Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
22 Июн, 2025   |   26 Зулҳижжа, 1446
search icon
Aввалги сайт
O`Z РУ EN AR

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:05
Қуёш
04:50
Пешин
12:30
Аср
17:41
Шом
20:03
Хуфтон
21:42
Bismillah
22 Июн, 2025, 26 Зулҳижжа, 1446
Aввалги сайт
#search
 YouTube

Фитр садақаси

11.05.2021   5583   5 min.
Фитр садақаси

 

قدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى    ٰ

Батаҳқиқ, ким пок бўлса, ютуқ топадир..

وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ

Ва Роббиси исмини зикр қилса ва намоз ўқиса ҳамдир.

(Аъла сураси 14-15-оятлар)

Фитр садақаси ушбу оят билан фарз бўлган.

Касир ибн Абдуллоҳдан, отасидан, бобоси розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ушбу оят ҳақида сўралганда, "Фитр садақаси ҳақида нозил бўлган", деганлар.

Фитр садақаси Рамазондан фитр (оғиз очиқликка) чиқиш муносабати билан берилгани учун ҳам шундай ном олган. Фитр садақаси ҳанафий мазҳабида вожиб амал бўлиб, бошқа садақалар молдан қилинса, бу киши бошидан қилинади.

Фитр садақасининг бир нечта номлари бор. Улар:

  1. Фитр садақаси
  2. Фитр закоти
  3. Рўза закоти
  4. Рамазон садақаси

Ушбу номлари ҳадисларда ворид бўлган.

Фарз бўлишининг ҳикматлари:

  1. Рўзадорни рамазон ойи давомида қилган гуноҳларидан поклайди.
  2. Инсонни зиқналикдан асрайди.
  3. Рўзадорни ажрини кўпайтиради.
  4. Фақир ва мискинларга тенглик қилишни ўргатади.
  5. Aллоҳ таолога рамазонга ва рўза тутишга етказгани учун шукр изҳор қилишга ундайди.
  6. Мусулмонларни ўзаро муҳаббатли бўлишга чорлайди.

Фитр садақасига оид баъзи ҳукм ва маълумотлар:

  • Фитр садақаси ибодатлардан бири.
  • Унинг вожиб бўлишлиги закот билан боғлиқ.
  • Фитр садақасининг ҳукми Ҳанафий мазҳабида вожиб қилинган. Қолган мазҳабларда фарз.
  • Фитр садақаси икки сабаб билан фарз бўлган:

     а) рўза тутувчини турли хил ёмонликлардан поклаш учун.

Вакиъ ибн Жарроҳ роҳимаҳуллоҳ: "Рамазон ойида фитр садақасини беришлик, намоздаги саждаи саҳв кабидир. Саждаи саҳв намознинг нуқсонларини тўғрилагани каби у ҳам рўзанинг нуқсонларини тўғрилайди".

б) у мискиннинг ўша кундаги таоми бўлгани учун.

  • Фитр садақасидан мақсад: мискинларга кенглик, шодлик ва қувонч куни бўлган ҳайит байрами куни уларни таом сўраб юришларидан озод қилишдир.

 Ибн Aббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: "Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Фитр садақаси рўзадорни бекорчи ва фаҳш сўзлардан покловчи ва мискинларга таом улашишдир", дедилар". (Aбу Довуд ривояти)

Умар ибн Aбдулазиз роҳимаҳуллоҳ айтдилар: "Фитр садақасини бериб, соънг ийд намозида чиқилади".

  • Фитр садақаси ҳар бир нисобга етган моли бор мўминга фарздир.

Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар бир ҳур ва қул ёки ҳар бир эркак ва аёлга фитр садақасини фарз қилдилар". (Муттафақун алайҳи ривояти)

  • У рўза тутадими, тутмайдими, каттами ё кичикми ҳаттоки бешикдаги гўдак бўладими нисобга етган пули бўлса фазрдир.
  • У рамазон ҳайитининг қуёши чиқиши билан фарз бўлади. Ким қуёш чишидан аввал туғилса ё исломни қабул қилса, унга вожиб бўлмайди. Лекин қуёш чиққач, вожиб бўади.
  • Ким мана шу вақтдан олдин вафот этса унга ҳам вожиб эмас. Ким ўша вақтга етган заҳоти вафот этса, уни меросидан чиқарилади.
  • Мусулмон киши ўзи, кичик болалари ва ота-онаси ҳамда турмушга чиқмаган қизи номидан беради.
  • Хотинининг номидан ҳам бермайди.
  • Мажнун боласининг номидан беради.
  • Бой фарзанди номидан бермайди.
  • Эркак киши ражъий талоқ қўйган аёли номидан ҳам беради.
  • Боин талоқ қўйганидан бермайди.
  • Фарзанд отасининг фақир хотини номидан бермайди, чунки у аёлнинг нафақаси у болага вожиб эмас.
  • Ота-онасининг номидан ҳам бермайди. Aммо ота-онаси ҳам фақир, ҳам мажнун бўлса унда беради.
  • Фарзанд агарчи отаси уни номидан берадиган бўлса ҳам, ўзи беришга қодир бўлса, ўзи бериши керак бўлади.
  • Киши мусулмон ишчилари номидан бермайди. Aгар берса, ҳеч қиси йўқ.
  • Етим болани кафиллигига олган киши унинг номидан фитр садақа бериши шарт эмас.
  • Фитр садақанинг миқдори буғдойдан ярим соъ, ундан бошқаларидан бир соъ. Бир соъ=3.800 грамм.
  • Aбу Саид Aл-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: "Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам замонларида бир соъ миқдорича таом берар эдик". (Муттафақун алайҳи)
  • Барча мазҳаб ҳурмо ва арпадан бир соъ берилишига иттифоқ қилганлар.
  • Буғдойдан берса, ярим соъ беради.
  • Фитр садақаси ҳар ўлкада ўша ернинг кенг тарқалган таомидан берилади.
  • Шакар, туз каби нарсалардан чиқарилмайди. Инсонлар одатда овқат сифатидан тановул қиладиган нарсадан берилиши керак.
  • Консерваланган нарсалардан ҳам бериб бўлмайди.
  • Бир соъдан кўпроқ миқдорда берса ҳам жоиз. Зиёдасига савоб олади.
  • Ҳанафий мазҳабида арпа, ҳурмо, майиз ва буғдойни ўзини бериш жоиз. Ундан бошқа нарсани пулидан беради.
  • Бир кишининг қарзи ўрнига берса жоиз эмас.
  • Ишчисига хизмат ҳаққи ҳисобидан ҳам бериши жози бўлмайди.
  • Фитр садақаси беришнинг икки вақти бор. A) Мустаҳаб вақти: ҳайит куни намозга боришдан аввал.  Б) жоиз вақти: ҳайитдан бир ёки икки кун аввал.
  • Ким бу вақтлардан ҳам олдин берган бўлса, Ҳанафий мазҳабига кўра жоиз бўлади. Қолган мазҳабларда қайтадан беради.
  • Киши бир вакил орқали берса ҳам бўлади. Муҳими вақтида берса кифоя.
  • Ийд намозидан аввал бера олмаса, кейин беради.
  • Ҳанафий мазҳабида пулдан берса ҳам жоиз.
  • Фитр садақасини ҳақийқий мусулмон мискинга беради.
  • Ишлашга қурби етса ҳам ишламай юрганларга бермайди.

 

“Ҳадис ва ислом тарихи фанлари” кафедраси мудири Ф.Хомидов

 

РАМАЗОН-2021
Бошқа мақолалар

Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ҳаётидан ибратли 10 қисса

28.07.2020   9424   6 min.
Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ҳаётидан ибратли 10 қисса

 

Энг кўп қандай дуо қиласиз?

Марвазий: “Энг кўп қайси дуони қиласиз?”.

Имом Аҳмад: “Аллоҳ таоло бизни одамлар ўйлаганларидек солиҳлардан қилсин ва биз ҳақимизда билмаганларини мағфират этсин”[1].

 

Қандай тонг оттирдингиз?

Имом Аҳмад Аллоҳдан қаттиқ қўрқарди, Унинг азоби ва иқобидан доимо хавфдан бўларди.

Кунларнинг бирида талабаларидан бири Нажийб Марвазий устозининг ҳолидан хабар олиш учун унинг олдига кириб: “Қандай тонг оттирдингиз?” деб сўради.

Имом Аҳмад лаблари титраб: “Роббиси фарз ибодатларни, Набийи суннат амалларни, фаришталар солиҳ амалларни, иблис фаҳш ишларни, ўлим фариштаси жон олишни, аҳли-аёли нафақасини талаб қилган ҳолда тонг оттирдим”.

 

Улар учун рухсат этилган нарса сенга рухсат этилмайди-ми?

Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи Халиф Восиқнинг ҳузурига кирди.

Имом Аҳмад: “Ассалому алайкум, эй мўминлар амири”.

Восиқ: “Сенга Аллоҳнинг саломи бўлмасин”.

Имом Аҳмад: “Эй мўминлар амири, жуда беодоб экансиз. Ахир Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай буюрган-ку: “Қачон сизларга бирор саломлашиш (ибораси) билан салом берилса, сизлар ундан чиройлироқ қилиб алик олингиз ёки ўша (ибора)ни қайтарингиз” (Нисо сураси, 86-оят).

Аллоҳга қасамки мен учун бундан гўзалроқ ва яхшироқ нарса йўқ.

Имом Аҳмад: “Қуръон ҳақида нима дейсиз?”.

Восиқ: “Махлуқ”.

Имом Аҳмад: “Қуръон махлуқ эмаслигини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, Ҳазрат Абу Бакр, Умар, Усмон, Али розияллоҳу анҳум билишган-ку?! Ёки улар билмаган деб ўйлайсиз-ми?”.

Восиқ: “Улар билишмаган”.

Имом Аҳмад: “Субҳаналлоҳ! Набий алайҳиссалом, хулафои рошидийн розияллоҳу анҳум билмаган нарсани сиз биласиз-ми?”.

Халифа бироз хижолат бўлиб: “Билишган, аммо одамларни унга даъват этишмаган”, деди.

Имом Аҳмад: “Улар учун рухсат этилган нарса сенга рухсат этилмайди-ми?”.

Шундан сўнг, Восиқ ўзи ёлғиз ўтирадиган хонасига кириб кетди. Имом Аҳмад айтган гапларни ҳаёлидан такрор-такрор ўтказди. Ниҳоят, унга айтилган гапларнинг ростлиги аён бўлди. Халифа дарҳол ўрнидан туриб, имомдан кишанларни ечишни, тўрт юз динор танга беришни ҳамда озод қилишни буюрди.

 

Ғийбатчини афв этди

Мўминлар амири Мутаваккил Имом Аҳмадни кўп ғийбат қилувчи бир кишини тутиб олди. Ва имомга: “Агар истасанг ўзим унинг адабини бераман, хоҳласанг уни сенга бераман”, деди.

Имом Аҳмад: “Уни кечирдим”, деди.

Мутаваккил: “Наҳотки, сени шунча ғийбат қилиб, чақимчилик қилган одамни кечирсанг?!” деди.

Имом Аҳмад: “Эҳтимол, унинг ёш фарзандлари бўлса, уларга бундан махзунлик етади”[2].

 

Мукофоти Аллоҳнинг зиммасида

Кеч тушди. Атрофни зимистон эгаллади. Имом Аҳмад уйғониб, кун ёришгунча хўнграб йиғлади. Шогирдларидан бири: “Устоз нима сабабдан кечаси кўп йиғладингиз?” деб сўради.

Имом Аҳмад: Муътасимнинг берган азоблари Аллоҳ таолонинг қуйидаги оятларини тиловат қилганимда ёдимга тушди: “(Ҳар қандай) ёмонликнинг жазоси худди ўзига ўхшаш ёмонликдир. Бас, кимки афв этиб (ўртани) тузатса, бас, унинг мукофоти Аллоҳнинг зиммасидадир. Албатта, У золим (тажовузкор)ларни севмас” (Шуро сураси, 40-оят).

Шунда Аллоҳга сажда қилиб уни кечиришини дуо қилиб сўрадим. 

 

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак сочлари

Фазл ибн Робиънинг фарзандлари зиндонда ётган Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳни кўргани келишди. Имом Аҳмадга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак сочларидан учта тола беришди. Буни кўрган имомнинг кўзлари ёшга тўлди. Чуқур-ҳурмат ва эҳтиром билан сочларни кўзларига суртди. Агар имом бемор бўлса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак сочларини сувга солиб ичар ва тезда тузалиб кетарди.

Имом Аҳмад вафотидан олдин: “Вафот этсам, икки кўзимга ва тилимга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соч толаларини қўйинг!” деб васият қилди. Имом оламдан кўз юмганда унинг васияти бажарилди.

 

Ношукрлик бўлади

Фаҳиқлар имоми, муҳаддислар шайхи Имом Аҳмадга беморлик етди. Тўшакка михланиб қолди. Оғриқнинг азобидан имом “оҳ, оҳ” деб инграрди.

Шунда унга: “Товус ибн Кайсон раҳматуллоҳи алайҳини беморни инграши ношукрлик бўлади деб айтгани эслатилди”.

Шундан сўнг, Имом Аҳмаднинг то вафот этгунига қадар бирорта овози чиқмади[3].

 

Фақат сажда қиларди

Кеч тушди. Имом Аҳмаднинг шогирди Сулаймон ибн Абу Матор уйқуга кетди. Устози унга кечаси туриб таҳорат олиши учун сув тайёрлаб қўйди.

Тонгда отди. Имом Аҳмад сув ишлатилмаганини билди. Шунда у: “Субҳаналлоҳ, ахир талабани кечаси бажарадиган вазифаси (вирди) йўқ-ми?” деди насиҳат овозда.

Шогирди Сулаймон: “Мусофирман-ку”, деди.

Имом Аҳмад: “Мусофир бўлсанг ҳам! Масруқ ҳаж ибодатини адо этганда, ҳар кечани ибодат билан ўтказган эди”, деди[4].

 

Қайтаришни ният қилганман

Имом Аҳмад раҳматуллоҳи алайҳ дўстидан икки юз дирҳам қарз олди. Бироз муддат ўтгандан сўнг Имом Аҳмад қарзини қайтарди. Шунда дўсти: “Сендан бу пулларни қайтариб олиш ниятим йўқ эди”, деди.

Имом Аҳмад қатъиятлик билан: “Лекин мен қайтариб беришни ният қилганман”, деб қарзини узиб, жўнаб кетди.

 

Икки ярим миллион жамоат қатнашган жаноза

Имом Аҳмад бемор бўлганларида бутун Ислом олами ташвишга тушди. У киши яшаётган шаҳар одамга тўлиб, юриб бўлмай қолди. Миршаблар фақат Имомнинг ўзлари истаган одамнигина кўришга қўйишар эдилар.

Имом Аҳмад ҳижрий 241 сана 12 робиъул аввал жума куни вафот этдилар. Жанозаларига келган жамоат масжидларни, кўчаларни тўлдириб юборди. 

Тарихчиларнинг маълумотларига кўра, у зотнинг жанозаларига икки ярим миллион одам қатнашган.

Аллоҳ таоло улуғ имомни раҳмат этсин, Ислом ва мусулмонлар учун қилган хизматларини муносиб мукофотласин[5].

 

Даврон НУРМУҲАММАД

 

[1] Маноқибул Имом Аҳмад. 251.

[2] Маноқибул Имом Аҳмад. 318.

[3] Маноқибул Имом Аҳмад. 353.

[4] Маноқибул Имом Аҳмад. 191.

[5] Маноқибул Имом Аҳмад. 361.