21 Апрел, 2025, 23 Шаввол, 1446
21 Апрел, 2025, 23 Шаввол, 1446
ҲАВАС ҚИЛИНАДИГАН ИНСОН
38 - وَلِلْكَرَّارِ فَضْلٌ بَعْدَ هَذَا عَلَى الأَغْيَارِ طُرًّا لاَ تُبَالِ
Маънолар таржимаси:
Шундан сўнг Қайтмас ботир (розияллоҳу анҳу)нинг қолган жамики барчалардан афзаллиги бор (шу сўзни маҳкам ушлагин ва бундан бошқа сўзларга) эътибор бермагин.
Назмий баёни:
Шундан сўнг Ботирга афзал кўрилиш,
Қолган барчалардан тортма ҳеч ташвиш.
Луғатлар изоҳи:
لِ – “шибҳи мулк” (мулк кўринишидаги) маъносида келган жор ҳарфи.
كَرَّارِ – жор ва мажрур мубтадосидан олдин келтирилган хабар.
فَضْلٌ – хабаридан кейин келтирилган мубтадо. Луғатда “зиёдалик” маъносига тўғри келади.
بَعْدَ – зарфликка кўра насб бўлиб турибди.
هَذَا – исми ишора ذَا нинг олдидан танбеҳ هَ келган. Оқил ва ғойри оқил муфрад музаккарга нисбатан ишлатилади.
عَلَى – “истиъло” (устун бўлиш) маъносидаги жор ҳарфи.
الأَغْيَارِ – жор мажрур فَضْلٌ га мутааллиқ.
طُرًّا – тамйиз. Луғатда “жамики” маъносини англатади.
لاَ – наҳий ҳарфи.
تُبَالِ – “аҳамият бериш” маъносидаги مُبَالاَةً масдаридан олинган феъл. بَالٌ луғатда “қалб” маъносини англатади. Шунга кўра لَا تُبَالِ сўзидан “қалбингни машғул қилма” маъноси тушунилади.
Матн шарҳи:
Ўший раҳматуллоҳи алайҳнинг “шундан сўнг” деган сўзларига икки хил маъно берса бўлади:
Ушбу байтда Али розияллоҳу анҳуни юқоридаги уччалаларидан ҳам ортиқ ҳисоблайдиган тоифаларга ҳам, фақат Усмон розияллоҳу анҳудан ортиқ ҳисоблайдиганларга ҳам, иккалаларини бир-бирларидан ортиқ кўрмайдиганларга ҳам раддия бордир. Яъни шижоати билан ажралиб турган Али розияллоҳу анҳу юқоридагиларидан кейин барча валийларнинг улуғидир.
Али розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг амакилари Абу Толибнинг ўғли бўлиб, милодий 600 ёки 603 йилда Макка шаҳрида туғилган.
Али розияллоҳу анҳунинг насаби қуйидагича бўлган: Али ибн Абу Толиб ибн Абдулмутталиб ибн Ҳошим.
Али розияллоҳу анҳунинг оилалари
Албатта, юқорида баён қилинганидек ушбу аёлларнинг тўрттадан кўпи битта никоҳда жамланмаган.
Али розияллоҳу анҳу Бадр, Уҳуд, Хандақ, Байъатур Ризвон каби барча воқеаларда иштирок этган. Фақатгина Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўринбосар қилиб кетганлари сабабли Табук ғазотида иштирок эта олмаган.
Али розияллоҳу анҳунинг фазллари
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Али розияллоҳу анҳу ҳақларида ҳар бир мусулмоннинг ҳаваси келадиган жуда кўплаб мақтовларни айтганлар:
– “Сен дунёда ҳам, охиратда ҳам менинг биродаримсан”;
– “Ким Алига азият берса, менга азият берибди”;
– “Ким Алини яхши кўрса, мени яхши кўрибди, ким мени яхши кўрса, Аллоҳни яхши кўрибди, ким Алини ёмон кўрса, мени ёмон кўрибди, ким мени ёмон кўрса, Аллоҳни ёмон кўрибди”;
– “Али Қуръон билан, Қуръон Али биландир, иккалалари то Ҳавзга келгунларича бир-бирларидан ажрамайдилар”;
– “Алининг мусулмонлар зиммасидаги ҳаққи отанинг боласидаги ҳаққи кабидир”.
Усмон розияллоҳу анҳунинг вафотидан сўнг милодий 656 йилда 53 ёшида кўпчилик мусулмонларнинг иттифоқи билан халифа этиб сайланган. Халифалигининг бешинчи йилида милодий 661 йилнинг 19 январ куни фитначи Абдураҳмон ибн Мулжим суиқасди туфайли масжидда қаттиқ жароҳатланган ва икки кун ўтгач, шамсий ҳисоб билан 59 ёшида вафот этган.
Саҳобаи киромлар ўртасида баъзи кўнгилсизликлар бўлиб ўтган бўлса ҳам, уларнинг бу ишлари ўз нафслари учун эмас, балки Аллоҳ розилиги йўлидаги ижтиҳодлари бўлган. Имом Аҳмад ибн Ҳанбалдан “Жамал” воқеаси иштирокчилари ҳақида сўрашганларида у зот жавоб сифатида қуйидаги оятни ўқиб берган:
﴿تِلۡكَ أُمَّةٞ قَدۡ خَلَتۡۖ لَهَا مَا كَسَبَتۡ وَلَكُم مَّا كَسَبۡتُمۡۖ وَلَا تُسَۡٔلُونَ عَمَّا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ١٤١﴾
“Улар бир уммат эдилар, ўтиб кетдилар. Уларга ўзлари касб қилганлари бўлур. Сизларга ўзингиз касб қилганингиз бўладир. Уларнинг қилган амалларидан сизлар сўралмассиз”[2].
Имом Шофиъий раҳматуллоҳи алайҳ: “Ўша қонлардан Аллоҳ бизнинг қўлларимизни пок қилди, энди улар билан тилларимизни булғамаймиз”, – деб жавоб берган.
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга саҳоба бўлишдек бахтга мушарраф бўлган инсонларнинг барчасига Аллоҳ таолонинг розилиги бўлсин, уларни яхши кўришни бурчимиз деб биламиз[3].
КЕЙИНГИ МАВЗУ:
СИДДИҚА ВА ЗАҲРО розияллоҳу анҳумо ФАЗИЛАТЛАРИ
[1] Ибн Саъд “Тобақот”да “Али ибн Аби Толибнинг ўн тўртта ўғил ва ўн тўққизта қиз фарзандлари бўлган” дея келтирган. Қаранг: Муҳаммад Ризо. Мавсуъату хулафаи рошидин. Байрут: “Мактабатул Асрия”, 2006. – Б. 12.
[2] Бақара сураси, 141-оят.
[3] Иброҳим Лаққоний раҳматуллоҳи алайҳ: “Салафи солиҳ сўзи мутлақ ишлатилса саҳобалар тушунилади”, – деган.
Шунингдек салафи солиҳлар сўзидан тўртала мужтаҳид имомлар, Авзоъий, Мужоҳид, Суфён Саврий, Суфён ибн Уяйна каби уламолар ҳам тушунилиши мумкин.
Халаф уламолар деганда ҳижрий 3-асрдан кейин яшаб ўтган уламолар тушунилади.
Имом Заҳабий: “Мутақаддим ва мутааxхир уламолар орасини ажратувчи чегара учинчи асрнинг бошидир”, – деган.
Ислом илмларининг тараққиётида ҳадис илми жуда ҳам муҳим ўрин тутади. Бу илм нафақат шариат асосларининг саҳиҳ манбалар орқали етказилиши, балки мусулмон умматининг ақидавий, фиқҳий ва ахлоқий асосларини тўғри англаб олишда ҳам муҳим рўл ўйнайди.
Хусусан, ҳадис илмидаги энг йирик ва ишончли манбалардан бири бўлган Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳининг “Саҳиҳ ал-Бухорий” асари бўлиб, минглаб уламолар тарафидан бу китоб ўрганилиб, унга турли мазмун ва услубларда шарҳлар ёзганлар. Ана шундай шарҳловчи уламолардан бири сифатида Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурийнинг номлари алоҳида эътиборга лойиқдир.
Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурий, баъзи манбаларда эса бу зотнинг исмлари Муҳаммад ибн Яъқуб ибн Али ал-Баноний шаклида ҳам учрайди. Бу зотнинг қачон туғулганлари борасида манбаларда аниқ маълумолар кўрсатилмаган бўлсада, ҳижрий 1098 йилда вафот этганлари очиқ баён қилинган.
Яъқуб ал-Баноний Ҳиндистоннинг илмий марказларидан бири бўлмиш Лоҳур шаҳрида таваллуд топганлар ва бутун умрларини шу ерда илмга хизмат қилишга бағишлаганлар.
Яъқуб ал-Баноний машҳур муҳаддис, фақиҳ, муфассир ва бир қанча илмларда йирик ҳанафий олимлардан ҳисобланадилар.
“Нузҳат ал-Хавотир” асарининг муаллифи шайх Яъқуб Ал-Банонийнинг таржимаи ҳолини баён қилиб айтадиларки: “У зот олим, муҳаддис Мавлоно Яъқуб Ал-Баноний Ал-Лоҳурий, Лоҳур шаҳрида туғилиб, вояга етганлар. Ўз замонасидаги етук олимлардан таҳсил олганлар ва кўплаб илмларда, хусусан ҳадис, фиқҳ ва бошқа бир қанча илмларни пухта эгаллаган машҳур олимлардан бири бўлганлар”, деб таърифлайдилар.
Бу зотнинг устозлари ҳақида аниқ маълумотлар учрамасада, энг йирик шогирдлари фазилатли шайх Муҳаммад Ғовс ибн Абу ал-Хойр ибн Абу ал-Мағфар ибн Абдуссалом ал-Ҳанафийдир. У илмли шайхлар оиласидан бўлиб, ҳижрий 1056 йилда туғилган. У ҳадис илмини шайх Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурийдан ўрганган.
Яъқуб ал-Баноний ҳадис илмда ҳам чуқур билим эгаси сифатида танилган олимлардандир. У зотнинг энг машҳур асари “Ал-хойр ал-Жорий фи Шарҳи саҳиҳ Ал-Бухорий” бўлиб, бу асар имом Бухорийнинг “Саҳиҳ ал-Бухорий” китобига ёзилган муҳим шарҳлардан бири ҳисобланади.
Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурий илмий мақом ва мартаба жиҳатидан юксак мавқега эга бўлган олимлардандир. Манбаларда у зот бир қанча асарларнинг муаллифи экани қайд этилган. Қуйида уларнинг баъзиларини келтириб ўтамиз:
Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурий ҳижрий 1098 йилда вафот этганлари қайд этилган.
Шунингдек, қўлёзма нусхасининг кўчирилгани ҳам бу санани тасдиқлайди. “Нузҳат ал-Хавотир” китоби муаллифи ҳам унинг 1098 ҳижрий йилда вафот этганини таъкидлаб бундай ёзади: “У ҳижрий бир минг тўқсон саккизинчи йилда вафот этди. Бу санани муфтий Валиййуллоҳ ал-Фарҳободий ўз таълиқларидан бирида очиқ баён қилган”.
Бу зот Ҳиндистоннинг Деҳли шаҳрида вафот этганлар ва ўз уйларига дафн этилганлар.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурий ўз даврининг йирик алломаларидан бири бўлиб, ҳадис, фиқҳ, тафсир каби илмларда чуқур билмга эга бўлган зотлардан саналадилар. У зотнинг илмий, маънавий мероси Ҳиндистон минтақасидаги исломий илмий тараққиётга катта таъсир кўрсатган ва кўрсатиб келмоқда. Бугунги кунда ҳам у зотнинг қолдирга илмий мерослари тадқиқотчилар учун ҳам бебаҳо манба бўлиб хизмат қилмоқда.
Муҳаммад Умар Муҳаммаджонов,
Тошкент Ислом институти талабаси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа