Alloh taoloning bu dunyoda joriy qilgan qonunlari bor. Biz o‘z mantig‘imizdan kelib chiqib «Alloh taolo kofirlarni halok qilib yuborsa edi», deymizu, ammo eng biluvchi zot Allohning hikmatlarini anglamaymiz. Oddiy bir misol, kofirlar darhol halok bo‘lganida biz ham bu dunyoda yo‘q bo‘lar edik, chunki bizning ham 14-15 asr oldingi bobolarimiz, tabiiyki, musulmon bo‘lishmagan. Kofirlar yo‘q bo‘lib ketmasligida bizning qosir aqlimizga ma’lum bo‘lgan quyidagi hikmatlar bor:

• Avvalo, Alloh taolo xohlaganini qiladi, hikmatlarini anglab yetamizmi, yo‘qmi, taslim bo‘lishga majburmiz. Zotan, Alloh hikmatni ko‘zlamay turib, istaganini qilishi ham aslida bir hikmat.

لَا يُسْأَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْأَلُونَ

U qilgan narsasidan so‘ralmas. Holbuki, ular so‘ralurlar (Anbiyo surasi, 23-oyat).

(U) istagan narsasini amalga oshirguvchidir (Buruj surasi, 16-oyat).

Musulmon bo‘lishlari uchun ularga imkoniyat beradi.

 وَمِنۡهُم مَّن یَسۡتَمِعُ إِلَیۡكَۖ

«Ulardan sizga quloq tutadiganlari ham bor» (An’om surasi, 25 oyat).

أَوَلَم نُعَمِّركُم مَّا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَن تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُۖ

Axir Biz sizlarga eslatma oladigan kishi eslatma olgudek uzun umr bermaganmidik?! (Fotir surasi, 37-oyat).

• O‘zi yaxshi ko‘rganlariga ne’mat berib, boshqalarga bermaslik baxilning ishidir. Alloh taolo esa baxil emas.Shu sabab bu dunyoda yashash ne’matidan ularni mosuvo qilmaydi.

مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاءُ لِمَنْ نُرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاهَا مَذْمُوماً مَدْحُوراً * وَمَنْ أَرَادَ الآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً * كُلاً نُمِدُّ هَؤُلاءِ وَهَؤُلاءِ مِنْ عَطَاءِ رَبِّكَ وَمَا كَانَ عَطَاءُ رَبِّكَ مَحْظُوراً

(Ey Muhammad alayhissalotu vassalom, bu dunyoda odamlarning) barchalariga — mana bu (mo‘min)larga ham, anavi (kofir)larga ham Parvardigoringizning ne’matidan ato eturmiz. Parvardigoringizning ne’mati (hech kimdan) man’ qilinmas (Isro surasi, 18-20).

قال شداد بن أوس رضي الله عنه : ( إن الدنيا عرض حاضر ، يأكل منها البر والفاجر ، والآخرة وعد صادق ، يحكم فيها ملك قاهر ، ولكل بنون ؛ فكونوا من أبناء الآخرة ، ولا تكونوامن أبناء الدنيا ) صفة الصفوة (1) 709

Shaddod ibn Avs roziyallohu anhu anhu aytadilar: «Bu dunyo naqd mahsulotdir: yaxshi ham, yomon ham undan ulushini yeyaveradi. Oxirat esa rost va’dadir: unda o‘z hukmini o‘tkazuvchi Podshoh hukm qiladi. Ikkovining ham o‘z farzandlari (muxlislari) bor. Sizlar oxirat farzandi bo‘ling, dunyo farzandlari bo‘lmang. (Sifatus sofva kitobi, 1, 709)

• Zolim va qaysar kofirlar oxiratda ko‘proq jazo olishlari uchun ularga uzoqroq umr berib qo‘yadi:

وَلا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لأَنْفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُوا إِثْمًا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ )

Kufr yo‘lini tutgan kimsalar ularga bergan muhlatimizni zinhor o‘zlari uchun yaxshilik deb hisoblamasinlar!Balki Biz ularga faqat gunohlarini ziyoda qilishlari uchungina muhlat beramiz. Ular uchun xor qilguvchi azob bordir» (Oli Imron surasi, 178-oyat).

فَلا تَعْجَلْ عَلَيْهِمْ إِنَّمَا نَعُدُّ لَهُمْ عَدًّا

"Bas, siz ular ustida shoshqaloqlik qilmang (ya’ni, nega azobga giriftor bo‘la qolmayaptilar, deb hayron bo‘lmang)! Hech shak-shubhasiz, Biz ularning (qolgan oy, kunlarini ham, qilayotgan gunohlarini ham) aniq hisob-kitob qilib tururmiz" (Maryam surasi, 85-oyat).

روى البخاري (4686) ومسلم (2583) عَنْ أَبِي مُوسَى قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يُمْلِي لِلظَّالِمِ فَإِذَا أَخَذَهُ لَمْ يُفْلِتْهُ ثُمَّ قَرَأَوَكَذَلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَى وَهِيَ ظَالِمَةٌ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِيمٌ شَدِيدٌ.

Abu Muso roziyallohu anhu rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: Albatta, Alloh taolo zolimga qo‘yib beradi. Uni ushlagach siraqo‘yib yubormas, dedilar va (quyidagi oyatni) o‘qidilar:«Parvardigoringiz (ahli-egalari) zolim bo‘lgan shaharlarni ushlaganida, mana shunday ushlar. Uning ushlashi-azobi alamli va qattiqdir» (Hud surasi, 102-oyat).

لا يَغُرَّنَّكَ تَقَلُّبُ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي الْبِلادِ . مَتَاعٌ قَلِيلٌ ثُمَّ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمِهَادُ

Sizni kofirlarning shaharlarda kezishlari (ya’ni, ularning har joyda kerilib yurishlari) aldab qo‘ymasin! (Bu yelib-yugurish, g‘olibona kezishlar)ozgina matodir. So‘ngra joylari jahannam bo‘lgay!Naqadar yomon joy u! (Oli Imron surasi, 196-197).

• Ularni shu dunyodayoq jazolashi uchun umrlarini uzaytirib, har turlik balolarga giriftor qilib qo‘yadi.
• وَمَنۡ أَعۡرَضَ عَن ذِكۡرِی فَإِنَّ لَهُۥ مَعِیشَةضَنكا وَنَحۡشُرُهُۥ یَوۡمَ ٱلۡقِیَـٰمَةِ أَعۡمَىٰ

Kim Mening eslatmamdan yuz o‘girsa, bas, albatta uning uchun tang — baxtsiz hayot bo‘lur va Biz uni Qiyomat Kunida ko‘r holda tiriltirurmiz» (Toha surasi, 124-oyat).

• Musulmonlarga xizmat qilishlari uchunham kofirlarga hayot ato qilib qo‘yishi mumkin. Qadimda ham, hozir ham musulmonlar bilan kofirlar iqtisodiy aloqada bo‘lishgan. Albatta, bunda musulmonlar uchun kofirlarning mahsulotlarida manfaat bo‘lishi tabiiy. Ba’zi manbalarda Fir’avn har kuni ko‘plab yetimlarga yordam bergani uchun Alloh uning halokatini qirq yildan keyin yuborgan ekan.
• Mo‘minlar ularni ko‘rib o‘z iymonlariga shukr qilishlari uchun ham atrofimizda kofirlarni yashattirib qo‘yadi.

في أثر ذكره الإمام أحمد في الزهد: “أن موسى قال يا رب هلا سويت بين عبادك؟ قال إني أحببت أن أشكر

Imom Ahmad «Zuhd» kitobida zikr qilgan xabarda keladi: Muso alayhissalom: «Ey Robbim, nega bandalaring orasini (iymon va kufrda) bir xil qilib qo‘ymaysan», dedi. Alloh unga: “(Iymonlilari kofirlariga qarab) Menga shukr qilishlarini istadim» degan ekan.

• Musulmonlar kofirlarga qarshi jang qilib,Alloh yo‘lida jonlarini fido qila olishlarini tekshirish uchun ham kofirlarga yashash imkoniyatini beradi.

Alloh taolo aytadi: “Albatta Biz, to sizlarning orangizdagi (Bizning yo‘limizda molu-jonlari bilan) jihod qilguvchi va (yaxshi-yomon kunlarda) sabr qilguvchi zotlarni bilgunimizcha, hamda sizlarning holi-xabarlaringizni tekshirib — yuzaga chiqargunimizcha, sizlarni imtihon qilurmiz» (Muhammad surasi, 31-oyat).

Albatta, bular qosir aqlimizga kelgan hikmatlar. Allohning huzurida, albatta, juda ko‘p hikmatlar bordir.

Abdulbosit Abdulvohid,
Hadis ilmi maktabi talabasi.