Azhariy aytadilar: “Arablarning kalomida fitna so'zi “sinov, imtihon” degan ma'nolarni bildiradi. Bu aslida “fatantul fizzota vaz zahaba” degan so'zdan olingan bo'lib, oltin va kumushni yaxshisini yomonidan ajratish uchun olovda eritdim, deganini bildiradi. Alloh taoloning “Yavma hum alan naari yaftanun” degan so'zi ham mana shu ma'nodadir”[1].
Ibnul Arobiy fitnaning ma'nolarini o'zlarining quyidagi so'zlari bilan xoslaydilar: “Fitna bu – sinov, fitna bu – mashaqqat, fitna bu – mol, fitna bu – farzandlar, fitna bu – kufr, fitna bu – insonlarning fikrlari bilan ixtilof qilishlari, fitna bu – olov bilan yondirish”[2].
Ibnul Asir rahmatullohi alayh aytadilar: “Fitna – imtihon, sinov degani. U qiyinchiliklar paytidagi sinov ma'nolarida ko'p ishlatilardi. Keyin keng tarqaldi, hatto gunoh, kufr, o'ldirish, yondirish, yo'ldan toydirish, biror-bir ishdan burish ma'nolarida ham ishlatiladigan bo'ldi”. Ibn Hajar “Fathul Boriy” kitobida ham xuddi shunga o'xshash gaplarni aytganlar.
Fitna lug'atda oltinni sinovdan o'tkazish maqsadida olovga qo'yishga aytiladi. Oltin fitnalanganda, ya'ni olovda yondirilganda yaxshisi yomonidan ajralgandek, fitna ham haqiqiy mo'minni yolg'onchidan ajratadi, mo'minlar qalbidan fasodni chiqaradi va fitnadan keyin sof qalblilarni chiqarib beradi. Istilohda esa, har bir yomon narsa yomonlikka olib boradigan narsaga fitna deyiladi. Masalan, kufr, gunoh, ma'siyat, fojirlik, musibat va shunga o'xshash yomon narsalar kabi. Agar bu narsalar Alloh tarafidan bo'ladigan bo'lsa, bu biror bir hikmatga ko'ra bo'lgan bo'ladi. Agar Allohning amrisiz banda tarafidan bo'ladigan bo'lsa, bu mazammat qilingandir[3].
Fitna so'zi lug'atda “imtihon va sinov” degan ma'nolarni bildiradi. Aslida fitna bir narsani yaxshisini yomonidan ajratish uchun yondirishga aytiladi. Istelohda esa, insonning yaxshi va yomon holati u bilan namoyon bo'ladigan narsaga fitna deyiladi. Fitna musibat bo'lib, u botiniy ishlarni ko'rsatib beradigan muomuladir. O'z navbatida fitnaning ham turlari bor. Alloh taoloning roziligi va oxirat diyoridagi ulug' ne'matlarga erishishni niyat qilib yo'lga chiqqan kishi uchun o'z manziliga etishi uchun unga ikki xil kuch-quvvat kerak bo'ladi. Birinchisi ilmiy quvvat bo'lsa, ikkinchisi amaliy quvvatdir. Ilmiy quvvat bilan u inson yo'lni ko'rib boradi. Bu qorong'i kechada yo'lni yoritish uchun qo'lida chiroq ko'tarib yurganga o'xshaydi. Amaliy quvvat bilan esa hassasini qo'ltig'iga qo'yib, eng shimarib, o'z maqsadi ya'ni, Alloh taolo tomonga yurib boradi. Mana shundan kelib chiqib, fitnani ikkiga bo'lishimiz mumkin. Chunki har ikki turdagi fitnalar mana shu ikki quvvatga bo'g'liqdir. Demak, fitna ikki xil bo'ladi:
Gohida har ikki turdagi fitna bir insonda jamlangan bo'ladi. Gohida esa bittasi bo'ladi. Aslida hamma fitnalar fikrni shariatdan ustun qo'yish va havoyi nafsni aqldan ustun qo'yish natijasida kelib chiqadi. Birinchi ko'rinishda ya'ni fikrni shariatdan ustun qo'yishdan shubhalar fitnasi kelib chiqsa, ikkinchi holatdan ya'ni havoyi nafsini aqlidan ustun qo'yishdan shahvatlar fitnasi kelib chiqadi. Shubhalar fitnasi yaqin ilm (aniq ishonch) bilan ketkazilsa, shahvatlar fitnasi sabr bilan ketkaziladi. Shuning uchun Alloh taolo dindagi peshvolikni bu ikki ishga bog'liq qilgan: “Va sabr qilgan paytlarida ulardan Bizning amrimiz ila hidoyatga boshlaydigan peshvolar chiqardik. Ular Bizning oyatlarimizga aniq ishonadilar”. Mana shu oyat sabr va yaqin ilm bilan pechvolikka erishish mumkinligiga, komil aql va sabr bilan shahvatlar fitnasi daf qilinishligiga, komil basira va yaqin ilm bilan esa shubhalar fitnasi daf qilinishligiga dalolat qiladi.[4]
Boboxon Boboxonov,
TII Modul' ta'lim shakli talabasi,
Samarqand shahar Ho'ja Nisbatdor jome
masjidi imom-xatibi
[1]Abu Mansur Muhammad ibn Ahmad al-Azhariy, “Tahzibul lug'at” Dorul misriyya” – M. 1967
[2]Ibnul Munzir. “Lisonul arab” Doru sodr – M. 2003. 444-b.
[3] Ahmad Ibrohim Ahmad. “Al-Fitnatu va asaruhu al-mudommarotu”. Damanhur, Misr. Dorul leyna. 2004.20-b. .
[4]Ahmad Ibrohim Ahmad. “Al-Fitnatu va asaruhu al-mudommarotu”. Makka Mukarrama,. Dorul leyna. 2004.40-b.
1 iyun kuni Jidda shahrida butun dunyodan kelgan haj tadbirlarini tashkil etish va o‘tkazishga mas’ul idoralar rahbarlarining yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Unda O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlari va Din ishlari bo‘yicha qo‘mita raisi Sodiqjon Toshboyev ishtirok etdi.
Muloqotda yildan-yilga haj mavsumida Alloh taoloning mehmonlariga munosib xizmat qilish takomillashib borayotgani, innovatsion loyihalar amaliyotga joriy etilayotgani, ziyoratchilarning salomatliklarini saqlash, transport xizmati ko‘rsatish, sifatli oziq-ovqat bilan ta’minlash va toatu ibodatlarni tartibli tashkil etishda yaxshi natijalarga erishilganini alohida qayd etildi.
Haj va umra vaziri yig‘ilish ishtirokchilaridan yaqinlashayotgan haj kunlarida ziyoratchilar belgilangan tartiblarga rioya etishlarini ta’minlash, ayniqsa, Mino, Arafot vodiylarida o‘rnatilgan qonun-qoidalarga qat’iy amal qilish, xususan, kunning jazirama issiq vaqtlarida (soat 10-00 dan 16-00 gacha) chodirlardan tashqarida yurmaslik, hududlarda tog‘u tepaliklarga chiqmaslik, bitoqa-beyjiklarni taqib yurish, harakatlanishda maxsus transport vositalari, avtobuslardan foydalanish va tartibni saqlovchi xodimlar ko‘rsatmalariga itoat etish kabilarda hamkorlik qilishni so‘radi.
Anjuman doirasida O‘zbekiston delegatsiyasi Saudiya Arabistoni Podshohligi Haj va umra vaziri, turli mamlakatlardan kelgan mo‘tabar ulamolar, martabali vazirlar, fazilatli muftiylar, jumladan, Turkiya Diyonat ishlari boshqarmasi raisi, doktor Ali Erbosh, Pokistonning Dorul ulum Karachi Islom universiteti professori Muftiy Muhammad Taqiy Usmoniy, Afg‘oniston Irshod, haj va vaqf ishlari vaziri Nur Muhammad Saqib bilan uchrashib, o‘zaro hamkorlik yuzasidan fikr-mulohaza almashdilar.
Yig‘ilish yakunida ishtirokchilar Haj va umra sohasidagi ilmiy va amaliy hamkorlikni kuchaytirish, ziyoratchilarga xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish va bu borada o‘zaro tajriba almashishni yanada takomillashtirishga kelishib oldilar.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati