24 Май, 2025, 26 Зулқаъда, 1446
24 Май, 2025, 26 Зулқаъда, 1446
يَٰبَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ ٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتِيَ ٱلَّتِيٓ أَنۡعَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ وَأَوۡفُواْ بِعَهۡدِيٓ أُوفِ بِعَهۡدِكُمۡ وَإِيَّٰيَ فَٱرۡهَبُونِ٤٠
"Исроил" сўзи "Аллоҳнинг танлаб олган қули ёки Аллоҳнинг бандаси" деган маъноларни билдиради, "Бани Исроил" эса: "Исроил авлодлари", "Исроил қавми" деганидир. Аллоҳ таоло Бани Исроилга хитобан айтяптики, сизларга қилган яхшиликларимни эсланглар ва Менга берган ваъдаларингга вафо қилинглар. Ваъдаларнинг энг улуғи банда билан Аллоҳ таоло ўртасидаги аҳддир. Зеро, Аллоҳ таоло одамни яратди, унга турли неъматлар ва яхшиликларни ато этди ҳамда бу ҳақиқатни бандаси билиб-эътироф этишини, Парвардигор меҳрибонлигидан ғафлатда бўлмаслигини, инкор этмаслигини истади. Аллоҳ азза ва жалла бундай хитоб қиляпти: эй Исроил авлоди, сизларни Фиръавн ҳамда унинг қавми зулми ва қатлиомидан, сарсон-саргардонликда юрганингизда турмуш машаққатларидан қутқариб, ҳаётингизни фаровон этиш йўлидаги эҳсон-яхшиликларимни эсга олинглар. Пайғамбаримнинг келиши ҳақида сизлардан олган аҳдимга вафо қилинглар. Мен эса пайғамбаримни тасдиқлаб, унга эргашишингиз эвазига сизларнинг бўйинларингга юкланган гуноҳдан иборат кишанлару мусибатларни кетказиш ҳақидаги ваъдамни тўлиқ қилиб берай. Мендангина қўрқинглар, сизлардан олдин ўтган ота-боболарингизга туширган азоб-офатларим сизларнинг ҳам бошингизга келишидан қўрқинглар.
Аҳдга вафосизлик (хиёнат) гуноҳи кабирадир. Чунки инсоннинг банда сифатида Аллоҳ таолога аҳдларига вафо қилишини Яратганнинг Ўзи буюрган. Бу имон аҳди бўлиб, уни Аллоҳ таоло биринчи инсон — Одам алайҳиссалом ва унинг зурриётидан олгандир. Бу аҳд ўз ичига Аллоҳ таолонинг ягона илоҳлигига, Парвардигорлигига ва Ҳокимлигига иқрор бўлишни, Унга банда бўлиш, итоат қилиш ва таслим бўлишни қамраб олади. Бундай умумий аҳдларга инсон ўзи ўзига қилган шахсий аҳдлари ҳам киради. Назр атаганми, бирор ишни Аллоҳ йўлида қилишга аҳд этганми ёки бошқа (савдо-сотиқ, қарз, вакиллик, кафиллик кабиларга ўхшаш) аҳдларнинг ҳаммаси киради. Аҳдга вафо Исломдаги энг улкан хислатлардандир. Аллоҳ таоло «Аҳдга вафо қилинглар! Чунки аҳд-паймон (қиёмат куни) сўраладиган ишдир», (Исро, 34) деган. Заҳҳок айтади: «Аллоҳ таоло бу умматдан ҳалол-ҳаром қилинган, намоз каби фарз этилган нарсаларга ва бошқа аҳдларга вафо қилишга аҳд-паймон олган. Аҳдлар ҳам худди шу каби бўлиб, Аллоҳ фарз қилган муҳкам нарсалардандир. Бирон бир ҳолатда ҳам уни бузишга йўл йўқ». Инсоннинг буюк Парвардигорига берган аҳдига вафо қилиши дунёда улуғлик топишига, охиратда Унинг мағфирати ва марҳаматига эришишига асос бўлади.
وَءَامِنُواْ بِمَآ أَنزَلۡتُ مُصَدِّقٗا لِّمَا مَعَكُمۡ وَلَا تَكُونُوٓاْ أَوَّلَ كَافِرِۢ بِهِۦۖ وَلَا تَشۡتَرُواْ بَِٔايَٰتِي ثَمَنٗا قَلِيلٗا وَإِيَّٰيَ فَٱتَّقُونِ٤١
Яъни, Аҳли китоблар, олдин сизларга туширилган ва ҳозир ўзларингизда турган Таврот ва Инжилни тасдиқловчи нарсага, яъни Қуръони каримга имон келтиринглар. Бу ҳақда бошқаларда билим,тушунча бўлмаса ҳам, сизларда далил-исботлар турибди, асл ҳақиқатни бошқалар билмаса ҳам, сизлар яхши биласизлар-ку! Аллоҳ таолонинг Ўз расуллари ва набийларига нозил қилган китобларига ишониш киши имонининг шартларидан биридир. Аллоҳ таолонинг ҳамма китоблари Унинг каломи (сўзи) ва ваҳийдир, махлуқ эмасдир. Уларнинг ҳаммаси бир каломдир, назм, ўқиш ва эшитиш жиҳатидан бир нечтадир. Бу эътибордан нозил бўлган китобларнинг энг афзали Таврот, Инжил, Забур ва Қуръони каримдир. Бу тўрт китобнинг энг афзали Қуръони каримдир. Қуръони карим нозил бўлгач қолган барча китобларни ўқиш ва ёзиш амалдан қолган. Чунки улардаги ҳукмлар муайян халққа йўлланган эди, Қуръони карим ҳукмлари эса бутун инсониятга қаратилган. Таврот Мусо алайҳиссаломга, Забур Довуд алайҳиссаломга, Инжил Исо алайҳиссаломга, Қуръони карим эса Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломга юборилган. Қуръони карим ҳукмлари қиёматгача ўзгармайди, бирор ҳарфи зиёда ёки кам бўлмайди, тилларда ва дилларда сақланиб боради. Қуръони карим ўқиш ибодат ҳисобланади. Аллоҳ таоло инсонларни Қуръони каримга имон келтиришга, унга куфр келтирмасликка, оятларни арзонга сотмасликка чақирмоқда. Аммо Аллоҳ таолонинг ғазабига учраган қавмлар дунёпараст ва моддапараст бўлишгани учун охиратдаги абадий роҳат-фароғатни дунёнинг арзимас матоҳига сотишга (алмаштиришга) тайёрдирлар.
وَلَا تَلۡبِسُواْ ٱلۡحَقَّ بِٱلۡبَٰطِلِ وَتَكۡتُمُواْ ٱلۡحَقَّ وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ٤٢
Яъни, Пайғамбарим ҳақидаги хабарни ва у келтирган Қуръони каримни билатуриб бошқалардан беркитманглар, чунки бу ҳақда сизларнинг қўлингизда турган Таврот ва Инжилда аниқ хабар берилган. Аллоҳ таоло айтади: “Исо ибн Марямнинг «Эй Бани Исроил! Мен ўзимдан олдинги Тавротни тасдиқлаш, ўзимдан кейин келувчи Аҳмад исмли Расулнинг башоратини бериш учун Аллоҳ сизларга юборган пайғамбардирман» деганини эсланг. Уларга ҳужжатларни келтирганда эса: «Бу аниқ сеҳрдир», дейишди” (Саф, 6).
Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломнинг бутун инсониятга юборилган охирги ҳақ пайғамбар эканлари ҳақидаги хабарларни Аҳли китоблар ҳозиргача ўз эргашувчиларидан пинҳон тутиб келишади. Масалан, Инжилдаги Аҳмад (мақталган) маъносини англатувчи "параклитос" сўзини насроний олимлари асл ҳақиқатни яшириш учун "юпатувчи, ҳимоячи, насиҳатчи" деб таржима қилишган (Юҳанно Инжили, 14:15-16, 15:26).
وَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُواْ ٱلزَّكَوٰةَ وَٱرۡكَعُواْ مَعَ ٱلرَّٰكِعِينَ٤٣
Яъни, эй Исроил авлоди, сиз ҳам мусулмонлар ўқийдиган намозни ўқинг, закотни беринг ва улар каби жамоат намозларида бирга рукуъ қилинг. Исроил –пайғамбар Яъқуб алайҳиссаломнинг исмлари, "Бани Исроил" деганда шу зотнинг авлодлари назарда тутилади. Мусо алайҳиссалом ҳам шулардан, Таврот ҳам уларга туширилган. Аллоҳ таоло Тавротда улар билан: "Сизларга бир пайғамбар юборилса ва у китобларингизни тасдиқласа, сизлар унга бўйсуниб ёрдам кўрсатинглар. Агар шу амримга вафо қилсангизлар, Мен ҳам сизлардан Шом мулкини олиб қўймайман", деб аҳдлашган. Лекин улар Тавротга амал қилишмади, ниятлари бузилди, пора ола бошлашди. Аллоҳ таолонинг каломини арзон нарсага сотишди, яхши йўлни тарк этиб, гумроҳлардан бўлишди. Аллоҳ таоло уларни бу қилмишлари учун расво қилди. Энди яна уларга берган эҳсон-неъматларини эслатиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга уларни намоз ўқиш, закот бериш ва жамоат намозига даъват қилишга буюрмоқда. Намоз ўқиш, закот бериш ва жамоат намозига бориш Исломдан бошқа динларда ҳам мавжуд бўлган. Ислом дини нозил қилингач, Аллоҳ таоло Ўз Пайғамбари Муҳаммад алайҳиссаломга энди барча инсонларни Исломнинг ана шу фарзларини бажаришга чорлашни амр қилмоқда.
۞أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ٤٤
Аҳли китоблар Таврот ва Инжилни ўқиб, бошқаларни яхшилик қилишга буюришадию, аммо ўзлари фасод ва фитна ишларини тарк этишмайди. Бошқаларни яхши ишга буюриб, ўзи қилмаслик энг номуносиб феъллардандир. Ушбу оятнинг нозил бўлиш сабаблари ҳақида Калбий Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ушбу ривоятни келтиради: "Оят мадиналиклар ҳақида нозил бўлган. Айрим кишилар қудаларига, қариндошларига, эмикдошларига (яъни, мусулмонларга): "Динингда маҳкам тур ва Муҳаммад алайҳиссалом буюрган ишни қил, унинг йўли ҳақдир" дейишар, одамларни яхшиликка чақирар, аммо буни ўзлари қилишмас эди" (Алий ибн Аҳмад Найсобурий. "Асбабан-нузул", 15-бет). Ушбу ояти карима дин даъватчиларига ҳам қаратилган. Даъватни зиммасига олган киши қилаётган ишидан фақат Аллоҳ розилигию бошқаларга манфаат етказишнигина асосий мақсад қилиб олиши лозим. Шунда Аллоҳ унга нажот ва тавфиқ беради, унинг сўзи таъсирчан чиқади, унга эргашувчилар кўпаяди. Пайғамбаримиз алайҳиссалом умматларининг ҳар бири ана шундай даъватчилик масъулияти юкланган кишилардир.
وَٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِۚ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى ٱلۡخَٰشِعِينَ٤٥
"Сабр" сўзи луғатда ўзни тийиш, тутиб туриш маъноларини билдиради. Аллоҳ таоло бандаларига гуноҳлардан тийилишни ва сабр қилишни буюрган. Чунки гуноҳлардан тийилган, сабр қилган киши тоат-ибодатга ҳам бардошли бўлади. Имом Қуртубий: "Бу хусусда энг тўғри сўз шудир", деган. Аллоҳ таолонинг: "Сабр қилувчиларга мукофотлари беҳисоб берилади" (Зумар, 10) деган ваъдаси бор. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним измида бўлган Зотга қасам, Аллоҳ таоло мўмин банда учун нимани етказса, ўша унинг учун яхши бўлади. Агар унга хурсандчилик етса, шукр қилади – унга яхши бўлади. Агар унга хафачилик етса, сабр қилади – унга яхши бўлади. Бу фақат мўминлардагина бўлади», деганлар. Мужоҳид: "Оятдаги сабрдан мурод рўзадир", деган, чунки Рамазон ойи сабр ойи, дейилади. Сабр қилиш ва намоз ўқиш банда бошига тушадиган ҳар қандай мушкулотни осон қилади. Пайғамбар алайҳиссалом ҳам қачон бошларига бирор ташвиш тушса, ҳатто шамол кучайиб, ҳаво айниса ҳам дарров намоз ўқишга киришганлар. Намоз ўзгаларга машаққат туюлса-да, Аллоҳ таолога итоатда бўлган, ҳоксор бандалар учун жуда осондир. Кўпчилик муфассир олимлар фикрича, ушбу оят орқали Аҳли китобларга хитоб қилинган, шу билан бирга у барча бандаларга одобдир. Баъзилар эса: "Бу оятда мусулмонларга хитоб қилинмоқда", дейишади, бироқ олдинги сўз ҳақиқатга яқинроқдир.
ٱلَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلَٰقُواْ رَبِّهِمۡ وَأَنَّهُمۡ إِلَيۡهِ رَٰجِعُونَ٤٦
Қиёмат куни келганида бутун инсонлар ва жинлар Парвардигор ҳузурида тўпланиб, ҳисоб-китобга тортилишади. Солиҳ инсонлар буни яхши ҳис этган ҳолда дунё ҳаётида яхши амалларни қилишади, тоат-ибодатда бўлиб, Аллоҳга бандалик қилишни бир зум ҳам унутишмайди. Ҳидоятдан бебаҳра, залолатга юз тутган кимсалар Аллоҳга ва Унинг Пайғамбарига ишонишмагани учун бу ҳақда ўйлаб ҳам кўришмайди, умрларини шаҳват ва гуноҳ ишларга ғарқ қилиб, охиратда туганмас азобларга гирифтор бўлишади. Ваҳоланки, Аллоҳ таоло бундай кимсаларни Қуръон оятлари орқали огоҳлантирган эди: "Агар гуноҳкорларнинг Парвардигорлари ҳузурида бошларини эгган ҳолда: «Парвардигоримиз, кўрдик, эшитдик. Энди бизларни қайтар, яхши амал қилайлик, бизлар аниқ ишонувчилармиз» дейишларини кўрсангиз эди" (Сажда, 12). Аммо хатокор инсон шунча огоҳлантириш, қўрқитишларга қарамай, дунё ҳаётида Аллоҳга имон келтиришни, Унга тоат-итоатда бўлишни, қиёмат куни ночор ва абгор ҳолда Парвардигор ҳузурида ҳисобга тортилишини ўйламайди. Қимматли вақтини ибодат, Аллоҳга қуллик қилиш, Унинг розилигини топишга сарфламай, айш-ишрат, кўнгилхушликлар, гуноҳ ишлар йўлида совуради.
يَٰبَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ ٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتِيَ ٱلَّتِيٓ أَنۡعَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ وَأَنِّي فَضَّلۡتُكُمۡ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِينَ٤٧
Фиръавн зулмидан озор ва қийноқлар кўрган Бани Исроил (Исроил авлодлари) Аллоҳ таолонинг мадади, нусрати ва марҳаматини ҳар қадамда кўриб, ҳис этиб турган. Аллоҳ таоло айтади: "Биз эса у ерда хўрланганларга марҳамат қилишни, уларни пешволарга айлантиришни ва ворислар қилишни ва ўша ерда уларга имкон беришни, Фиръавн, Ҳомон ҳамда икковининг лашкарларига ўзлари қўрққан нарсаларини кўрсатишни истаймиз" (Қасас, 5-6). Яъни, Биз Ўз хоҳишимиз ва қудратимиз билан Бани Исроилни зулмдан озод этиб, уларни иззат-икромга сазовор қилишни, агар имон келтириб ўзларини тузатадиган бўлишса, Биз уларни Муқаддас ерга меросхўр бўлишларини истаймиз. Биз Фиръавн ва унинг вазири Ҳомонга Миср ерида мазлум бўлган Бани Исроил қавми томонидан ўзлари ҳадиксираб турган нарса – мансаб, шуҳрат ва беҳисоб бойликларнинг қўлдан кетиши ва буларнинг Бани Исроил тасарруфига ўтишини кўрсатишни хоҳлаймиз. Имом Розий айтади: "Аллоҳ таоло "Биз у ерда хорланган кишиларга марҳамат қилишни истаймиз" дея Бани Исроилга берилган беҳисоб неъматларини зикр этишни ирода қилган эди" (Тафсиру Фахрир-Розий", 6-жилд, 426-бет).
وَٱتَّقُواْ يَوۡمٗا لَّا تَجۡزِي نَفۡسٌ عَن نَّفۡسٖ شَيۡٔٗا وَلَا يُقۡبَلُ مِنۡهَا شَفَٰعَةٞ وَلَا يُؤۡخَذُ مِنۡهَا عَدۡلٞ وَلَا هُمۡ يُنصَرُونَ٤٨
Қиёмат куни бирор киши бошқасининг оғирини енгил қила олмайди ва беизн шафоат эта олмайди. Ҳеч кимдан гуноҳлари эвазига бадал олинмайди ва ҳеч кимга ишини енгиллатишда ёрдам келмайди. Шунинг учун Исроил авлодининг ота-боболарига ишониб гуноҳ қилишлари дуруст эмас. Аллоҳ таоло айтади: "Қиёмат кунини сенга нима билдирди? Яна Қиёмат кунини сенга нима билдирди? У кунда ҳеч бир жон бошқа жонга ҳеч нарса қилолмайди, у кунда ҳаммаси Аллоҳнинг ҳукмида бўлур!" (Инфитор, 17-19-оятлар). Эй инсонлар, биров ўзга бировга ҳеч қандай ёрдам беролмайдиган, ҳожатига ярамайдиган, бирор бадал эвазига ҳеч кимнинг жазоси ортга сурилмайдиган, оғир қийноқлардан ҳеч ким қутқариб қололмайдиган қиёмат кунидан қўрқинглар. Ундан қўрқиш эса, ўша кунга тайёргарлик кўриш, ёмон, гуноҳ ишларни қилмаслик билан амалга ошади.
Аллоҳ таолонинг инсон зотига кўрсатган чексиз марҳаматларидан бири шубҳасиз сув неъматидир. Заминдаги бирор тирик жон сувдан беҳожат бўлолмайди. Ушбу ҳаётдаги барча нарса сув билан тирикдир. Лекин Яратувчи бу улуғ неъматини махсус бир сув билан хослади. Унга фазл ва баракот ато этди. Мусулмонлар курраи заминнинг турли нуқталаридан ушбу хос неъматдан баҳраманд бўлиш учун келадилар. У ҳам бўлса замзам сувидир. Хўш, замзам суви ўзи нима ва унинг қандай мўъжизакор хусусиятлари бор?
Замзам суви
Замзам суви бу - замзам қудуғидан чиқадиган сувдир. Бу қудуқ Маккаи мукаррамадаги Ҳарам ҳудудида жойлашган. Бу сув барча мусулмонлар наздида муқаддас сув ҳисобланади. Зеро, Аллоҳ таоло уни ўзига хос мў'жизавий хусусиятлар билан бошқа сувлардан афзал қилган. Дини Ислом таълимотларига кўра, замзам булоғини Аллоҳ таоло Исмоил алайҳиссалом ва унинг онаси учун чиқариб берган.
Замзам қудуғи Маккий Ҳарам ҳудуди ўз ичига олган муҳим тарихий унсурлардан бири ҳисобланади. У ер сатҳидаги энг машҳур булоқ бўлиб, мусулмонлар қалбида ўзига хос руҳий ўрни бор. Айниқса, ҳожилар ва умра зиёратчилари учун бу сувнинг аҳамияти катта. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: "Ер юзидаги энг яхши сув замзам сувидир. У тўйимли таом ва касалликдан шифодир" (Табароний ривояти, ал-Мўъжам ал-Кабир, саҳиҳ ҳадис).
Жобир разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда эса бундай марҳамат қилинади: "Замзам суви нима ниятда ичилган бўлса, ўша ниятнинг рўёбга чиқишига сабаб бўлади" (Имом Аҳмад, ибн Можа ва бошқалар ривояти).
Замзам сувининг номлари
Замзам сувининг кўп номлари бўлиб, қуйида уларнинг баъзиларини зикр қиламиз:
1. "Замзам" ва "Зумазим". Бу сўз "замма-язимму-зумуман" феълидан олинган бўлиб, бирор идишга сув лим-лим тўлиб ёнларидан оқиб тушганда ишлатилади. Замзам булоғининг суви кўп ва баракали бўлганлиги учун шундай номланган. Бошқа бир ривоятда келишича, замзам булоғи отилиб чиққан пайтда Ҳожар онамиз унга қараб "зам-зам!" яъни "кўпай ва зиёда бўл!", деган эканлар. Яна бир қавлга кўра эса замзамнинг бундай номланиши Жаброил алайиссаломнинг замзамасидан яъни, фариштанинг мазкур булоқ устида чиқарган товуши ва каломи туфайлидир. Бошқа бир фикрга кўра, мазкур булоқ илк маротаба отилиб чиққан вақтда ўзидан махсус товуш чиқариб шарқираб турган, шу сабабли замзам деб номланган. Зеро, замзама сўзи шовқин бермоқ, муттасил товуш чиқармоқ маъносини англатади. Замзама сўзининг яна бир маъноси бирор нарсанинг ёйилиб кетган четларини тўплаш, тарқалиб кетмаслиги учун жамлаш маъносини англатади.
2. "Барака" ва "Муборака". Барака сўзи ўсиш, зиёда бўлиш, кўп яхшилик ва саодат маъноларини англатади. Зеро, уларнинг бари замзамда мавжуддир.
3. "Барра". Бу сўз яхшилик, эзгулик ва вафо маъноларини англатувчи "биррун" сўзидан олинган. Чунки Аллоҳ таоло бу сув билан Исмоил алайҳиссаломга яхшилик қилган. Яна бир қавлда эса айтиладики, чунки у аброрлар, яъни яхшилар учун оқиб чиққан, фожирлардан эса тийилган.
4. "Бушро". Бушро сўзи луғатда яхшилик ва хурсандчилик хабари, мужда маъносини англатади. Замзамнинг бундай ном билан аталишига сабаб ўзи ва ўғлининг ҳаётини сақлаб қолиш учун жон ҳолатда сув қидираётган пайтда Ҳожар онамиз учун хушхабар бўлганлигидандир. Зеро, Ҳожар онамиз Сафо ва Марво орасида сув излаб умидлари узилай деган пайтда Аллоҳ таоло томонидан инъом қилинган замзамни кўриб қолгач, бениҳоя хурсанд бўлиб кетадилар ва "менга хушхабар бўлсин, ахир бу сув-ку!", деб юборадилар.
5. "Мактума" (яширилган). Журҳум қабиласидан сўнг замзам булоғи ерга кўмилиб, беркилиб кетганлиги учун шундай аталган эди. Сўнгра Абдул Муттолиб уни қайта очган.
6. "Ҳарамийя". Замзам қудуғи Аллоҳ таолонинг Ҳарами ичкарисида бўлганлиги туфайли унга "Ҳарамийя", яъни Ҳарам булоғи деган ном берилди.
7. "Ракзату Жибрийл" (Жаброилнинг қанот қоқиши), "ҳазмату Жибрийл" (Жаброил пайдо қилган қуйилик, чуқирча), "ватъату Жибрийл" (Жаброилнинг оёқ босиши). Замзам сувининг бундай номлар билан номланишига сабаб унинг Жаброил фаришта ўз қаноти билан ерга уриши ёхуд оёғи билан ерга тепиши натижасида пайдо бўлиб, ердан отилиб чиққанлигидир.
8. "Солима" (соғлом ва саломатли сув). Замзамнинг бу исм билан номланишига сабаб унда саломатлик ва офият борлигидандир.
9. "Сиқоятул ҳож" (Ҳожиларга сув бериш). Замзам суви ҳожиларни сув билан таъминлайди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳожиларни замзам суви билан таъминлаш ишини Аббос розияллоҳу анҳу ва оиласига топширдилар.
10. "Саййида". Чунки замзам суви бошқа барча сувларнинг саййиди, энг афзали, энг шарафлиси ва энг қадри баланди ҳисобланади.
11. "Шаббўатул 'иёл" (камбағалларни тўйдирувчи) шунингдек, "шабъа" (тўқлик, тўйимлилик). Жоҳилият даврида замзам булоғи шу ном билан ҳам номланарди. Сабаби, у чанқаганни чанқоғини қондирарди, камбағалларнинг қорнини тўйдирарди.
12. "Шаробул аброр" (яхшиларнинг шароби). Сабаби ҳамма яхшилар ва солиҳ кишилар замзам сувидан ичишга ҳарис бўладилар.
13. "Шифау суқмин" (касалликлар шифоси). Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай марҳамат қилдилар: "Замзам ер юзидаги энг яхши сувдир. Унда очиққанлар учун таом, касалликлар учун шифо бордир" (Табароний {11167, 11/98}, Ҳайсамий {3/286}, Ибн Ҳиббон саҳиҳ деганлар). Унда Аллоҳ таолонинг изни билан барча касалликларга даво бордир. Ким шифо ниятида ичса, Аллоҳнинг иродаси билан, албатта, тузалиб кетади.
14. "София" (соф). Замзам барча зарарли нарсалардан пок ва соф бўлган сувдир.
15. "Тоҳира" (пок). Замзам барча айбу нуқсонлардан пок, ичувчи киши учун фойдали сувдир. Бундан ташқари, замзам ҳурмати баландлиги учун ифлос нарсаларга истеъмол қилинмайди.
16. "Тоййиба" (хуш, ширин, мазали). Замзам сувининг бу ном билан номланиши сабаб, ичган киши лаззатланади, уни ҳамма яхши кўради.
17. "Зоҳира" (зоҳир, очиқ-ойдин). Замзам сувининг манфаати доим зоҳир бўлиб, кўриниб туради.
18. "Офият". Замзам суви уни ичган инсон учун офият ва шифодир. Аллоҳ таоло мутахассис табиблар ҳам даволай олмаган қанча-қанча касалликлардан замзам туфайли шифо берган.
19. "Ғиёс" (ёрдам, қутулиш). Чунки у Ҳожар онамиз ва у кишининг фарзанди Исмоил алайҳиссалом учун ёрдам, қаттиқ қийинчиликдан сўнг қутулиш манбаи эди.
20. "Кофия" (кифоя қилувчи). Замзам суви уни ичаётган кишининг барча ҳожатларига кифоя қилувчидир.
21. "Ла тунзофу вала тузамму" (йўқ бўлмайди ва камаймайди). Замзам сувидан қанча кўп ичилмасин камаймайди ҳам, тугаб ҳам қолмайди.
22. "Маъсарату Аббос" (Аббоснинг улуғ мероси). Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳожиларга замзам сувини ичиришдек шарафли вазифани Аббос розияллоҳу анҳу ва унинг оиласи учун ажратиб берадилар. Бу эса Аббос розияллоҳу анҳу ва унинг оиласи учун улуғликда тенгсиз бўлган мерос эди.
23. "Муъниса" (дўст, дилдош). Замзам сувидан ичган мўмин унга ўрганиб, ўзида унга нисбатан доимий майл ҳис қилади ва уни яхши кўриб қолади. Мудом замзам сувидан ичгиси келаверади.
24. "Маймуна" (баракали). Замзам суви ҳар тамонлама баракалидир.
25. "Нофиъа" (фойдали). Замзам суви санаб тугатиб бўлмайдиган манфаатларга эга эканлиги туфайли шундай номланган.
Замзам сувининг фойдалари
Замзам суви ўзининг маънавий фойдаларидан ташқари саломатлик учун кўплаб фойдали хусусиятларга эгадир. Уларнинг баъзиларини қуйида зикр қиламиз:
1. Эрта қаришнинг олдини олади.
2. Жисмнинг ҳимоя тизимини (иммунитет) кучайтиради.
3. Овқат ҳазм қилишга ёрдам беради.
4. Саратонга қарши самарали воситалардан бири ҳисобланади.
5. Жисм учун фойдали бўлган озуқа моддаларини қонга сўрилиш жараёнини кучайтиради.
6. Жисмга куч-қувват бахш этади. Айниқса, ҳожилар ҳаж мавсимида бундай куч-қувват ва энергия манбаига муҳтож бўладилар.
7. Кўплаб касалликлардан тузалишга ёрдам беради. Жумладан, кўриш қобилиятининг пасайиши, қизамиқ, юрак-қон томир касалликлари, қон босими, қон айланиши касалликлари ва бошқа бир қатор хасталиклардан тузалишда самарали ёрдам беради.
8. Шунингдек, замзам суви қандли диабет касалига чалинганлар, буйрак хасталари учун ҳам шифодир. Шу билан бирга суяк ва бўғин касалликлари, ошқозон-ичак касалликлари, ҳазмдаги муаммолар, йўғон ичак муаммолари, қабзият ва яна бир қанча касалликларни даволашда самарали восита ҳисобланади.
Замзам сувини бошқа сувларга аралаштириш ҳақида
Агар замзам сувидан бошқа оддий сувларга аралаштирилса мазкур оддий сув унга қўшилган аралашма миқдорича баракот ва фазилат касб этади. Қанча кўп аралаштирилса, шунчалик баракоти ортади. Камроқ аралаштирилган бўлса ҳам мазкур сув замзам қўшилмаган сувдан афзалроқ ва баракотлироқ бўлади. Зеро, замзам аралаштирилган сувдан ичган кимса замзам сувининг маълум миқдорини ичган ҳисобланади. Шу туфайли, унинг файзидан бонасиб бўлади.
Имом Косоний (раҳимаҳуллоҳ) айтадилар: "Агар бир кимса замзам сувидан иборат бўлган бирор сувни ичмайман деб қасам ичган бўлса ва ўша (замзамдан иборат бўлган) сувга бошқа сувлардан жуда кўп миқдорда қуйилиб, натижада замзам суви ўзига қуйилган кўп миқдордаги сувга аралашиб, бошқа сув унинг устидан ғолиб келса ва шундан сўнг, мазкур сувдан ичса, қасамини бузган ҳисобланади" ("Бадоиъу-с-санои'": 3/63;).
Юқоридаги матнда айтилмоқчи бўлаётган нарса шуки, замзам сувини ичмайман деб қасам ичган киши ўзига жуда кўп оддий сув аралаштирилиши натижасида оддий сувга аралашиб кетган замзам сувидан ичса, қасамига риоя қилмаган ва замзамдан ичиб қўйган ҳисобланар экан. Бу эса оддий сувга аралаштирилган замзам буткул йўқолиб кетмаслигини англатади. Балки, у аралашган сувига баракот киргазади.
Шу маънода, замзам аралаштирилган сувга "замзам" дейилса ҳам у ҳукман замзам мақомида бўлади. Унда замзамнинг баракоти ва фазилати мавжуд бўлади. Оддий сувлардан ортиқ бўлади. Унга ҳар қанча кўп сув қуйилса ҳам барибир, ичида замзам мавжуд бўлади. Аммо фазилатда мусаффо замзамчалик бўлмайди.
Саҳобаи киромлар нафақат замзам, балки Набий алайҳиссалом таҳорат қилган сувлардан ҳам табаррукланганлар. Узоқдан келган кишилар уйларига қайтишда У зотнинг (алайҳиссалом) таҳоратдан қолган сувларини ўзлари билан олиб кетиб, уни кўп миқдордаги сувларга қўшиб кўпайтирганликлари ривоят қилинади.
Бу ҳам бўлса, табаррук нарса бошқа оддий (тоҳир ва пок) нарсага аралаштирилганда, аралаштирилган оддий нарса ҳам баракот ва фазилат касб этишига далолат қилади.
Ривоят қилинишича, Набий алайҳиссалом Макканинг ҳокимига одам юбориб, ундан Мадинага замзам сувидан жўнатишни талаб қилар эканлар. Бундан мақсад, Мадиналиклар ҳам замзамдан юқорида айтилганидек, оддий сувларга аралаштириб, кўпайтириш орқали баҳраманд бўлишлари учун экан.
Абдуллоҳ Камолов
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа