27 Сентябр, 2024, 24 Рабиъул аввал, 1446
27 Сентябр, 2024, 24 Рабиъул аввал, 1446
Ислом динида бировнинг ҳақига хиёнат қилиш, ҳалол меҳнат билан топган молини зўрлик ва алдов йўли билан олиш, ўғрилик қилиш оғир гуноҳ, қабиҳ одат ҳисобланади.
Туғруқ жараёни қийин кечиб, Насибанинг фарзанди уч кун деганда дунёга келди. Аммо онани сақлаб қолиш учун болага анча шикаст етказилди. Натижада соғлом бола ногирон бўлиб туғилди. Унинг ДЦП ташхиси қўйилган боласига даво истаб бормаган шифохонаси қолмади. Қаерда яхши даволаш клиникаси бўлса, ўша ерга олиб борди. Афсус, даволанишлар натижасиз қолаверди. Ногирон боладан ор қилган ота ундан юз ўгирди, улар ажралишди.
Ёш бўлганлиги учун Насибага кўплаб оила қуриш таклифи тушди. “Фақат ногирон болангизни онангизга ташлаб кетасиз” ёки “болани ногиронлар уйига топширамиз” деган шартлар билан совчиликка келишарди. Насибанинг бор дунёси, ишончи, бойлиги ва бахти шу ногирон фарзанди эди. Фарзандим керак бўлмаганлар билан оила қуролмайман, деб барча совчиларни рад этди.
Орадан йиллар ўтди, Насибага бир “мард” учради. Айланиб ҳам, ўргилиб ҳам унинг бола ҳақида қайғуриб гапиришлари, ҳар икки гапнинг бирида “болани ўз исми-шарифимга оламан, даволатаман, қўлимдан келган барча имкониятларни қиламан. Бисотимда анча ерларим бор, уларни бирини сотиб албатта, уй-жой билан ҳам таъминлайман” дейишини канда қилмасди. Бу гапларни эшитган барча қариндошлар ҳам, “турмуш қуравер, бундан яхшиси бўлмаса керак. Ахир болангга ўз отасидан зиёд қайғурмоқда”, деб унга насиҳат қилишди.
Насиба болани даволата-даволата анча молиявий томондан ҳам заифлашиб қолди. Ўзининг иқтисодий томони ночорлигини ҳисобга олиб, Турғунбойга жуфтлик сифатида унчалик тўғри келмаса-да унга турмушга чиқди. Ўзини меҳрибон қилиб кўрсатган Турғунбой атрофдагилар наздида ўта савобгар деб танилди. Боланинг даволаниши учун 1-2 бор пойтахт харажатларини тўлагандай бўлдилар-да ҳамманинг ишончига кирди. Бир томондан берган пластик карточканинг эгаси бошқалигидан хавфсираган Насиба эрини саволга тутганда, шундай жавоб қилди: “Мендан анчагина қарзи бўлганлиги учун пластикда қарзини узиш учун берилган” деб алдаб қўйди.
Орадан бир йил ўтар-ўтмас фирибгарнинг асл башараси очила бошлади: “Аяси, менинг ишларим бироз юришмаяпти, илтимос, 4-5 сўм йўл кира бериб тур. Насиба эрига ачинибгина қолмай унга ўғлининг пенсиясидан “йўлкиралар” бериб турди. Бу йўлкираларнинг кети узилмасди.
Баъзида унинг қўлида кўпроқ пул тушиб қолишининг сабаби – бировларнинг ишончига кириб, алдаб қарз оларди. Кейин яна бир касби маълум бўлди-ки “Низоли одамлар орасига тушиб пул ундириш” (разборчик) бўлган. Бу ҳам унга бироз даромад келтириб турган.
Аслида ҳеч бир ишнинг бошини тутмаган Турғунбой ўзига бойлик келтирувчи сирли сандиқ топдим, дея Насибани бошини айлантирган экан.
Оиласини ижарага олиб чиқиб кетган Турғунбой ижара пулини ҳам Насибанинг ўзига тўлаттира бошлади. Насибага молиявий ёрдам бериб турган онаси Фотима аяга бу қимматга тушаётгани учун ижарадан қизи ва набирасини уйига кўчириб ўтди. Бир сўм пул топмагани етмагандай, уйга одам эргаштириб ичкиликбозлик қиладиган одатини бошлаб юборди. Ўзини жуда мўмин-қобил кўрсатган сохта отанинг хурмача қилиқлари секин-секин кўпая бошлади.
Насиба бир гал пенсия ва алимент пулларидан бироз орттириб қўй сотиб олди ва ўғлининг даволанишига яраб қолар, деб уни боқа бошлади. Бундан хабар топган Турғунбой адирда қўйларим бор, берсанг уларга қўшиб боқаман деб қўйни ҳам олиб кетди. Ва Фотима аядан ҳар ой қўй емлари учун 20-30 минг сум пул ҳам олиб кетарди. Олти ой ўтиб қўйни олиб келишини айтганда, Турғунбой пайсалга солди. Эрта олиб келаман, индин олиб келаман. Бир галги қистовлардан сўнг Турғунбой вақти йўқлигини рукач қилди. Шунда Фотима ая қўйни қаердалигини айтса, ўзи бориб олиб келишини айтди. Бу жавобни кутмаган Турғунбой қопқонга тушган сичқондай типирчилаб қолди. Ва “Қўйингиз касал бўлиб ўлди” деган жавобни айтди. Шу йўл билан ўзича қўйни ҳам “ҳалоллади”.
Бу орада ишим юришмаяпти, менга тегишли бўлган фермер хўжалигини асоссиз тортиб олишди, менга озроқ пул бериб туринг зора ишим ҳал бўлса, қарзларимни баридан қутиламан деб Фотима аядан 400 минг сум қарз ҳам сўради. Фотима ая ишлари ўнгидан келса, вазияти ўнгланса, зора барча қарзларимни берар деб умид қилгани ҳолда қарзга яна пул берди. Бундай қарзларнинг сони анчага ортди. Аммо тўлашни хаёлига келтирмаётган Турғунбой яна юзсизларча Фотима холанинг уйига келаверарди.
Бу орада Насиба яна фарзандли бўлди. Ўз боласи туғилар-туғилмас ногирон фарзанд унинг сохта тилидан ҳам тушиб қолди. У фақат ўз фарзанди ҳақида гапирарди: “Барча эътиборингни ўғлингга бериб, қизим эсингдан чиқмасин, яхшилаб қара”. Аммо ўз фарзанди харажатларига ҳам пул бермасди. Барча иқтисодий харажатларни Фотима ая ўз ёнидан қиларди. У эса ногироннинг пулини сарфлашдан нарига ўтмади.
Асл башараси очилган Турғунбойнинг яна ҳунарлари кўпая борди. Бир куни маҳалла сомсахонасида уч-тўртта ҳамтовоқлари билан 160 минг сўмга ичкиликбозлик ва сомсахўрлик қилиб: “Пулни хотинимдан оласизлар, унга бериб қўйганман” деб жўнаб кетибди.
Зеро, Қуръони каримда бундай иллатли кишиларни ҳаром йўлдан қайтишга, Аллоҳ насиб этган покиза ризқни истеъмол қилишга чақириб шундай дейилади: “Мол дунёларингизни ораларингизда ноҳақ ҳаром йўллар билан емангиз...” (Бақара сураси, 188-оят).
Бу воқеалардан шокка тушаётган Фотима ая чидаб туролмади: “Барча қарзларимни тўлайсан, шунча сабр қилганим етар” деганларида: “Мен сиздан ҳеч қанақа қарздор эмасман, бироз бўлса-да хотин бола-чақамни боқдим, шуларнинг эвазига қарзларингизни айирбошлаймиз”, деди мунофиқона.
Бу гаплардан фиғони фалакка чиққан Фотима ая: “Майли, пулим ҳам керакмас, сенга садақа, аммо мени тинч қўй, уйимга қадам босма”, дедилар.
Насиба қаттиқ алданганини тобора ҳис қилиб борарди. У бу ишларга қандай ечим топишини билмай қолди. Ундан қандай қутулишни ҳам. Ахир уни ҳам боқишга, хурмача қилиқларини кўтаришга ва ичкиликбозлигига ортиқ бардош беролмайди. Энди бу одамдан қандай қутулса бўлади. Ахир бу ниятда унга турмушга чиқмаган эди-ку!
Мубина ИХЛОСОВА
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Ислом сўзи “салима” “ясламу”, “салааман” ва “салааматан” каби сўзларнинг ўзагидан олинган.
Ислом сўзининг маъноси турли маъноларни англатсада, бироқ барча маънолар бир эзгу мақсад – тинчликка йўналгандир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилган: “Эй, иймон келтирганлар! Исломга тўлиғича киринг. Ва шайтоннинг изидан эргашманг” (Бақара сураси, 208-оят).
Тилшунос олим Абу Амр Шайбоний ушбу оятдаги “силм” сўзини Ислом деб шарҳлайди.
Ушбу ояти каримадаги “каафатан яъни тўлиғича, ёппасига” сўзи барча инсонлар тинчлик йўлини тутишлари лозимлигини билдиради. Аллоҳнинг амр фармонига итоат этган ҳолда ҳамиша аҳил ва иноқликда яшашлари даркор.
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмон бандани таърифлаб: “Мусулмон бошқа мусулмонларга тили билан ҳам, қўли билан ҳам озор етказмаган кишидир”, дедилар (Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Термизий, Имом Аҳмад, Ибн Ҳиббон ривояти).
Бу ҳадисга кўра, мусулмон сўзи “барчага яхшилик истовчи, дилозорликдан йироқ” каби маъноларни ифодалайди.
Шунинг учун ҳам, мусулмонлар ўзаро муомалаларини доимо бир-бирларига тинчлик тилаш, яъни саломлашиш билан бошлайдилар. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Сизларга салом бўлсин, Роббингиз Ўз зиммасига раҳматни ёзди” (Анъом сураси, 54-оят).
Араб тилидаги салом сўзининг тўрт хил маъноси бор.
Биринчиси, “салима” сўзининг масдари “салаам” бўлиб, у турли “бало-офатлардан омонда бўлиш”ни англатади.
Иккинчиси, “салаама” сўзининг кўплик шакли, у “тинчлик ва омонлик” каби маъноларни билдиради.
Учинчиси, Аллоҳ таолонинг гўзал исмларидан бири бўлган “ас-Салом”, яъни, “барча нуқсонлардан саломат, тинчлик-хотиржамлик берувчи” деган маънони англатади.
Тўртинчиси, “салам” яъни, “серсоя ва ҳамиша яшил бўлиб турувчи дарахт”дир.
Абу Исҳоқ Зужажнинг фикрига кўра, “салаам” сўзи “саллама”дан олинган бўлиб, “инсоннинг оғир синов, ғам-алам ва ташвишлардан омонда бўлиши”ни англатади[1].
Шунингдек, жаннатнинг номларидан бири “Дорус-салом” (тинчлик диёри) деб номланган. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Уларга Роббилари ҳузурида дорус-салом (тинчлик уйи) бордир” (Анъом сураси, 127-оят); “Аллоҳ (одамларни) тинчлик диёри (жаннат)га чорлайди ва хоҳлаган кишини тўғри йўлга ҳидоят этади” (Юнус сураси, 25-оят).
Жаннатда фақат тинчлик, хотиржамлик, саломатлик, роҳат-фароғат, анвойи нозу неъматлар бўлгани, унда ўлим, касаллик, уйқу, ғам-ташвиш деган нарсалар йўқ.
Имом Асфаҳонийнинг фикрига кўра, “салаам” ва “салаама” сўзлари барча мусибат, ғам, ташвишлардан четда бўлиш маъносини англатади. Аллоҳ бундай марҳамат қилади: “Магар ким Аллоҳ ҳузурига тоза қалб ила келар, (ўша манфаат топар)” (Шуаро сураси, 89-оят).
Тоза қалб – турли зулм ва ёмонликлардан ҳоли бўлган қалбдир. Шунингдек, Қуръони каримда тинчлик, хотиржамлик ҳақида яна бошқа кўплаб оятлар мавжуд бўлиб, улар қуйидагилардан иборат:
“У (жаннат)ларга тинчлик, омонлик ила киринглар (дейилур)” (Хижр сураси, 46-оят);
“Биздан (бўлмиш) саломатлик ва сенга ва сен билан биргаликдаги жамоаларга (аталган) баракотлар билан (кемадан ерга) тушгин!” (Ҳуд сураси, 48-оят);
“У билан Аллоҳ ризосини топишга интилганларни (У) тинчлик ва саломатлик йўлларига йўллаб, Ўз изни билан уларни зулматлардан нурга чиқарур ва тўғри йўлга ҳидоят қилур” (Моида сураси, 16-оят);
“ ... жоҳил кимсалар (бемаъни) сўз қотганда «Саломатлик бўлсин!» деб жавоб қиладиган кишилардир” (Фурқон сураси, 63-оят).
“(Уларга) раҳмли Парвардигор (томони)дан салом (айтилур)” (Ёсин сураси, 58-оят);
“(Аллоҳ йўлида турли машаққатларга) сабр қилиб ўтганларингиз сабабли (энди бу ерда) сизларга тинчлик бўлгай” (Раъд сураси, 24-оят).
Бу оятлар Ислом – тинчлик, омонлик, хотиржамлик ва сиҳат-саломатлик дини эканининг яққол исботи саналади.
Юқорида таъкидланганидек, яшил дарахт ҳам Ислом сўзининг луғавий маъноларидан бири ҳисобланади. Араб тили луғатига оид икки машҳур “Лисанул араб” ва “Таҳзибул луғат” асарларида Имом Аъзам Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳининг қуйидаги сўзлари келтирилади:
“Ас-салаам абадий яшил, улкан бир дарахтдир”[2].
Бир қатор луғатшунос олимлар “ас-салаам” сўзи “яшил дарахт” маъносини англатишини қўллаб қувватлашган. Чунки бу дарахт ҳатто кузда сарғаймайди, ҳеч чиримайди ҳам.
Буюк луғат олимларидан бири Абу Муҳаммад Абдуллоҳ ибн Баррийнинг фикрига кўра, бу дарахт “салм” деб номланади ва унинг кўплик шакли “салаам” ҳисобланади. Унинг бундай аталишига сабаб, дарахт ҳамиша яшил рангда ва серсоя эканлигидир.
Шунингдек, нарвон араб тилида “суллам” деб аталади. Бу ҳақда Зужаж бундай ёзади: “Суллам” сўзи “нарвон” маъносини англатади, чунки у орқали сен кўтарилмоқчи бўлган жойга соғ-саломат етиб оласан[3].
Юқорига чиқиш ёки кўтарилишнинг нарвондан бошқа йўллари кўпинча шикастланиш ё жароҳатланиш каби бахтсиз ҳолатлар билан якун топиши мумкин. Шу боис, нарвон сабабли турли хавф-хатарлардан саломат, хотиржам бўлингани учун араб тилида нарвон суллам деб номланган. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “ёки осмонга нарвон қўйиб” (Анъом сураси, 35-оят).
“Лисанул-араб” асари муаллифи Ибн Манзур эса “суллам” сўзини қуйидагича шарҳлайди: “Суллам бу – катта челак дегани”[4].
Пақир – қудуқдан сув олиш воситаси бўлиб, қадимда одамлар унинг ёрдамида қудуқлардан сув олишарди. Лекин нега айнан челак “суллам” деб аталади? Чунки одамлар унинг ёрдамида сув тортиб чанқоғини қондиришган, уйларига олиб кетиб, таҳорат учун ишлатишган.
Сув – барча махлуқот, жонзот, наботот ва ўсимлик учун салқинлик, сокинлик, тириклик ва ҳаёт манбаи. Шунинг учун унга эришиш восита бўлган челак “суллам” дейилади.
Бир сўз билан айтганда, Ислом – тинчлик, омонлик ва хотиржамлик дини. Тинчлик – Ислом динининг шиори, бош ғояси. Унинг таълимоти башариятни тинчликка чақириш, ер юзида осойишта ҳаёт ўрнатиш, инсонларнинг ўзаро меҳр-мурувватли бўлишга чақиришдан иборатдир. Зўравонлик, жанжал, қотиллик ва бузғунчиликларнинг ҳар қандай кўринишини қоралайди ҳамда улардан қайтаради.
Даврон НУРМУҲАММАД
[1] Абу Мансур Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Азҳарий. Таҳзиб ал-луғат. – Майдон ал-жайш: Дор ал-қавмийя ал-арабийя, 1964. Ж. 4. – Б. 292.
[2] Ибн Манзур Африқий. Лисан ал-араб. – Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмийя, 1984. Ж. 12. – Б. 297.
[3] Ибн Манзур Африқий. Лисан ал-араб. – Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмийя, 1984. Ж. 12. – Б. 297.
[4] Ибн Манзур Африқий. Лисан ал-араб. – Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмийя, 1984. Ж. 12. – Б. 201.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа