Azhariy aytadilar: “Arablarning kalomida fitna so'zi “sinov, imtihon” degan ma'nolarni bildiradi. Bu aslida “fatantul fizzota vaz zahaba” degan so'zdan olingan bo'lib, oltin va kumushni yaxshisini yomonidan ajratish uchun olovda eritdim, deganini bildiradi. Alloh taoloning “Yavma hum alan naari yaftanun” degan so'zi ham mana shu ma'nodadir”[1].
Ibnul Arobiy fitnaning ma'nolarini o'zlarining quyidagi so'zlari bilan xoslaydilar: “Fitna bu – sinov, fitna bu – mashaqqat, fitna bu – mol, fitna bu – farzandlar, fitna bu – kufr, fitna bu – insonlarning fikrlari bilan ixtilof qilishlari, fitna bu – olov bilan yondirish”[2].
Ibnul Asir rahmatullohi alayh aytadilar: “Fitna – imtihon, sinov degani. U qiyinchiliklar paytidagi sinov ma'nolarida ko'p ishlatilardi. Keyin keng tarqaldi, hatto gunoh, kufr, o'ldirish, yondirish, yo'ldan toydirish, biror-bir ishdan burish ma'nolarida ham ishlatiladigan bo'ldi”. Ibn Hajar “Fathul Boriy” kitobida ham xuddi shunga o'xshash gaplarni aytganlar.
Fitna lug'atda oltinni sinovdan o'tkazish maqsadida olovga qo'yishga aytiladi. Oltin fitnalanganda, ya'ni olovda yondirilganda yaxshisi yomonidan ajralgandek, fitna ham haqiqiy mo'minni yolg'onchidan ajratadi, mo'minlar qalbidan fasodni chiqaradi va fitnadan keyin sof qalblilarni chiqarib beradi. Istilohda esa, har bir yomon narsa yomonlikka olib boradigan narsaga fitna deyiladi. Masalan, kufr, gunoh, ma'siyat, fojirlik, musibat va shunga o'xshash yomon narsalar kabi. Agar bu narsalar Alloh tarafidan bo'ladigan bo'lsa, bu biror bir hikmatga ko'ra bo'lgan bo'ladi. Agar Allohning amrisiz banda tarafidan bo'ladigan bo'lsa, bu mazammat qilingandir[3].
Fitna so'zi lug'atda “imtihon va sinov” degan ma'nolarni bildiradi. Aslida fitna bir narsani yaxshisini yomonidan ajratish uchun yondirishga aytiladi. Istelohda esa, insonning yaxshi va yomon holati u bilan namoyon bo'ladigan narsaga fitna deyiladi. Fitna musibat bo'lib, u botiniy ishlarni ko'rsatib beradigan muomuladir. O'z navbatida fitnaning ham turlari bor. Alloh taoloning roziligi va oxirat diyoridagi ulug' ne'matlarga erishishni niyat qilib yo'lga chiqqan kishi uchun o'z manziliga etishi uchun unga ikki xil kuch-quvvat kerak bo'ladi. Birinchisi ilmiy quvvat bo'lsa, ikkinchisi amaliy quvvatdir. Ilmiy quvvat bilan u inson yo'lni ko'rib boradi. Bu qorong'i kechada yo'lni yoritish uchun qo'lida chiroq ko'tarib yurganga o'xshaydi. Amaliy quvvat bilan esa hassasini qo'ltig'iga qo'yib, eng shimarib, o'z maqsadi ya'ni, Alloh taolo tomonga yurib boradi. Mana shundan kelib chiqib, fitnani ikkiga bo'lishimiz mumkin. Chunki har ikki turdagi fitnalar mana shu ikki quvvatga bo'g'liqdir. Demak, fitna ikki xil bo'ladi:
Gohida har ikki turdagi fitna bir insonda jamlangan bo'ladi. Gohida esa bittasi bo'ladi. Aslida hamma fitnalar fikrni shariatdan ustun qo'yish va havoyi nafsni aqldan ustun qo'yish natijasida kelib chiqadi. Birinchi ko'rinishda ya'ni fikrni shariatdan ustun qo'yishdan shubhalar fitnasi kelib chiqsa, ikkinchi holatdan ya'ni havoyi nafsini aqlidan ustun qo'yishdan shahvatlar fitnasi kelib chiqadi. Shubhalar fitnasi yaqin ilm (aniq ishonch) bilan ketkazilsa, shahvatlar fitnasi sabr bilan ketkaziladi. Shuning uchun Alloh taolo dindagi peshvolikni bu ikki ishga bog'liq qilgan: “Va sabr qilgan paytlarida ulardan Bizning amrimiz ila hidoyatga boshlaydigan peshvolar chiqardik. Ular Bizning oyatlarimizga aniq ishonadilar”. Mana shu oyat sabr va yaqin ilm bilan pechvolikka erishish mumkinligiga, komil aql va sabr bilan shahvatlar fitnasi daf qilinishligiga, komil basira va yaqin ilm bilan esa shubhalar fitnasi daf qilinishligiga dalolat qiladi.[4]
Boboxon Boboxonov,
TII Modul' ta'lim shakli talabasi,
Samarqand shahar Ho'ja Nisbatdor jome
masjidi imom-xatibi
[1]Abu Mansur Muhammad ibn Ahmad al-Azhariy, “Tahzibul lug'at” Dorul misriyya” – M. 1967
[2]Ibnul Munzir. “Lisonul arab” Doru sodr – M. 2003. 444-b.
[3] Ahmad Ibrohim Ahmad. “Al-Fitnatu va asaruhu al-mudommarotu”. Damanhur, Misr. Dorul leyna. 2004.20-b. .
[4]Ahmad Ibrohim Ahmad. “Al-Fitnatu va asaruhu al-mudommarotu”. Makka Mukarrama,. Dorul leyna. 2004.40-b.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyev Janobi Oliylariga
Bismillahir Rohmanir Rohim
Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuh
Muhtaram Prezident Janobi Oliylari!
Alloh taologa behisob shukrki, Sizning bevosita tashabbuslaringiz va sa’y-harakatlaringiz bilan haj amallarini yuqori saviyada tashkil etishga muvaffaq bo‘lmoqdamiz.
Bunday e’tibor va ehtiromni biz hojilar chin yurakdan his etib, yaratilgan barcha qulayliklar uchun Sizga chuqur minnatdorlik izhor etamiz.
Hurmatli Prezident Sizni va Siz orqali yurtdoshlarimizni haj ibodatini ado etayotgan hamyurtlarimiz nomidan musulmon ummati uchun eng ulug‘ bayram – Qurbon hayiti bilan samimiy muborakbod etamiz.
Zero, Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) “Duolarning eng yaxshisi arafa kuni qilingan duodir”, deb xushxabar berganlar.
Alloh taoloning bayti joylashgan muqaddas zaminda – Mino, Arafot kabi muborak manzillarda ulug‘ amallarni ixlos ila bajarmoqdamiz.
Sizni vaqt ajratib, muborak haj ziyorati uchun yaratilgan sharoitlar va salomatligimiz haqida so‘raganingiz hamda har kuni holimizdan xabardor bo‘lib turganingiz ibodat bilan yurgan biz hojilarni cheksiz darajada mamnun etdi.
Bunday e’tibor va ehtiromni Saudiya Arabistonining mutasaddilari ham yuqori baholab, Siz Janobi Oliylariga hurmat va duolarini izhor etmoqdalar.
Muborak maskanlarda har bir ziyoratchi Sizning g‘amxo‘rligingizni yurakdan his qilib, ko‘zlarida yosh bilan duolar qilayotganini alohida aytib o‘tmoqchiman.
Sizga aytadigan yana bir xabarimiz, Saudiya Arabistonida bo‘lib turgan yurtimizning diniy soha vakillari hamda ziyoratchilari tomonidan mavsum davomida Qur’oni karim 10 ming marotaba xatm qilinib, yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik tilab duolar qilindi.
Hurmatli Prezident, Siz yaratib bergan imkoniyatlardan ruhlanib, o‘zbekistonlik hojilar yurtga qaytganimizdan keyin “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Sizga ko‘makchi bo‘lmoqchimiz.
Siz boshchiligingizda yurtimizda tinchlikni mustahkamlash, xalqimizning ma’naviyatni yuksaltirish, ayniqsa yoshlarning sifatli ta’lim olishi, kasb-hunar egallashi, kerak bo‘lsa dunyoni egallashi kabi masalalar eng ustuvor vazifaga aylandi.
Shunday ekan, biz hojilar yurtimizga qaytgach, quyidagi ishlarni amalga oshirmoqchimiz:
– ona-Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, aholi orasida tinchlik-osoyishtalikni qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarga targ‘ib etish;
– kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilmni qadrlash va ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish;
– to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yoriylikka amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish;
– kiyinishda va muomalada oddiylik va kamtarinlikka amal qilish, dabdababozlik, isrofgarchilik, maishatbozlik kabi illatlardan yiroq bo‘lishni targ‘ib qilish;
– yoshlarni muvaffaqiyatlarga faqat o‘qib-o‘rganib, ilm bilan erishish mumkinligini o‘rgatish;
– ustozlar, o‘qituvchi va murabbiylarga doimo ehtirom ko‘rsatish, ularni moddiy qo‘llab-quvvatlash ishlariga ko‘mak berish;
– mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish;
– hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish;
– xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish.
Barcha hojilarimiz yurtimizga qaytgandan so‘ng ushbu tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga va’da beramiz.
Zero, jonajon Vatanimiz kelajagi, xalqimiz farovonligi va yurtimiz shonu shuhrati Siz aytganingizdek yoshlarimiz qo‘lidadir. Ular ertaga O‘zbekistonni yanada kuchli, yuksak taraqqiy etgan davlatga aylantirish uchun o‘zlarining bor bilimi, iqtidori va kuch-g‘ayratini safarbar qilsa, ko‘zlagan barcha ezgu maqsadlarimizga, albatta erishamiz.
Yusuf Xos Hojib bobomiz aytganlaridek:
“Zakovat bor joyda ulug‘lik bo‘ladi,
Bilim bor joyda buyuklik bo‘ladi”.
Hurmatli Prezident Janobi Oliylari!
Biz, 15 ming hoji duolar ijobat bo‘ladigan Arafotda turib, Alloh taolodan Sizga mustahkam sog‘lik, uzoq umr va ulkan muvaffaqiyatlar tilab, olib borayotgan barcha ishlaringizda madadkor bo‘lishini so‘rab iltijolar qilyapmiz.
Alloh taolo butun dunyo mo‘min-musulmonlariga Qurbon hayitini muborak aylasin, tinchlik-xotirjamlik ato etsin, ibodatlarimizni O‘z dargohida husni qabul aylasin, ona Vatanimizni obod, xalqimiz hayotini yanada farovon qilsin!
Qurbon hayiti muborak bo‘lsin!
Hurmat va kamoli ehtirom ila,
O‘zbekiston hojilari,
Makka shahri Arafot vodiysi,
2025 yil 5 iyun