bilan o‘z nikohi to‘g‘risida gapla-shishga uyalib, indamaydilar. Shuning uchun qiz bolaning uyalib, indamagani uning bu nikohga roziligi hisoblanadi.

Lekin indamasligiga norozilik alomatlari qo‘shilsa, bunday sukutni rozilik deb bo‘lmaydi. Bunday hollarda onalarni ishga solish yaxshiroq bo‘ladi. Zotan, joriy odatlar ham shunga aylanib qolgan.

Imom Abu Dovud rivoyat qilgan hadisda Nabiy sollallohu alayhi va-sallam:

«Ayollarni qizlari haqidagi ishga taklif qilinglar», – deganlar.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تُسْتَأْمَرُ الْيَتِيمَةُ فِي نَفْسِهَا، فَإِنْ سَكَتَتْ فَهُوَ إِذْنُهَا، وَإِنْ أَبَتْ فَلَا جَوَازَ عَلَيْهَا. رَوَاهُ أَصْحَابُ السُّنَنِ.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam:

«Yetim qizdan o‘zi haqida izn so‘raladi. Agar sukut saqlasa, o‘sha uning iznidir. Agar bosh tortsa, uni majburlash yo‘q», – dedilar».

«Sunan» egalari rivoyat qilganlar.

Yetim qizlar deganda otasi va valiy bo‘ladigan qarindoshlari yo‘qligi tufayli boshqa bir odamning tarbiyasida o‘sgan qizlar tushuniladi. Odatda, bunday qizlarni o‘zlaridan so‘rab-so‘ramay erga berib yuborish hech gap bo‘lmay qolgan. Ammo xoh yetim bo‘lsin, xoh yetim bo‘lmasin, qizlarni majbur qilib erga berish shariatga mutlaqo xilof ekanini mana shu rivoyatdan ko‘rib turibmiz. Bunday qilish katta zulm hisoblanadi.

Islom hukmlaridan bexabar kishilar Alloh taolo tomonidan qizlarga berilgan bu haqni poymol qilib kelganlar. Ular qizlarning roziligini so‘ramay, norozi bo‘lsalar, urib-so‘kib erga berganlar. Bu esa, doimo Islom dushmanlari tomonidan dinimizga ta’na toshlari otilishiga sabab bo‘lib kelgan. «Musulmonman» deb yurganlarning noshar’iy ishlari o‘zlariga gunoh bo‘lishi bilan birga, dinimiz dushmanlari tegirmoniga suv quyishini shundan bilib olsak ham bo‘ladi.

"Baxtiyor oila" kitobidan

Boshqa maqolalar
Maqolalar

Mazhabga ergashish dinimiz talabi

13.06.2025   2665   3 min.
Mazhabga ergashish dinimiz talabi

“Mazhab” so‘zi arabchada “yo‘l”, “yo‘nalish”, shar’iy istilohda esa “diniy masala bo‘yicha muayyan mujtahid olimning fatvo chiqarish yo‘li” ma’nolarini bildiradi.

Mashhur alloma Ibn Rajab (1335-1393 m.y.): “Ko‘plab mazhablar orasidan faqat to‘rttasining saqlanib qolgani asrlar davomida insonlarni turli ziddiyatlar va ixtiloflardan himoya etishda asos bo‘lgan”, deb yozgan (“To‘rt mazhabdan boshqaga ergashganga raddiya” kitobi).

Ulamolar mazhablarga ergashish Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallamning quyidagi hadisiga amal qilishdir, deb ta’kidlaydilar: “Agar ixtilofni ko‘rsangiz, o‘zingizga ko‘pchilik tomonini lozim tuting” (Imom Moja, 3950-hadis).

Mazhablardagi bitta masalaga nisbatan turlicha yondashishlik islom shariatida musulmonlar uchun keng imkoniyatlar mavjudligidan dalolat beradi. Mazhablarda u yoki bu masala islom ahkomlari, muayyan jamiyat, xalq yoki millatning urf-odatlari, qadriyatlari hamda ijtimoiy munosabatlarning mazmunini ham hisobga olgan holda, eng ma’qul shaklda hal qilingan.

Islom ulamolari shar’iy hukmni va uning dalilini bilmaydigan musulmon odam (muqallid)mujtahid olimga taqlid qilishi zarurligini ta’kidlaydilar. Bunga Qur’ondagi ushbu oyatni dalil sifatida keltirish mumkin: “Agar bilmasangiz zikr ahllaridan so‘rang” (Nahl surasi, 43-oyat).

Mazhablarda Qur’on, sunnat, ijmo va qiyosdan dalil sifatida foydalanishning o‘ziga xos qoidalari, usul va tamoyillariga asoslangan muayyan tizim mavjud. Masalalar tizimli ravishda hal bo‘lgan. Mazhabsizlarda esa hech qanday ijtihod usul va qoidalari yo‘q bo‘lib, “Qur’on va Sunnatga murojaat qilamiz” qabilidagi dalilsiz da’vo bilan hukmlar berilmoqda. Maqsadiga, ra’yiga va nafsiga to‘g‘ri kelgan dalillarni olib, qolganlarini tashlash esa yomon oqibatlarni keltirib chiqarmoqda.

Bemazhablar omma musulmonlar ichida ko‘plab noto‘g‘ri talqin qilingan aqidaviy va fiqhiy masalalarni tarqatmoqdalar. Vaholanki, bu masalalar Ahli sunna olimlari tomonidan allaqachon hal qilingan.

Mazhabsizlar tarafdorlarining ayrim iddaolaridan ularning da’volari asossiz ekaniga ishonch hosil qilish mumkin:

– bemazhablar “Qur’on bitta va Payg‘ambar bitta bo‘lsa, to‘rt mazhab orasida fiqhiy ixtiloflar bor, haq bitta emasmi?” deydilar.

Mazhablar bir manba – Qur’on va sunnatga asoslanadi. Mazhablarning biriga ergashgan kishi Qur’on va sunnatga ergashgan bo‘ladi.

– Mazhabsizlik tarafdorlari “Imom Buxoriy bemazhab bo‘lgan”, deb dalil qiladi. Vaholanki, Imom Buxoriy yashagan davrda u kishiga o‘xshash ilmi ijtihod darajasiga yetgan, o‘zi ijtihod qilganlar ko‘p bo‘lgan. Hamma ulamolar ilmi mujtahidlikka yetgan odam, o‘zi ijtihod qiladi, deganlar. Hozir esa o‘sha davrdagi kabi mujtahidlar yo‘q ekanini hisobga olmaydilar.

Aksincha, Qur’on va sunnatdan har kim o‘zboshimcha yangi hukm chiqarish, fitna qo‘zg‘ash kabi islomda qat’iyan man qilingan xatti-harakatlarga sabab bo‘lmoqda. Shu nuqtayi nazardan, marhum Shayx Muhammad Said Ramazon Butiy qayd etganidek: “Mazhabsizlik islom shariatiga tahdid soladigan xatarli bid’atdir”.

Ming afsuslar bo‘lsinki, mana shunday yetuk olimlar bir mazhabni mahkam ushlab, to‘g‘riligini e’tirof qilib turgan bir paytda ba’zi yurtdoshlarimiz hali dastlabki ilmiy ko‘nikmalarni hosil qilmagan bo‘lsalarda: “Men Qur’on va hadisdan o‘zim hukm olaman” deb, da’vo qilib, turli ixtiloflarni keltirib chiqarmoqdalar. Ba’zida o‘zlari adashgani yetmagandek, o‘zgalarni ham yo‘ldan urmoqdalar.

Alloh taolo hammamizni O‘z hidoyatida sobit qilsin.

G‘ulomov FATHULLOH,

Al-Hudaybiya jome’ masjidi imom noibi

MAQOLA