Hofiz Ibn Hajar al-Asqaloniy (773-852)
To'liq ismi Ibn Hajar al-Asqaloniy – Abu Fazl Ahmad ibn Ali ibn Muhammad al-Kinoniy ash-Shofe'iydir. Hadis ilmining etuk olimi, oqil murabbiy, adolatli qozi, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sunnatlariga amal qiluvchilardan bo'lgan. U hijriy 773 yil sha'bon oyida Misrda tavallud topgan.
Uning bolalik davri tug'ilib o'sgan erda Qur'oni karimni, “Havi” va Ibn al-Hojibning “Muxtasar” va boshqa shu kabi aqidaviy asarlarni to'liq yod olish bilan o'tdi. Keyinroq vasiylardan birining qaramog'ida Makkaga yo'l oldi, u erda taniqli Islom olimlaridan dars oldi.
Ko'p o'tmay Alloh Ahmadning ko'ngliga hadislarga muhabbat soldi, shunda u bor kuchini hadis ilmiga, izlanishga sarfladi. Bu yo'lda u Hijozga, Shomga va Misrga bordi. Uning hayotida az-Zayn al-Iroqiyning oldida o'tkazgan 10 yil muhim ahamiyat kasb etgan.
Unga Bulqiniy rahmatullohi alayh, Ibn Mulaqqin va boshqa ko'pgina imomlar ustozlik qilishgan. U Qur'on va hadisdan Al-I'zz ibn Jama'adan, arab tilidan Al-Amaridan, til stilistikasidan al-Majid al-Feyruzobodiydan, adabiyot va she'riyatdan esa al-Badr al-Mushtakidan dars olgan.
Mashaqqatli ilm olish va izlanishlardan so'ng Ibn Hajarning ilmini tan olishdi va unga Qur'on, hadisdan dars berishga hamda kitob yozib hattoki fatvo chiqarishga ruxsat berishdi.
Ibn Hajar Qur'on tafsiri, fiqh, notiqlik san'ati kabi yo'nalishlarda ber nechta madrasada dars bergan. U o'qitgan o'quvchilar ichidan ko'pgina taniqli Islom olimlari chiqqan. U “Al-Azhar”da ma'ruza o'qir, Amr ibn al-Oss jome masjidida voizxonlik qilar edi.
Ibn Hajar 21 yildan ortiq muddat fiqh bilan shug'ullangan. Dastlab Misrda qozilik qildi, keynchalik esa Shomda. Uzoq yillar davomida u oliy (yuqori) qozi lavozimidan bosh tortdi, ammo hijriy 827 yilning 12 muharramida bu lavozimni qabul qilishiga to'g'ri keldi. Bir muncha vaqt o'tgach u iste'foga chiqqan bo'lsa-da, bu lavozimda yana 7 marotaba qaytishga to'g'ri kelgan.
Ibn Hajar Islom ilmining barcha jabhasi bo'yicha 150dan ziyod asar yozgan. Uning barcha mehnatlari u vafot etishidan avval tan olingan, baholangan va mashhurlikka erishgan.
Ibn Hajarning eng mashhur asari “Fath al-Boriy sharh Sahih al-Buxoriy”dir. Bu mashhur muhaddis Imom Buxoriyning “Al-Jome' as-sahih” asariga yozilgan sharh sanaladi. Ibn Hajar hijriy 813 yili bu kitobning muqaddimasini yozgan. Oradan 4 yil vaqt o'tganidan so'ng kitob ustida ish boshlagan va hijriy 842 yil rajab oyida yozib tugatgan.
Ibn Hajar zamondoshlari uni nafaqat Islom olamining buyuk olimi sifatida, balki ajoyib inson, vafodor do'st, sabr va kamtarlikda tengi yo'qligi, mulohazaliligi, dunyo hayotidan uzilganligi va qanoatliligi, fidokorligi va sahiyligi kabi xislatlarini eslashar edi.
U jazirama issiq kunlarda ro'za tutar, tunlari esa ibodatda qoyim bo'lardi. Hazillashishni va qiziq voqealarni tinglashni yaxshi ko'rardi. O'zining yoqimli va qiziq suhbatiga barchani jalb eta olardi, xoh u qari dindor yoki yosh talaba bo'lsin. U bir muloqot qilsak inson har safar uning ajoyib ahloqi va odob egasi ekaniga shohid bo'lgan.
Buyuk Islom olimi ibn Hajar al-Asqaloniy hijriy 852 yil 18 zulhijja oyi, shanba kuni hufton namozidan so'ng bu dunyoni tark etgan.
Muftiy Ibrohim Desai rahimahullohning "Hadis ilmiga kirish" kitobidan olindi.
Diyorimizga ulug‘ ayyom kirib kelmoqda. Qutlug‘ Iydul Azho vatandoshlarimizni xayru saxovat, mehr-oqibat sari chorlaydi. Bu bayram chin ma’noda odamiylik ayyomi. Insonlarga mehr, o‘ksik ko‘ngillarga shodlik ulashish fursati.
Qalblari himmat va karam ne’matidan bobahra xalqimiz bu muazzam kunlarni boy bermaslik uchun fursatni g‘animat biladilar va savobdan bahramand bo‘lib qolishga harakat qiladilar.
Dinimiz ko‘rsatmalari, shariat hukmlarini ustivor tutgan qodir vatandoshlarimiz qurbonliklar qilib, Haqni rozi qilishga, haqdorlar ko‘nglini olishga intiladilar. Yaratganning rahmati yog‘ilib turgan damlarda duolar mustajob bo‘ladi. Alloh taolo o‘zining kalomida “Parvardigoringiz uchungina namoz o‘qing va qurbonlik qiling”, - deb marhamat qiladi.
Bu borada sarvari koinot sayyidimiz ibratlari o‘rinli. Oila a’zolarimizni yo‘qlash, qo‘shnilar holidan xabar olishda, miskinlarni sevintirish-u, xastalar ahvolidan ogoh bo‘lishda ularning hadisi muboraklari bizga nurli yo‘l, deymiz.
Amallar ko‘p. Ularga beriladigan savoblarning darajasi amalga qarab belgilanadi. Eng savobi ko‘p amal bu farz hisoblansa, boshqalarga yaxshilik ulashish undan keyingi o‘rinda turadigan ulug‘ ibodatdir!
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam muborak hadislarida boshqalarga qilinadigan yaxshilikni farzdan keyingi o‘rinda turishini bayon qilib shunday dedilar: “Farzlarni ado qilishdan keyingi o‘rinda turadigan Allohga eng suyukli bo‘lgan amal bu musulmoning qalbiga xursandchilikni kiritishdir”.
Shuning uchun Shayx Abdulloh Hoshim rahmatullohi alayh qozilikdan kelgan maoshning teng yarmiga shirinlik sotib olib, o‘zlari bilan olib yurar va har doim uchratgan bolaga shirinlikdan berib, uni xursand qilar edilar.
Ulug‘ kunlarda turibmiz. Har damni g‘animat bilishlik, bir birimizga saxovatda ibrat bo‘lishimiz savobli amallar ekanini his qilmog‘imiz lozim. Bu kunda isrofgarchilikdan xoli dasturxonlar yozish, borimizni boshqalar bilan bo‘lishishga intilishimiz darkor. Xayrni, yaxshilikni gunohga almashtirib qo‘ymaslik uchun ham uyg‘oq ko‘ngil bo‘lish talab etiladi.
Bugun muazzam kunlar og‘ushidamiz, dedik. Vatandoshlarimiz ulug‘ safarlarni ixtiyor etganlar. Ayni fursatlarda hojilarimiz Mino, Arofat vodiylarida, Muzdalifada – duolar qabul bo‘ladigan makonlarda, zamonlarda ibodatlar qilib, elu yurtga tinchlik, osoyishtalik so‘ramoqdalar. Bu duolar barakotidan diyorimiz ahliga qancha yaxshiliklar yetishadi, inshaalloh. Ibodatlar huzurini totgan odamlarning qalbi salim, ehsonu, muruvvatda peshqadam bo‘lishlari bu eng katta yaxshilik aslida. Hojilarimiz safar odoblarini tushunib, ulug‘ dargohlardan nasibador bo‘lib qaytadilar. Diyorimizga qaytganlaridan so‘ng esa yoshlarimiz ma’naviyatiga kamarbasta bo‘ladigan, Haq va haqiqat yo‘lida sidqidil xizmat qiladigan xolis Haq xizmatchilariga aylanadilar, degan umidimiz bor. Bunday ulug‘ ziyoratlar insonni qaysi yoshda bo‘lmasin, ezguliklarga xayrixox qiladi. O‘zgalar qalbini tushunishga, vatan va xalq manfaati yo‘lida sa’y-harakatga chorlaydi.
Bu kunlarning Yaratgan dargohidagi o‘rni musharraf. Hayit kechalarida duolar qabul bo‘ladi. Qurbonlik go‘shtlaridan nasibador oilalarga xursandchilik kiradi. Bu ehsonlar ortida ham mehr-oqibat, o‘zaro bag‘rikenglik maqsadi mujassam. Biz bu makonda yasharkanmiz, turli millatlar vakillari yagona O‘zbekistonning fuqarolarimiz. O‘zaro tenglik, adolat hukm surgan yurtda birodarlik, yaxshi qo‘shnichilik an’analarini qadrlab yashamoqdamiz. Mahallalarda hamkorlik bilan obodlik sari yo‘l ochilyapti. Vatanimiz kundan- kunga farovon, xalqimiz turmushi chiroyli bo‘lib boryapti. Bu ne’matlarga shukrona qilish, to‘g‘ri yo‘lda sobitqadam bo‘lish ma’rifatimiz, ma’naviyatimiz kamolidan darak beradi.
Xalqimizga saodat va sano ayyomi – Qurbon hayiti muborak bo‘lsin! Barchamizni Yaratgan xayru xursandchiliklar ustida bardavom qilsin. Vatanimiz tinch, yurtdoshlarimizning oilalari farovon bo‘lsin.
Xolmurod MAMAJONOV,
Farg‘ona shahar “Ummul quro” masjidi imom-xatibi