Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
وَلِأَبِي دَاوُدَ: مَنْ دُعِيَ فَلَمْ يُجِبْ فَقَدْ عَصَى اللهَ وَرَسُولَهُ، وَمَنْ دَخَلَ عَلَى غَيْرِ دَعْوَةٍ دَخَلَ سَارِقًا وَخَرَجَ مُغِيرًا.
Abu Dovudning rivoyatida:
«Kim da’vat qilinsa-yu, ijobat qilmasa, batahqiq, Allohga va Uning Rasuliga osiy bo‘lur. Kim da’vat qilinmay turib kirsa, o‘g‘ri holida kirib, talonchi holida chiqur», deysilgan.
Sharh: Ushbu rivoyatda chaqirilgan joydan qolmaslik va chaqirilmagan joyga bormaslik haqida so‘z ketmoqda.
Aytilgan valiymaga bormaslik Alloh taologa va Uning Rasuli sollallohu alayhi vasallamga osiylikdir.
Aytilmagan joyga borish esa o‘g‘rilik va bosqinchilik kabidir. Valiymaga da’vat qilinmagan odam unga kirayotganda xuddi o‘g‘ri kabi, birov ko‘rib qolmasin, deb pisib-berkinib kiradi. Qaytib chiqayotganda esa xuddi g‘arot qilib, kuch bilan birovning narsasini tortib olgan odamdek, gerdayib, kekirib chiqadi. Shuning uchun aytilmagan joyga bormaslik kerak.
وجَاءَ رَجُلٌ يُقَالُ لَهُ أَبُو شُعَيْبٍ إِلَى غُلَامٍ لَهُ لَحَّامٍ فَقَالَ: اصْنَعْ لِي طَعَامًا يَكْفِي خَمْسَةً، فَإِنِّي رَأَيْتُ فِي وَجْهِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْجُوعَ، فَصَنَعَ طَعَامًا ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَدَعَاهُ وَجُلَسَاءَهُ الَّذِينَ مَعَهُ، فَلَمَّا قَامَ النَّبِيُّ r اتَّبَعَهُمْ رَجُلٌ لَمْ يَكُنْ مَعَهُمْ حِينَ دُعُوا، فَلَمَّا انْتَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِلَى الْبَابِ قَالَ لِصَاحِبِ الْمَنْزِلِ: إِنَّهُ اتَّبَعَنَا رَجُلٌ لَمْ يَكُنْ مَعَنَا حِينَ دَعَوْتَنَا، فَإِنْ أَذِنْتَ لَهُ دَخَلَ، قَالَ: فَقَدْ أَذِنَّا لَهُ فَلْيَدْخُلْ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَالشَّيْخَانِ.
«Abu Shu’ayb ismli bir kishi o‘zining qassob xodimining oldiga kelib:
«Menga besh kishilik taom tayyorlab qo‘y, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning yuzlarida ochlikni ko‘rdim», dedi.
U taomni tayyorladi. So‘ngra Nabiy sollallohu alayhi vasallamga odam yuborib, u zotni va birga o‘tirganlarni da’vat qildi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam turib ketayotganlarida da’vat qilingan paytlarida bo‘lmagan bir kishi ham ularga ergashdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam eshik oldiga yetib kelganlarida manzil sohibiga:
«Bizni da’vat qilganingda biz bilan bo‘lmagan bir kishi bizga ergashib keldi. Agar unga izn bersang, kiradi», dedilar.
«Batahqiq, unga izn berdik, kiraversin», dedi u».
Termiziy va Ikki shayx rivoyat qilganlar.
Sharh: Ushbu hadisi sharifdan olinadigan foydalar:
1. Abu Shu’ayb roziyallohu anhuning ziyrakliklari va Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga mehribonliklari. Ulug‘ kishilarning atroflaridagi odamlar ana shunday bo‘lishlari lozim.
2. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam boshqa kishilar mulohaza qiladigan darajada och qolishga duchor bo‘lgan kunlarni ham boshlaridan kechirganliklari.
3. Uyda taom tayyorlab, och qolgan kishilarni taomlantirish savobli ish ekanligi.
4. Da’vat qilinmagan odam valiyma bor joyga bormagani ma’qul ekanligi, borsa ham, alohida izn so‘rab, keyin kirishi lozimligi.
5. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning yuksak odoblari. Avvalo, ergashgan odamga «Sen qol», demadilar. So‘ngra Abu Shu’ayb roziyallohu anhudan chaqirilmagan kishiga izn berishni so‘radilar.
Har bir musulmon kishi ushbu odoblarni e’tibor berib o‘rganishi, ularga amal qilishi zarur.
«Hadis va hayot» kitobi asosida tayyorlandi
Imom Abu Mansur Moturidiy tavalludining 1155 yilligini nishonlashga oid O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori yurtimizda ilmiy-ma’rifiy merosga, xususan, islomiy ilmlarning rivojiga ulkan hissa qo‘shgan allomalarga bo‘lgan e’tiborning yorqin namunasidir. Bu qaror nafaqat Imom Moturidiy ibratli hayot yo‘li va moturidiylik ta’limotini keng yoyish, balki diniy bag‘rikenglik, mo‘tadillik va ma’rifatga asoslangan jamiyatni shakllantirishda ulkan ahamiyat kasb etadi.
Qaror chora-tadbirlar dasturida nazarda tutilgan amaliy ishlar doirasida allomaning tug‘ilib, ijod qilgan va mangu qo‘nim topgan Samarqandda o‘tkaziladigan “Moturidiylik – bag‘rikenglik, mo‘tadillik va ma’rifat ta’limoti” mavzusidagi xalqaro hamda “Moturidiylik ta’limoti va hozirgi zamon” mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi, ilmiy maqolalar tanlovi, allomaning nodir qo‘lyozma va nashr nusxalari, kitoblari ko‘rgazmasi, Abu Mansur Moturidiy majmuasini qayta ta’mirlash va obodonlashtirish Davlatimiz rahbarining buyuk allomalarga munosib e’tibor qaratayotgani, Islom sivilizatsiyasining jahon ilm-fanidagi o‘rnini yanada mustahkamlashga intilayotganini yaqqol namoyon etadi.
Shuningdek, xorijlik tadqiqotchilar o‘rtasida moturidiylik ta’limoti bo‘yicha, imom-xatiblar hamda diniy ta’lim muassasalari talabalari o‘rtasida “Moturidiylik ta’limoti bilimdoni” tanlovini o‘tkazish, madaniy-ma’rifiy uchrashuv va seminar-treninglar, davra suhbatlari tashkil etish, yubileyga bag‘ishlangan esdalik suvenirlarini muomalaga chiqarish, xorijiy mamlakatlarda saqlanayotgan noyob qo‘lyozma asarlar va boshqa madaniy boyliklarning nusxalarini O‘zbekistonga olib kelish, badiiy-publitsistik film, mediamahsulotlar, audiovizual asarlar yaratish, ularni mahalliy va xorijiy ommaviy axborot vositalarida e’lon qilish, internet tarmog‘i va ijtimoiy tarmoqlarda keng targ‘ib qilish Imom Moturidiyning boy ilmiy merosini chuqur o‘rganish va uning ta’limotini keng ommaga yetkazishda muhim qadam bo‘ladi, albatta.
Ayniqsa, Imom Moturidiyning “Ta’vilot al-Qur’on” va “Kitob at-tavhid” asarlari va moturidiylik ta’limotiga oid manbalarning o‘zbek va xorijiy tillardagi ilmiy-izohli akademik tarjimalarini nashr etish, olimning merosiga oid ilmiy-tadqiqotlarni qo‘llab-quvvatlash kelajak avlod uchun katta manba bo‘lib xizmat qiladi, insha Alloh.
Moturidiylik ta’limotining asosiy tamoyillaridan hisoblangan mo‘tadillik va bag‘rikenglik bugungi dunyo tinchligi, birdamligini ta’minlashda juda muhim. Shu nuqtayi nazardan, mazkur qaror xalqaro maydonda ham O‘zbekistonning ma’rifat va ilmga bo‘lgan e’tiborini, diniy bag‘rikenglik va hamjihatlikni targ‘ib etishga qaratilgan sa’y-harakatlarini yanada kuchaytiradi.
Xulosa qilib aytganda, Qaror Imom Moturidiy merosini asrab-avaylash va uning ta’limotini keng targ‘ib qilish, shu bilan birga, yoshlarni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash hamda milliy va umuminsoniy qadriyatlarni mustahkamlashga ulkan hissa qo‘shadi.
Muhammadolim Muhammadsiddiqov,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari,
professor