Havo yo‘llari qatnovi paydo bo‘lmagan, avtomobil transporti to‘la rivojlanmagan Usmonlilar imperiyasi davrida Makka-Madina kabi muqaddas yerlarga safar qilish o‘ziga yarasha mashaqqatli va biroz xavfli edi. Hijozga boradigan temir yo‘lning qurilishi vaziyatni yengillatardi. Makka va Damashqni bog‘lash maqsadida qurilgan poyezd yo‘li Usmonli umumiy temir yo‘l tarmog‘ining bir qismi bo‘lib, ziyoratchilar uchun poytaxt Istanbuldan haj yo umraga borish imkonini berardi. Bu safar yo‘li sezilarli darajada qisqarib, ziyoratchilarga osonlik va qulaylik tug‘dirardi.
Mutaxassislarning fikricha, Istanbuldan Makkaga besh kunda yetib olsa bo‘lardi.
O‘sha paytlarda arab dunyosidagi musulmon davlatlar o‘rtasida chegara yo‘q edi, shuning uchun ham haj ziyoratiga borish uchun na pasport, na viza kerak edi.
Temir yo‘l Usmonli saltanatini harbiy jihatdan mustahkamlash va Arabiston yarim orolini nazorat qilishni ham maqsad qilgan edi. Davlat askarlariga to‘satdan dushman hujumi bo‘lsa, Makka va Madinaga yordam kuchlari tezda yetib borardi.
Quyidagi xaritada Damashqdan Makkaga boradigan marshrut ko‘rsatilgan. Yirik Usmonli temir yo‘l tarmog‘iga ulangan Hijoz temir yo‘li Sulton Abdul Hamid II buyrug‘i bilan 1900-yillarda qurilib boshlandi va 1908 yil sentyabr oyida Madinaga yetib bordi.
Madina temir yo‘l stansiyasining ochilishi:
Hozirda vokzal muzeyga aylantirilgan:
Temir yo‘l 1913 yilda rasmiy ravishda foydalanishga topshirilgan. Damashq birinchi bekat bo‘lib, Amman, Hayfa va Quddus kabi yirik shaharlarda ham stansiyalar qurildi. Yo‘ldan haj ziyoratini ado etuvchi ziyoratchilar, shuningdek, davlat amaldorlari, savdogarlar va keng jamoatchilik foydalanishgan.
Hojilar vagonning orqasida choyga suv qaynatishadi:
Hijoz poyezdining ichki qismi:
Hijoz temir yo‘l poyezdidagi yo‘lovchilar:
Ammandagi Hijaz temir yo‘l stansiyasi (Iordaniya):
Damashqdagi Hijoz temir yo‘l stansiyasi (Suriya):
Hayfadagi Hijoz stansiyasi (Falastin):
Afsuski, Hijoz temir yo‘l tarmog‘i Birinchi jahon urushi boshlanganligi sababli Makkaga yetib bormadi. Arab qo‘zg‘oloni paytida arablar inglizlar bilan ittifoqdosh bo‘lib, Usmonli qo‘shinlariga qo‘shimcha kuchlar yuborishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun temir yo‘l tarmog‘ining bir qismini portlatib yuborishdi.
Faysal ibn Husayn boshchiligidagi arab isyonchilari temir yo‘lni portlatdi, keyinchalik u Britaniya yordami bilan Iroq qiroliga aylandi.
Oxir-oqibat Usmonli imperiyasi qulagach temir yo‘l butunlay ishdan chiqdi.
Temir yo‘l izlari va poyezd qismlarini Arabiston cho‘llarida hamon ko‘rish mumkin.
Po‘latxon Kattayev,
TII Hadis va islom tarixi fanlari kafedrasi
katta o‘qituvchisi
Diyorimizga ulug‘ ayyom kirib kelmoqda. Qutlug‘ Iydul Azho vatandoshlarimizni xayru saxovat, mehr-oqibat sari chorlaydi. Bu bayram chin ma’noda odamiylik ayyomi. Insonlarga mehr, o‘ksik ko‘ngillarga shodlik ulashish fursati.
Qalblari himmat va karam ne’matidan bobahra xalqimiz bu muazzam kunlarni boy bermaslik uchun fursatni g‘animat biladilar va savobdan bahramand bo‘lib qolishga harakat qiladilar.
Dinimiz ko‘rsatmalari, shariat hukmlarini ustivor tutgan qodir vatandoshlarimiz qurbonliklar qilib, Haqni rozi qilishga, haqdorlar ko‘nglini olishga intiladilar. Yaratganning rahmati yog‘ilib turgan damlarda duolar mustajob bo‘ladi. Alloh taolo o‘zining kalomida “Parvardigoringiz uchungina namoz o‘qing va qurbonlik qiling”, - deb marhamat qiladi.
Bu borada sarvari koinot sayyidimiz ibratlari o‘rinli. Oila a’zolarimizni yo‘qlash, qo‘shnilar holidan xabar olishda, miskinlarni sevintirish-u, xastalar ahvolidan ogoh bo‘lishda ularning hadisi muboraklari bizga nurli yo‘l, deymiz.
Amallar ko‘p. Ularga beriladigan savoblarning darajasi amalga qarab belgilanadi. Eng savobi ko‘p amal bu farz hisoblansa, boshqalarga yaxshilik ulashish undan keyingi o‘rinda turadigan ulug‘ ibodatdir!
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam muborak hadislarida boshqalarga qilinadigan yaxshilikni farzdan keyingi o‘rinda turishini bayon qilib shunday dedilar: “Farzlarni ado qilishdan keyingi o‘rinda turadigan Allohga eng suyukli bo‘lgan amal bu musulmoning qalbiga xursandchilikni kiritishdir”.
Shuning uchun Shayx Abdulloh Hoshim rahmatullohi alayh qozilikdan kelgan maoshning teng yarmiga shirinlik sotib olib, o‘zlari bilan olib yurar va har doim uchratgan bolaga shirinlikdan berib, uni xursand qilar edilar.
Ulug‘ kunlarda turibmiz. Har damni g‘animat bilishlik, bir birimizga saxovatda ibrat bo‘lishimiz savobli amallar ekanini his qilmog‘imiz lozim. Bu kunda isrofgarchilikdan xoli dasturxonlar yozish, borimizni boshqalar bilan bo‘lishishga intilishimiz darkor. Xayrni, yaxshilikni gunohga almashtirib qo‘ymaslik uchun ham uyg‘oq ko‘ngil bo‘lish talab etiladi.
Bugun muazzam kunlar og‘ushidamiz, dedik. Vatandoshlarimiz ulug‘ safarlarni ixtiyor etganlar. Ayni fursatlarda hojilarimiz Mino, Arofat vodiylarida, Muzdalifada – duolar qabul bo‘ladigan makonlarda, zamonlarda ibodatlar qilib, elu yurtga tinchlik, osoyishtalik so‘ramoqdalar. Bu duolar barakotidan diyorimiz ahliga qancha yaxshiliklar yetishadi, inshaalloh. Ibodatlar huzurini totgan odamlarning qalbi salim, ehsonu, muruvvatda peshqadam bo‘lishlari bu eng katta yaxshilik aslida. Hojilarimiz safar odoblarini tushunib, ulug‘ dargohlardan nasibador bo‘lib qaytadilar. Diyorimizga qaytganlaridan so‘ng esa yoshlarimiz ma’naviyatiga kamarbasta bo‘ladigan, Haq va haqiqat yo‘lida sidqidil xizmat qiladigan xolis Haq xizmatchilariga aylanadilar, degan umidimiz bor. Bunday ulug‘ ziyoratlar insonni qaysi yoshda bo‘lmasin, ezguliklarga xayrixox qiladi. O‘zgalar qalbini tushunishga, vatan va xalq manfaati yo‘lida sa’y-harakatga chorlaydi.
Bu kunlarning Yaratgan dargohidagi o‘rni musharraf. Hayit kechalarida duolar qabul bo‘ladi. Qurbonlik go‘shtlaridan nasibador oilalarga xursandchilik kiradi. Bu ehsonlar ortida ham mehr-oqibat, o‘zaro bag‘rikenglik maqsadi mujassam. Biz bu makonda yasharkanmiz, turli millatlar vakillari yagona O‘zbekistonning fuqarolarimiz. O‘zaro tenglik, adolat hukm surgan yurtda birodarlik, yaxshi qo‘shnichilik an’analarini qadrlab yashamoqdamiz. Mahallalarda hamkorlik bilan obodlik sari yo‘l ochilyapti. Vatanimiz kundan- kunga farovon, xalqimiz turmushi chiroyli bo‘lib boryapti. Bu ne’matlarga shukrona qilish, to‘g‘ri yo‘lda sobitqadam bo‘lish ma’rifatimiz, ma’naviyatimiz kamolidan darak beradi.
Xalqimizga saodat va sano ayyomi – Qurbon hayiti muborak bo‘lsin! Barchamizni Yaratgan xayru xursandchiliklar ustida bardavom qilsin. Vatanimiz tinch, yurtdoshlarimizning oilalari farovon bo‘lsin.
Xolmurod MAMAJONOV,
Farg‘ona shahar “Ummul quro” masjidi imom-xatibi