24 Ноябр, 2024, 23 Жумадул аввал, 1446
24 Ноябр, 2024, 23 Жумадул аввал, 1446
Ҳаммамиз парвонани яхши биламиз. Бу жонивор недир илинж ва умид билан тунда шуълага ёки чироққа ўзини ургани-урган, ҳалок бўлишини ё билади, ё билмайди. Чунки унда ақл йўқ-да... Онги бўлганида ўзини ҳалокатга ташлармиди?! Унга эргашган бошқа жониворларнинг ҳам тонг отгач чироққа урилиб ҳалок бўлганини кўрганмиз.
Худди шундай ҳолат 10 сентябрь куни кузатилди: кеч тушиши билан айрим ижтимоий тармоқлар, интернет сайтлари недир илинж ва умидда (!) сохта хабарлар тарқатди. Тарқатилган асоссиз хабарларнинг сарлавҳалари турли-туман бўлса-да, бироқ мазмун бир хил: эмишки, “Ўзбекистон халқаро ислом академиясида бўлиб ўтаётган йиғилишда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов лавозимидан озод этилибди”...
Катта шов-шувга сабаб бўлган бундай сохта, ёлғон, бўҳтон, туҳмат хабарларни тарқатаётган кишиларни, ҳеч шубҳасиз, халқимизнинг, миллатимизнинг, динимизнинг (!) душманлари, ёлғончилар дея оламиз. Модомики, улар шу заминда яшаб, мамлакатнинг қонунларига ҳам бўйсунмаяптими, демак, улар давлатнинг ҳам душманидир.
Сўз исботи билан гўзал. Табиийки, мўмин киши, аввало, каломларнинг энг улуғи – Қуръони каримга мурожаат қилади. Каломуллоҳда: «Эй мўминлар! Агар сизларга бирор фосиқ кимса хабар келтирса, сизлар (ҳақиқий аҳволни) билмаган ҳолингизда бирор қавмга азият етказиб қўйиб, (кейин) қилган ишларингизга пушаймон бўлмаслигингиз учун (у хабарни) аниқлаб (текшириб) кўрингиз!», деб марҳамат қилинган (Ҳужурот сураси, 6-оят).
Муфассирлар ояти каримани шарҳлаб, келтирилган ҳар қандай хабарга ишонавермасликни, агар фосиқ киши (фосиқ “фисқ” сўзидан олинган бўлиб, луғатда “қобиқни тешиб чиқиш” маъносини англатади. Шаръий истилоҳда эса Аллоҳ таолонинг тоатидан чиқиб, маъсиятларни яширмай, уялмасдан, очиқ-ойдин қиладиган одамга “фосиқ” дейилади) бирор гап олиб келса, уни яхшилаб текшириб кўриш зарурлигини таъкидлашади.
Ҳадиси шарифларда: “Эшитган нарсасини гапиравериш кишининг ёлғончилигига кифоя қилади”(Имом Муслим ривояти), “Мусулмон шундай кишики, унинг на қўлидан, на тилидан мусулмонлар озор кўрмайди”(Имом Бухорий ривояти), “Бировга зарар бериш ҳам, зарар кўриш ҳам йўқ”(Имом Байҳақий ривояти)дейилган.
Хўш, шу куни тарқатилган сохта хабарлардан кимга нима наф? Нима мақсадда шундай қилинди? Ояти каримага кўра, хабар текширилиб кўрилдими? Ҳадиси шарифга биноан эшитган нарсасини аниқлаштирмасдан туриб, сайтга қўйиб юборган киши ёлғончи, мусулмон биродарига зиён-заҳмат етказган, уни обрўсизлантирган бўлиб қолмадими?! Ёки шу ишни қайси ояти каримага, ҳадиси шарифга, халқимиз, бутун ислом олами эътироф этган уламолардан қай бирининг сўзига биноан бажарди?!!
Ваҳоланки, ёлғон хабарни тарқатган манбани кузатсангиз, унда бериб борилаётган мақолалар ояти карималардан, ҳадиси шарифлардан, улуғларнинг ҳикматли сўзларидан иборат бўлиб, уларнинг бу ишлари одамларга гўё “дин учун жон куйдираётган”дек туюлади. Пайғамбаримиз Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ёлғончи одам жаннатга кирмаслиги хусусида кўп маротаба бизларни огоҳлантирганлар.
Энди, холисанлиллаҳ (!), ўзбекча айтганда, Худо учун (!), дўппини ечиб, Худога қараб, тафаккур қилиб кўрайлик... Сўнгги икки ярим йил мобайнида мамлакатимизда барча соҳалар қатори диний йўналишда ҳам амалга оширилаётган ишларни таҳлил қилсак. Аввало, гапни муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил сентябрь ойида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг (!) 72-сессиясидаги тарихий нутқида саводсизлик ва жаҳолатга барҳам бериш; диний эркинлик; диндорларнинг ҳуқуқини ҳимоя қилиш; уларнинг камситилишига йўл қўймаслик чоралари каби ўта муҳим ва долзарб масалаларни кун тартибига қўйди.
Бу нутқ Ислом олами етакчилари томонидан илиқ кутиб олинди. Туркия Президенти Ражаб Тоййип Эрдўған БМТ минбаридан туриб, Ислом дини қадриятлари ҳақида сўзлаш катта жасорат эканини эътироф этди.
Шу билан бирга, юртимизда «Жаҳолатга қарши – маърифат» шиори остида амалга оширилаётган ишларни нафақат Ислом олами, балки бутун дунё экспертлари, сиёсатчилар, таҳлилчилар юксак эътироф этишмоқда.
Булар шунчаки баландпарвоз гаплар эмас, балки айни ҳақиқатдир! “Исботи қани” дейсизми? Марҳамат, унда қулоқ тутинг: сўнгги уч йилда биргина диний соҳадаги ўзгаришларни олайлик:
Ўзбекистон халқаро ислом академияси ташкил этилди;
Ислом цивилизацияси маркази барпо этиляпти;
“Вақф” хайрия жамоат фонди фаолияти йўлга қўйилди;
Самарқандда Ҳадис илми олий мактаби фаолият бошлади;
Бухорода тасаввуф, Қаршида ақида илми, Марғилонда фиқҳ, Самарқандда калом илми мактаблари очилди;
Бухорода Мир Араб олий мадрасаси таъсис этилди;
2019-2020 ўқув йили учун Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институтида модуль тизим асосида 120 нафар ўрта махсус маълумотга эга имом-хатиблар сиртқи бўлимга ўқишга қабул қилинди ва ҳоказолар.
Ўқувчини зериктириб қўймаслик мақсадида юртимизда янгидан барпо этилиб, фойдаланишга топширилаётган жоме масжидлар, мажмуалар, Рамазон ойида мингга яқин масжидда Қуръони карим хатм қилинаётгани, таровеҳ намозларида Каломуллоҳни тиловат қилаётган қорилар айнан ўзимизнинг қоракўзлар экани, диёримиздаги мадрасаларда таҳсил олгани ҳақида тўхталиб ўтирмадик.
Ақли расо инсонмиз, оқ-қорани ажрата оламиз. Юқорида санаб ўтилган ишлар ўз-ўзидан амалга ошмаётганини, буларнинг замирида қанчадан-қанча меҳнат, беқиёс машаққат борлигини, кунни тунга, тунни тонгга улаб, изланиб, тафаккур қилиб, ўйлаб, Юртбошимиз таъбири билан айтганда, инсонларнинг дарду ташвишларини ўйлаб яшаш одамийликнинг энг олий мезони эканини ўзига дастуриламал қилиб олган олижаноб шахсларнинг хизмати катта эканини яхши англаймиз.
Доно халқимиз “Яхшига қилсанг яхшилик – ҳам айтади, ҳам қайтади. Ёмонга қилсанг яхшилик – на айтади, на қайтади” дейди. Жаннатмакон юртимиз тинчлиги, доно халқимиз фаровонлиги, пок динимиз равнақи учун қилинаётган ишларга жавоб қайтариш шуми? Жаноб Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам билиб айтган эканлар-да Имом Термизий ва Имом Аҳмад ривоятларида: “Одамлардан бўлган яхшиликка миннатдорчилик билдираолмаган инсон Худога ҳам шукр қилаолмайди” деб. Энг таажжубланарли жойи шуки – бундайлар яна дин тўғрисида бошқалардан “кўпроооқ” қайғуриб, бошқалардан “кўпроооқ” ғам чекадилар. Гўё фақат уларгина мусулмонлар, гўё фақат уларгина диндорлар!..
Шундай вазиятда муқаддас динимизга сидқидилдан хизмат қилаётган муҳтарам инсонни обрўсизлантиришга ҳаракат қилиш, ёлғон ва сохта хабарлар тарқатиб, халқнинг тинч-тотув ҳаётига раҳна солиш, мўмин-мусулмонлар орасига фитна суқиш орқали кимнинг тегирмонига сув қуйяпсиз?!
Ваҳоланки, Ибн Умар разияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам минбарга чиқиб, баланд овозда бундай дедилар: «Эй, тилида мусулмон бўлиб, имон қалбига сингмаган жамоа! Мусулмонларга азият етказманг, уларни айбламанг! Уларнинг айбларини қидираверманг! Зеро, ким мусулмон биродарининг айб-нуқсонларини суриштириб, ошкор этса, қиёмат куни Аллоҳ ҳам унинг айбини ошкор қилади. Аллоҳ кимнинг айбини ошкор этса, уйида бўлса ҳам, уни одамлар олдида шарманда қилади».
Халқимиз жуда ориятли. Бирор иш қилмоқчи бўлсак, аввало, ёши улуғ инсонларнинг, ҳаёт дорилфунунини тамомлаган кайвониларнинг олдидан ўтамиз, уларнинг дуоларини, маслаҳатларини олиб, йўл-йўриқларига қатъий риоя қиламиз. Нега? Чунки шу тартибда бошланган ишнинг оқибати хайрли бўлиши ҳаётий тажрибада кўп бор синалган.
Айрим сайтларда асоссиз хабар тарқатган кимсаларни ёш, ғўр, дейиш мумкин. Лекин уларнинг ҳам раҳбари, бошлиғи бор-ку. Жилла қурса, улар ҳам қайсидир масжидда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг ортидан намоз ўқигани чиқар, ҳеч бўлмаса, муфтийнинг фатвосига кўра иш қилгандир, у зот муаллифлигида чоп этилган рисолалар, китобларни ўқиб ўргангандир?! Наҳотки, уялмаса, ор қилмаса? Ҳаё қилмаса?..
Ҳадиси шарифларда: “Аллоҳ таоло бир банданинг (эътиборини) йўқотишни истаса, ундан ҳаёни олиб қўяди”, “Ҳар диннинг мукаммал ахлоқи бор. Исломнинг ахлоқи – ҳаёдир” (Имом Ибн Можа ривоятлари).
Баъзан ношукрлигимизга бориб, олдимизда, ёнгинамизда оқаётган сувнинг қадрини билмаймиз. Бу азим дарёдан бошқалар фойдаланишади. Шу билан бирга, унинг манфаати мўллигини эътироф ҳам этишади. Иордания Қироллиги стратегик ислом тадқиқотлар маркази ҳар йили жаҳоннинг энг нуфузли мусулмонларининг янги 500 талик рўйхати эълон қилади. Ана шу рўйхатдан қаторасига ўрин олиб келаётган муфтий ҳазратлари ҳақида тарқалган ёлғон хабарлар нафақат юртимиз мўмин-мусулмонлари шаънига, балки давлатимиз, муқаддас динимиз (!) шаънига ярашмайдиган иш бўлди.
Китобларимизда “Муфтий – ҳукмларни етказишда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга ўринбосар ва У Зотнинг меросхўри ҳисобланади. Шу боис у Расулуллоҳ номларидан гапиради” дейилган. “Мен, алхамдулиллаҳ, мусулмонман” деган одамга ярашармикан шундай иш?
... Хайрият ҳеч қанча вақт ўтмай, ҳақиқат қарор топиб, ботил зое бўлди: муфтий ҳазратлари ҳақида тарқалган хабарлар асоссиз, сохта, ёлғон экани фош бўлди. Лекин дил ярасининг битиши қийин кечяпти.
Қуръони карим оятларига ҳам, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадиси шарифларига ҳам, шариатимиз ҳукмларига-ю уламоларимиз фатволарига ҳам, давлатимиз конунларига-ю шарқона одобларимизга ҳам, жамиятшунослик алоқаларига-ю одамгарчилик муносабатларига ҳам, инсоний туйғуларга-ю руҳшунослик сир-асрорларига ҳам, юртимиз урф-одатларига-ю ўзбекчилик қоидаларига ҳам, маданиятимиз ахлоқларига-ю инсоний ақлга ҳам, ахлоқий нормага-ю доно мақолларимизга ҳам, миллий анъаналаримизга-ю диний қадриятларимизга ҳам, халқимиз онгига-ю Ислом динимиз тушунчаларига ҳам зид бўлган ушбу ҳаракатларни қандай тушуниш мумкин экан???
Мақсадимиз – бировни ёмонотлиққа чиқариш эмас, балки атроф-жавонибга теранроқ нигоҳ билан боқиб, ҳар бир ишни муқаддас динимиз (!) кўрсатмалари асосида амалга ошириш зарур эканини эслатиш холос.
Илоҳо ўзларимизни ҳам, фарзанд-зурриётларимизни ҳам Меҳрибон Парвардигоримиз буюрган, жаноб Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва саллам тавсия этган, ўтмишда ўтганларимизни руҳлари шод бўладиган, халқимиз хурсанд бўладиган, ота-оналаримиз рози бўладиган йўллардан юришимизни насиб этсин!
Иброҳимжон Иномов, Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг халифалиги
(халифалик даври: ҳижрий 64–73; милодий 683–692)
Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг ҳаёти
Абдуллоҳ ибн Зубайр – жаннат башорати берилган ўн кишининг бири бўлган машҳур саҳоба Зубайр ибн Аввом розияллоҳу анҳунинг ўғилларидир. Оналари – Асмо бинт Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳо.
У зот ҳижратдан кейин Мадинада биринчи туғилган бола эдилар. Шунинг учун у киши туғилганида мусулмонлар ниҳоятда хурсанд бўлган. Ўша пайтда яҳудийлар «Муҳожирларда бепуштлик тарқалган» деб даъво қилишарди. Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг туғилиши эса Мадинаи мунавварада мусулмонлар учун байрам устига байрам бўлиб кетди.
У киши улуғ саҳобадир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларида Абдуллоҳ ибн Зубайр тўққиз ёшда эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўттиз учта ҳадис ривоят қилганлар.
Абдуллоҳ ибн Зубайр Қуръон оятлари ёзилган саҳифалардан мусҳафларга нусҳа кўчиришдек масъулиятли ишни бажарган тўрт саҳобанинг биридирлар.
Усмон розияллоҳу анҳу Ҳафса онамизга одам юбориб: «Бизга саҳифаларни бериб тур, ундан мусҳафларга нусха кўчириб олайлик, кейин уларни ўзингга қайтариб берамиз», деган. Шунда Ҳафса уларни Усмонга бериб юборган. У зот Зайд ибн Собит, Абдуллоҳ ибн Зубайр, Саъид ибн Ос ва Абдурраҳмон ибн Ҳорис ибн Ҳишомларга амр қилган ва улар мусҳафларга нусха кўчиришган.
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу Ярмук урушида оталари билан бирга иштирок этганлар. Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу қатл қилинган куни у кишини ҳимоя қилиб жанг қилганлар ва жароҳатланганлар. Шунингдек, Қустантиния ғазотида, кейинчалик Муовиянинг даврида Африкадаги фатҳларда ҳам иштирок этганлар.
Ўша пайтда Африка жамияти дейилганда Тароблусдан Танжагача чўзилган катта ерларни ўз ичига олган жамият кўзда тутиларди. Унинг подшоҳи Рум томонидан қўйилар, ўша пайтда Жиржис исмли одам подшоҳ эди. У ҳар йили Рум подшоҳига харож тўлаб турарди. Жиржис бир юз йигирма минг отлиқдан иборат лашкар тўплади. Мусулмонлар келиб, Исломни арз қилишган эди, у бош тортиб, урушни ихтиёр қилди. Жиржис жарчи юбориб, «Ким Абдуллоҳ ибн Саъдни қатл қилса, уни қизимга уйлантираман ва юз минг динор бераман!» деб жар солдирди.
Мусулмонларнинг қўмондони Абдуллоҳ ибн Зубайр эдилар. У киши Абдуллоҳ ибн Саъддан изн олиб, мусулмонлар ичида «Ким Жиржисни қатл қилса, у юз минг динор олади ва Жиржиснинг қизига уйланиб, унинг мамлакатига волий бўлади!» деб жар солдирдилар. Жиржиснинг дилига қўрқув тушди.
Аввалига жанг Жиржиснинг режаси бўйича давом этди, яъни эрталаб бошланиб, пешинда тўхтар эди. Кейин Абдуллоҳ ибн Зубайр мусулмон жангчиларни иккига бўлдилар. Бир қисми пешингача уруш қилади, иккинчиси пешиндан кейин. Ана шунда румликлар дам олишга улгуришмайди. Мусулмонлар эса дам олиб дам олиб, жангни давом эттираверадилар.
Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг ушбу режаси румликларнинг мағлубиятига асосий сабаб бўлди. Абдуллоҳ ибн Зубайр Жиржисни қатл этди.
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу жуда кўп ибодат қилар эдилар. Халифалар ичида чавандозлиги билан машҳур бўлганлар. Шижоатда у кишига тенг келадиган одам йўқ эди.
«Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу намоз ўқисалар, хушуъдан қотган таёққа ўхшаб қолар эдилар. Сажда қилганларида чумчуқлар у кишини девор деб ўйлаб, устиларига қўнар эди. Бир куни Каъбанинг Ҳатийм тарафида намоз ўқиётганларида тош тушиб, кийимларининг бир томонини узиб кетганини ҳам сезмаганлар».
Ҳижратнинг 64 йили Язид ибн Муовия вафот этганида бу зот халифа бўлишлари учун байъат берилди. Мана шу даврда Миср, Ҳижоз, Яман, Хуросон, Ироқ, Шом юртларининг баъзи ерларига ҳукмдор бўлдилар.
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу ўзлари умавийларга қарши чиқиб, Маккага амир бўлиб турганларида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айганларидек қилиб, Каъбани қайта қурдилар. Аммо умавийларнинг лашкарбошиси золим Ҳажжож Абдуллоҳ ибн Зубайрни қатл қилиб, қурилишларини бузиб, қурайшликлар кўрганидек қилиб қайта қурди.
Абдуллоҳ ибн Зубайр ўзларининг халифалик даврларида биринчи бўлиб дирҳамни жорий этдилар. Бу дирҳамнинг бир тарафига «Муҳаммадур Расулуллоҳ», иккинчи тарафига «Амруллоҳи бил вафо вал адл» деб битилган эди.
Абдуллоҳ ибн Зубайрга байъат
Карбалода Ҳусайн розияллоҳу анҳу қатл қилинганларидан сўнг Ибн Зубайр Язидни халифаликдан олинди, деб эълон қилдилар ва одамларни ўзларига байъат қилишга чақирдилар. Мадинаи мунаввара ва Маккаи мукаррама аҳли у кишига байъат қилди. Юқорида айтиб ўтилганидек, Язид ибн Муовия Ибн Зубайрга қарши уруш қилди. Мадинаи мунавваранинг Ҳарамини бузиб, ичкарида уруш қилишга журъат этди. Маккаи мукаррама қамал қилиб турилганда, ҳижрий 64 (милодий 683) йилда Язид вафот этди. Шундан кейин Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг ишлари қарор топди. У кишига бошқа шаҳарларнинг одамлари ҳам байъат қилишди. Бану Умайяга фақат Шомнинг бир қисмигина қолди, холос.
Абдуллоҳ ибн Зубайр ана шу тарзда қонуний халифага айланди. Шунга биноан Муовия ибн Язид, Марвон ибн Ҳакам ва Абдулмалик ибн Марвонларнинг биринчи даврдаги халифаликлари ботил ҳисобланди. Улар ҳақида: «Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг замонида Шомда ҳоким бўлиб туришган», дейилади. Аҳли илмларнинг кўплари мана шунга иттифоқ қилганлар.
Ҳодисалар
Марвон ибн Ҳакамнинг фаолияти
Язиднинг ўлимидан кейин унинг ўғли Муовия халифа бўлди. Лекин у халифаликдан воз кечиб, узлатга юз тутди.
Умавийлар ҳижрий 64 йилда Марвон ибн Ҳакамга байъат қилишди. У Шомнинг барчасини ўз ҳукми остига бўйсундиришга имкон топди. Сўнг Абдуллоҳ ибн Зубайрдан Мисрни тортиб олди.
Марвон ибн Ҳакам ҳижрий 65 (милодий 684) йилда вафот этди. У ҳам ўғли Абдулмаликка аҳд олиб, уни халифа қилиб қўйгач, оламдан кўз юмди.
Мухтор Сақафий ҳаракати
(ҳижрий 64–67; милодий 683–686)
Мухтор Сақафий Ибн Зубайрнинг одамларидан эди. Лекин у Ибн Зубайрдан ажралиб, ўзбошимчалик билан иш юритиб, бош кўтарди ва Куфага жўнаб кетди. У залолатга кетиб адашган, ниҳоятда обрўталаб ва мол-мулкка ўч одам эди. У Куфага эга чиқиб олди, Мосулни буйсундирди, Маккага ҳужум қилди. Абдулмалик унга қарши уруш олиб борган эди, Сақафий уни енгди. Ҳусайн розияллоҳу анҳунинг қотилларини қатл қилди, уларни жуда қаттиқ таъқиб остита олди. Бу ишларни у шийъаларнинг розилиги учун қилди. Мухтор Сақафий Убайдуллоҳ ибн Зиёдни қатл қилди. Сўнгра Мусъаб ибн Зубайр Мухтор Сақафийни йўқ қилди. Мусъаб Абдуллоҳ ибн Зубайр ва унинг укаси томонидан Басранинг волийси этиб тайинланган эди. Бу воқеа ҳижрий 67 (милодий 686) йилда бўлиб ўтди.
Абдулмаликнинг Ироқ ва Мадинани эгаллаб олиши
Абдулмалик ўзи бош бўлиб, Мусъаб ибн Умайрга қарши уруш қилиш учун йўлга чиқди. Мусъаб енгилди ва ҳижрий 71 (милодий 690) йилда қатл қилинди. Ироқ Абдулмаликка бўйсунди. Сўнг унинг лашкари Мадинаи мунавварага келди ва у ерни ҳам ўзига бўйсундирди.
Абдуллоҳ ибн Зубайрнинг қатл қилиниши ва Макканинг бўйсундирилиши
Кейин Абдулмалик ўз қўмондони Ҳажжож ибн Юсуф бошчилигида лашкарини Макка томон юборди. Ибн Зубайр Маккада ўзига истеҳком қуриб олган эди. Ҳажжож Маккаи мукаррамани қамал қилди. Каъбани манжаниқда тошга тутди. Одамлар Ибн Зубайрни ташлаб қочиб кетишди. Ибн Зубайр ўзига яқин кишилар билан беқиёс шижоат кўрсатиб, Каъбанинг олдида душманга қарши жанг қилди. Бироқ манжаниқда отилган тошлар тегиб синган Каъбанинг бўлаклари остида ҳалок бўлди. Бу ҳодиса ҳижрий 73 (милодий 692) йилда содир бўлди. Шундай қилиб, Макка ва унинг аҳолиси Абдулмаликка бўйсунди. Барча юртларга Абдулмалик қонуний халифа бўлиб олди.
Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳунинг халифалиги таҳминан тўққиз йил давом этди.
Умавийлар халифалигининг қайта тикланиши
Абдулмалик ибн Марвон
(халифалик даври:ҳижрий 73–86; милодий 692–705)
Абдулмалик ибн Марвоннинг ҳаёти ва халифалиги
Абдулмалик ибн Марвон ибн Ҳакам ибн Абу Ос ибн Умайя 16 ёшлигида Муовия уни Мадинага волий қилган эди. У халифа бўлишидан олдин ғоятда обид, зоҳид ва фақих инсон бўлиб, Мадинаи мунавваранинг уламоларидан саналарди. Абдулмалик ибн Марвон ҳижрий 41–45 йилларда Африкани фатҳ қилиш ишларида иштирок этган. Ҳижрий 65 (милодий 684) йилда отаси Марвон ибн Ҳакамнинг вафотидан кейин ишни ўз қўлига олди. Ўша вақтда Ибн Зубайр халифа бўлиб турган эди. У Ироқни Ибн Зубайрдан ажратиб олгандан сўнг уни қатл қилиб, Ҳижозни ўзига бўйсундирди. Бошқа шаҳарлар ҳам унга байъат қилди. Ҳижрий 73 (милодий 692) йилдан Абдулмалик ибн Марвон қонуний халифага айланди ва барча вазиятни ўз қўлига олди.
Бу инсон умавийлар давлатининг иккинчи асосчиси саналади. Абдулмалик ибн Марвон ишни қўлига олган пайтда Ислом олами тарқоқ ҳолатда эди. У ўзининг донолиги ва сиёсати билан юртларнинг ҳаммасини тоатга қайтишга ундади ва бу ишда муваффақиятга эришди. Барча бош кўтаришлар, исёнлар ва қўзғалонларни бостирди.
Фатҳлар
Абдулмалик ибн Марвоннинг даврида кенг ва катта фатҳлар бўлмади, чунки у хорижийларга ва Ибн Ашъасга қарши жанг билан машғул бўлди. Кейинроқ Румга қарши уруш қилишга қайтди, чунки улар Шом юртларига таҳдид солиб турган эди. Мағриб юртлари қайтадан фатҳ, қилинди. Ўша даврда Шимолий Африка майдонида энг катта ва машҳур қўмондонлардан бири Мусо ибн Нусайр бўлди. Уқбанинг ўлимидан кейин Танжа ва Сиптани фатҳ қилди.
Шарқ тарафда Мовароуннаҳр юртларида туркларга қарши урушлар бўлди. Муҳаммад Сақафий Синдни фатҳ қилди. Машриқда кенг қамровли фатҳлар бўлмади, бироқ унинг давридаги барқарорлик отаси Валиднинг пайтидагидан кўра салмоқлироқ бўлди.
Ҳодисалар Абдурраҳмон ибн Ашъас ҳаракати
(ҳижрий 81–85; милодий 700–704)
Ҳижрий 81 йилда Ҳажжож Абдурраҳмон ибн Ашъасни турк юртларини фатҳ қилиш учун юборди.
У ерда жуда кўп ғалабаларга эришган Абдурраҳмон ибн Ашъас Ҳажжожга ва Абдулмаликка итоат қилишдан бош тортди. Ҳажжожга қарши уруш олиб бориб, Ироқни бўйсундирди. Сўнг машриқ тарафда Хуросондан бошқа жойлар унга бўйсунди. Абдурраҳмон ибн Ашъас билан умавийлар орасида катта урушлар бўлди. Ниҳоят ҳижрий 82 йилда у енгилиб, қочиб кетди ва ҳижрий 85 йилда қатл қилинди.
Ҳажжож томонидан Ибн Ашъасга эргашган уламолардан кўпчилиги ҳам қатл қилинди. Уларнинг ичида тобеъинлардан бўлмиш Саъид ибн Жубайр ҳам бор эди.
Ҳажжож ибн Юсуф Сақафий
Абдулмаликнинг энг кўзга кўринган одамларидан бири бўлган бу шахс ўзининг сиёсати, доҳийлиги ва шафқатсизлиги билан машҳур бўлди. У Мусъаб ибн Зубайрга қарши уруш олиб борган, Ироқни умавийларга қўшган қўмондонлардан эди. Сўнг Абдулмалик уни Абдуллоҳ ибн Зубайрга қарши урушиш ва Ҳижозни бўйсундириш учун юборди. У Ибн Зубайрни ўлдирди ва ўша ерларга ўзи волий бўлди.
Ироқда фитналар янгитдан бошланганда (ўзи ҳар доим шундай бўлиб келган), Абдулмалик Ҳажжожни Ироққа волий қилди. Ҳажжож Ироққа қарши раҳмсиз ва шафқатсиз сиёсат олиб бориб, уни ҳам ўзига бўйсундирди. Ҳажжожнинг нуфузи Шарқнинг барча тарафларига тарқалди. Умавийлар давлати дуч келган тўсиқларни енгишда унинг хизматлари ниҳоятда катта эди. Кўриниб турибдики, Ҳажжожнинг шафқатсизлиги ўша замондаги тинчлик ва истиқлол учун хизмат қилган.
Хаворижлар
Ўша даврларда хаворижларнинг Ироқ ва Арабистон яриморолидаги фаолиятлари кучайди. Умавий қўмондонлардан Муҳаллаб ибн Абу Сафро уларнинг устидан кўп ғалабаларга эришиб, у ерларда жуда кўп аҳолини қириб битирди. Қотрий ибн Фужоъа ва Шабиб Шайбоний хаворижларнинг энг кўзга кўринган намояндаларидан эди.
Абдулмалик ибн Марвон амалга оширган энг муҳим ишлар
– Ҳижрий 76 (милодий 695) йилда исломий пул бирлиги чиқарилиб, муомалага киритилди.
– Масжидул Ақсо биноси янгиланди.
– Девон ишлари арабийлаштирилди. Бу иш ҳижрий 81–86 (милодий 700–705) йилларда амалга оширилди.
Абдулмалик ибн Марвоннинг вафоти
Абдулмалик ибн Марвон ҳижрий 86 (милодий 705) йилда вафот этди. Унинг қонуний халифалиги ўн уч йил давом этди.
Кейинги мавзулар:
Валид ибн Абдулмалик.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа