Sayt test holatida ishlamoqda!
14 Oktabr, 2025   |   22 Rabi`us soni, 1447

Toshkent shahri
Tong
05:15
Quyosh
06:34
Peshin
12:14
Asr
16:00
Shom
17:48
Xufton
19:00
Bismillah
14 Oktabr, 2025, 22 Rabi`us soni, 1447

20.05.2022 y. Dinimiz har sohada mo''tadillikka chaqiradi

18.05.2022   12972   14 min.
20.05.2022 y. Dinimiz har sohada mo''tadillikka chaqiradi

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Muhtaram jamoat! Yaratgan bandalariga mehribon Zot, bizlarni yaratib o'z xolimizga tashlab qo'ymadi, balki dunyo va oxiratda ham baxtli hayot kechirishimiz uchun barcha narsalarni ochiq – oydin bayon qiluvchi kitobini va u kitobini bizlarga etkazuvchi Rasulini yubordi. Alloh taolo sizu biz mo'minlarga xitob qilib shunday marhamat qiladi:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ

ya'ni: “Ey, imon keltirganlar! Sizlarni tiriltiruvchi narsa uchun chorlaganlarida, Allohga va Rasulga (labbay deb) javob qilingiz” (Anfol surasi, 24-oyat).

Mufassir ulamolarimiz ushbu oyati karimadagi “Sizlarni tiriltiruvchi narsa”dan murod musulmon kishining ruhiy tirikligini ta'minlovchi imon, e'tiqod, shariatimizga muvofiq hayot tarzi ekanini ta'kidlab o'tishgan. Ha, dinimiz insonning qanday hayot kechirishi, nimalarga amal qilib, nimalardan saqlanishi kerakligini ochiq oydin belgilab bergan.

Dinimizga ko'ra inson ham ichki olami – qalbini isloh qilishga, ham tashqi ko'rinishini tartibga keltirishga buyurilgan.

Qalbini isloh qilishi – uning avvalo imon e'tiqodi, taqvosida, qolaversa, odob axloqi va insonlar bilan o'zaro muomalasida namoyon bo'ladi. No''mon ibn Bashr roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Payg'ambarimiz alayhissalom shunday marhamat qilganlar:

"أَلَا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ  كُلُّهُ، أَلَا وَهِيَ الْقَلْبُ"

(متفق عليه).

ya'ni: “Ogoh bo'lingkim! Albatta jasadda bir parcha go'sht bordir. Qachon u solih bo'lsa, jasadning hammasi solih bo'lur. Qachon u buzuq bo'lsa, jasadning hammasi buzuq bo'lur. Ogoh bo'lingkim ushbu narsa qalbdir”.

Kishining tashqi olami esa, uning kiyimi va tashqi ko'rinishining ozoda va tartibli ekanida ko'rinadi. Dinimiz mana shu ikki jihatni tartibga solishga buyuradi.

Kiyim – inson ziynati. U kishi ma'naviyati, madaniyati, didi va dunyoqarashining yorqin ko'zgusidir. Kiyim insonni issiq-sovuqdan saqlaydi, avratlarini berkitadi va kishiga ziynat bo'lib xizmat qiladi. Alloh taolo shunday marhamat qiladi:

يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ

ya'ni: “Ey, Odam avlodi! Sizlarga avratlaringizni berkitadigan libos va patlar (ziynat kiyimlari)ni tushirdik. (Ammo) taqvo libosi – bu, yaxshiroqdir. Bu(lar) Allohning mo''jizalaridandir. Shoyad (buni) eslab ko'rsalar!” (A'rof surasi, 26-oyat).

“Avrat” so'zi arabcha bo'lib, inson o'z qadri va hayosini asrab qolishi uchun badanining bekitadigan a'zolarini anglatadi. Inson tanasining ko'zdan yashirilishi va namozda yopiq turishi farz qilingan, ko'rsatish va qarash harom bo'lgan qismi – avratdir.

Johiliyat davrida odamlar nafsi havolaridan kelib chiqib kiyinishar edi. Islom kelib kiyinish masalasini tartibga soldi. Inson ehtiromi va jamoatchilik odobiga zid bo'lgan liboslardan qaytardi. Shu bilan birga kiyinish madaniyatiga rioya qilishga chaqirdi.

Islom dini ko'rsatmasiga ko'ra ayol-qizlar balog'atga etganlaridan keyin begona (nomahram) erkaklardan to'sish uchun o'z avrat a'zolarini berkitib yurishlariga buyurilganlar. Alloh taolo Qur'oni karimda shunday marhamat qiladi:

وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا  وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ

ya'ni: “Mo'minalarga ham ayting, ko'zlarini (nomahram erkaklardan) quyi tutsinlar va avratlarini (zinodan) saqlasinlar! Shuningdek, (odatda) ko'rinib turadiganidan boshqa ziynatlarini ko'rsatmasinlar va ro'mollarini ko'kraklari uzra tushirib olsinlar! ...” (Nur surasi, 59-oyat).

Ushbu oyati karimadagi “ko'rinib turadiganidan boshqa ziynatlari” jumlasini sharhlab jumhur ulamolar ayollarning ikki qo'lining kafti va yuzi avrat hisoblanmaydi, deganlar.

Mazkur oyati karimada muslima ayol-qizlarga tashqaridan bo'lishi mumkin bo'lgan salbiy ta'sir va muomalalardan o'zlarni saqlash maqsadida begona (nomahram) erkaklarni oldida avratlarini yashirib, yopinchiqlarini ustilariga tashlab yurishlariga buyurilmoqda.

Ta'kidlash joizki, islomda ibodat libosi yo'q. Asosiy talab erkak kishi kiyinishda o'zini ayollarga o'xshatib olmasligi yoki aksincha, ayol erkakcha kiyinmasligi sanaladi. Hanafiy mazhabimizga ko'ra ayol kishi o'ranganida ikki qo'lining kafti va yuzidan boshqa a'zolarini yopishi vojibdir. Bunga Payg'ambarimiz alayhissalomning Asmo binti Abu Bakr raziyallohu anhoga qarata aytgan quyidagi hadislari ham dalolat qiladi:

"يَا أَسْمَاءُ، إِنَّ الْمَرْأَةَ إِذَا بَلَغَتِ الْمَحِيضَ لَمْ يَصْلُحْ أَنْ يُرَى مِنْهَا إِلاَّ هَذَا وَهَذَا" وَأَشَارَ إِلَى وَجْهِهِ وَكَفَّيْهِ"

(رَوَاهُ الامام أَبُو دَاوُدَ).

ya'ni: “Ey Asmo, ayol kishi voyaga etganda undan mana bu va mana bu joylaridan boshqasi a'zosi ko'rinishi mumkin emas”, deb yuz va ikki kaftlariga ishora qildilar” (Imom Abu Dovud rivoyat qilgan).

Lekin hozirda ayrim ayol-qizlarimiz soxta g'oyalar ta'sirida, o'zgalarga taqlid qilib mazhabimizga xilof va milliy urf-odatlarga zid ravishda yuz va qo'llarini to'sgan holda burqa va niqob taqib olish holatlari uchrab turibdi. Aslida har bir narsada bo'lgani kabi, kiyimda ham mo''tadil bo'lish maqsadga muvofiq sanaladi.

Islomda ayol-qizlarning satri avratda bo'lishi talab etilsada, bunda maxsus ko'rinishdagi yoxud maxsus rangdagi kiyim kiyish shart qilinmagan. Ya'ni, ibodatli, diyonatli ayollar maxsus rang yoki ko'rinishdagi liboslarni kiyishlari farz yoki vojib deb belgilanmagan. 

Islom tarixida ba'zi sahobiya ayollarning qora rangli yopinchiqqa o'ranganlarining asosiy sababi o'zlariga nomahram erkaklarning e'tiborini jalb etmaslik bo'lgan. Lekin bundan boshqa muslima ayollarning ham kiyimlari aynan qora rangda bo'lishi shart ekani kelib chiqmaydi.
Shariatda talab etilgani – ayollarning libosi avrat a'zolarini to'liq yopishi kerakligidir.

Ayollarning qora kiyim kiyishlariga diniy tus berish noto'g'ri ekanini hozirgi zamon ulamolari ham ta'kidlab o'tishgan. Zero, Qur'oni karimda ham, sunnati nabaviyada ham ayollar qora rangli libosda bo'lishi haqida ko'rsatma yo'q. Saudiya Arabistoniga qarashli “Ilmiy tadqiqotlar va fatvo berish doimiy qo'mitasi” tomonidan e'lon qilingan “Ayol kishining ro'moli va libosining rangi haqida”gi fatvosida shunday deyilgan: “Muslima ayol kishining libosi qora rangga xoslangan emas. U istagan rangdagi libosni kiyishi mumkin. Bunda kiyim avrat a'zolarini to'sadigan bo'lishi, erkaklarning libosiga o'xshamasligi, tor bo'lib, ayolning a'zolarini bildirib turmasligi, yupqa bo'lib, badanini ko'rsatadigan bo'lmasligi hamda fitnaga sabab bo'lmaydigan libos bo'lishi shart qilingan”.

Muhtaram azizlar! Ayol kishining yuzini berkitishi, qo'llariga qo'lqop taqib olishi yoki ayrim yigitlarning uzun soqol qo'yib olishi ularning taqvodorligini ifodalamaydi. Aslida taqvo insonning qalbida bo'lib, uning nishonasi amalda va insonlar bilan muomalada namoyon bo'ladi. Payg'ambarimiz alayhissalom hadisi shariflaridan birida:  

"التقوى ها هنا وأشار إلى القلبِ بحسْبِ امريءٍ من الشرِّ أن يحقِرَ أخاه المسلمَ" (أخرجه مسلم).

ya'ni: “Taqvo bu erda, deb qalbga ishora qildilar va “Bir kishining yomonligiga birodarini tahqirlashi etarli bo'ladi”, dedilar” (Imom Muslim rivoyatlari).

Hozirda ayrim yigitlar betartib soch-soqol qo'yib, atrofidagilar bilan qo'pol va dag'al muomalada bo'lishi, har-xil bemani yozuv va rasmlar tushirilgan futbolka, kalta shim va  shippaklarda ko'chani to'ldirib yurishi musulmonchilik odoblariga to'g'ri kelmaydi.  Musulmon kishining odobi uning quruq da'vosida emas, balki, yurish-turishi, harakotu sakanotida namoyon bo'lishi lozim.

O'rni kelganda shuni ham aytib o'tishimiz lozimki, ba'zi qizlarimizning milliyligimizga munosib bo'lmagan, tizzalari yirtiq-yamoq shimlarni, "moda" deb turli bema'ni rasm va yozuv solingan kiyimlarni kiyib olishlari adabsizlik va hayosizlikdir. Zero, ayol-qizlar Alloh bergan husnu jamolini ko'cha-ko'yda ko'z-ko'z qilib gunohga botmay, iffatli kiyinishlari kerak.

O'zga millat madaniyatiga ergashib, haqiqiy, sof madaniyatimizni, e'tiqodimizni esdan chiqarmasligimiz lozim va lobud. Shu o'rinda bir zarbul masalni eslab o'tishimiz maqsadga muvofiq.

O'tgan zamonda bir qarg'a bo'lgan edi. U mo''tadil harakat qilib yurar edi. Bir kuni u o'ynoqlab yurgan chumchuqni ko'rib qoldi. Qarg'ani aqlu hushu uchib, uni engilligi, ohista sakrashi va uchishi haqida o'ylab qoldi. O'ylay – o'ylay unga taqlid qilishga azmu qaror qildi. Haddidan oshib, bor kuchini ishga soldi. Tabiatidagi qarg'alarga xos xislatlar qolib “chumchuq” bo'lishni istab qoldi. Tinimsiz mashqlardan so'ng natija chiqmagach, hafsalasi pir bo'ldi. Ko'zlagan orzusiga erisholmagach, avvalgi holatiga qaytmoqchi bo'ldi. Lekin... Qanday yurishni bilmadi. “O'zining yurishini” esidan chiqargandi. Shuning uchun ham Rasuli akram alayhissalom o'zga millatga ko'r ko'rona ergashish, taqlid qilishdan qaytarganlar:   

«مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ فَهُوَ مِنْهُمْ» (رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ)

ya'ni: “Kim o'zini biror qavmga o'xshatsa u ulardandir”, - dedilar” (Imom Abu Dovud rivoyati).

Muhtaram azizlar!Dunyoda ilm-fan shiddat bilan rivojlanmoqda, har kuni kashfiyotlar qilinmoqda. Lekin shu kashfiyotlarning qancha qismi musulmonlar hissasiga to'g'ri kelmoqda? Afsuski, bu nisbat juda kam bo'lib, bizni ogohlikka, ilm-fan bilan jiddiyroq shug'ullanishga undaydi. Tarixda musulmon olimlari dunyo xalqlariga ko'plab kashfiyotlarni taqdim etganlar. Kashfiyotlarning ko'pi aniq fanlarga to'g'ri kelgan, ya'ni matematika, geometriya, astronomiya, fizika, kimyo hamda tibbiyot fanlari rivojlangan.

Lekin voqe'ligimizning aksar holatlarida bekorchi tortishuvlar, diniy his-tuyg'ularni qo'zg'atish bilan gij-gijlash holatlari haligacha davom etmoqda. Ma'rifatparvar ajdodlarimizdan Munavvarqori Abdurashidxonov bundan bir asr oldin taassuf bilan shunday degan edilar: “Bugungacha Ovrupo xalqi osmonga uchar ekan, bizda soch va soqol nizolari, ovrupolilar dengiz ostida suzar ekan, bizda uzun va qisqa kiyim janjallari, Ovrupo shaharlari butun elektrik bilan isitilur va yoritilur ekan, bizda maktablarda jo'g'rofiya va tabiyot o'qitish, o'qitmaslik ixtiloflari davom etadi”.

Ko'rib turganimizdek, bu so'zlar hozirgacha o'z qiymatini yo'qotmagan. U kishi zikr qilgan tortishuvlarning aksariyati hali ham uchramoqda. Musulmonchilikni erkaklar faqat uzun soqol qo'yishda, ayollar esa yuz qo'llarini o'rab olishlaridan iborat deb o'ylashlari nodonlikdir. 

Aslida, farzandlarimizni jamiyat uchun manfaatli qilib tarbiyalash bugungi kunda barchamizning maqsadimiz bo'lishi lozim. Zero, Ibn Umar raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sallalohu alayhi vasallam shunday deganlar:

"أَحَبُّ النَّاسِ إِلَى اللهِ أَنْفَعُهُمْ لِلنَّاسِ" (رَوَاهُ الْإِمَامُ الطَّبَرَانِىُّ عَنْ ابْنِ عُمَرَ رضي الله عنه).

ya'ni: “Odamlarning Allohga eng sevimlisi boshqalarga foydasi ko'proq tegadiganidir” (Imom Tabaroniy rivoyati).

Alloh taolo yoshlarimizni kamolotga erishtirib, ajdodlariga munosib avlod bo'lishini nasib qilsin. Omin!  

Juma mav'izalari
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurashning dolzarb yo‘nalishlari

14.10.2025   1889   3 min.
Mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurashning dolzarb yo‘nalishlari

Avvalambor, biz bu mavzuda gap boshlar ekanmiz, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” mavzusidagi ma’ruzasida aytgan: “Mamlakatimizda yoshlarning ma’naviy qiyofasini mustaqillik mafkurasi, uning insoniy tamoyillari asosida shakllantirishga bosh vazifa sifatida qaralayotgani bejiz emas. Yoshlar jamiyatda sodir bo‘ladigan har qanday voqeliklarga o‘zgacha, ruhiy his kechinmalar doirasida munosabat bildiradilar. Qiyinchiliklar vujudga kelganda esa ehtiroslarga beriladilar. Shuning uchun bizning oldimizda turgan muhim masala — yoshlarni to‘g‘ri yo‘lga boshlashdir” - deya ta’kidlagan ushbu nutqlariga e’tiborimizni qaratishimiz o‘rinlidir.

Demak, mafkuraviy tahdid tushunchasi nimaligi haqida bir mulohaza: mafkuraviy tahdid - ijtimoiy-siyosiy harakat, oqim yoki siyosiy kuch o‘z manfaatini ifodalovchi mafkurasini qo‘rqituv, zo‘rlik yo‘li bilan boshqalarga singdirishdir. Mafkuraviy tahdid jamiyat, davlat yoki xalq taqdiriga xavf soluvchi, oqibati fojeali oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan xatar hisoblanadi. Ha, bu kabi tahdidlarning ayrim ko‘rinishlari bugun mintaqamizdagi tinchlik va barqarorlik uchun katta xavf xatar sifatida namoyon bo‘lib turibdi.

Mafkuraviy tahdid o‘z mohiyatidan kelib chiqib, eng avvalo, inson ongiga, tafakkuri va xulq-atvoriga xavf-xatar solmoqda. Inson ongi va qalbini vayronkor va buzg‘unchi g‘oyalar bilan izdan chiqarishga harakat qilish mafkuraviy tahdidning eng asosiy belgilaridan hisoblanadi. Mafkuraviy tahdidning o‘ta xavfli jihati shundan iboratki, u, birinchi navbatda, jamiyatning ma’naviy sohasini barbod etishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Chunki, aynan ma’naviy soha har qanday jamiyatning mavjudligini, uning yashovchanligini ta’minlaydigan asosiy o‘zagi hisoblanadi. Bugun mafkuraviy tahdidlarning turli xil usul va vositalari ishlab chiqilmoqda. Jumladan: ommaviy axborot vositalaridagi turli xildagi milliy mintalitetimizga to‘g‘ri kelmaydigan kino va multfilimlar, ko‘rsatuv va kliplar qo‘yish bilan xalqimizning ongini sekin astalik bilan buzishga qaratilgan harakatlar shular jumlasidandir.

Bugungi kunda bizlar mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurashishligimizda nimalarga alohida e’tibor qaratishligimiz kerak:

  • 1.Avvalambor, o‘zligimizni anglashligimiz kerak. Milliyligimizni, qadriyatlarimizni chuqur anglay olishligimiz kerak.
  • 2.Ota bobolarimiz qanday zotlar edilar, ular kimlarning yo‘llarini o‘zlariga yo‘l qilib olgan edilar-u, bizlar kimlarning yo‘lini yo‘l dab tutmoqdamiz.
  • 3.Tarbiya borasida bobolarimizning tanlovi qanday edi va bizning tanlovimiz qanaqa bo‘lmoqda, shunga alohida e’tibor qaratishimiz zarurligi.
  • 4.Hayotimizning ajralmas qismi bo‘lmish ommaviy axborot vositalari va Internetdan aniq maqsadlarda foydalanayapmizmi yoki yo‘qmi, shunga alohida ahamiyat qaratmog‘imiz.

Shu va shunga o‘xshagan bir qancha usullar bilan ma’naviy-ma’rifiy ishlarni keng qamrovli, izchil tartibda olib borishimiz lozim. Bu kabi ma’naviyat va ma’rifat ishlarini hayotga tatbiq etish jarayonida nafaqat ta’lim-tarbiya soha vakillari, balki, barcha boshqaruv tizimida o‘tirgan mutasaddilar ham masalaga nihoyatda yuksak mas’uliyat bilan yondashishlari lozim.

Ha, men yuqorida tarbiya qismiga aloxila to‘xtalib o‘tdim. Chunki biz kelajak avlodlarimizni bugun go‘zal tarbiya bilan tarbiyalay olsak, ertangi kunimizdan xavotir olmasak ham bo‘ladi. Agarda loqayd, poraxo‘r, ertasi bilan qiziqmaydigan, faqatgina buguni bilan yashaydigan, mustaqil fikri bo‘lmagan, o‘zgalar nima desa, ularning fikriga ko‘ra ish qilib ketaveradigan manqurt kimsalar ko‘paysa, ertamizni o‘zgalar qo‘liga berib qo‘yamiz. Biz bunga butkul qarshimiz, aslo bunga rozi bo‘lolmaymiz. Shuning uchun ham biz barchamiz bu yo‘lda birlashishimiz kerak bo‘ladi.

Rahmonqul Aliqulov,
Mir Arab oliy madrasasi o‘qituvchisi

MAQOLA