05 Апрел, 2025, 7 Шаввол, 1446
05 Апрел, 2025, 7 Шаввол, 1446
БИРИНЧИ ПИРИ МУРШИД
Хожа Абдулхолиқ Ғиждувоний қуддиса сирриҳу – Хожаи Жаҳон. 1103 йилда туғилган. Муборак хоклари Бухоро вилоятининг Ғиждувон шаҳри марказида.
ИККИНЧИ ПИРИ МУРШИД
Хожа Муҳаммад Ориф ар-Ревгарий қуддису сирриҳу Хожа Ориф Моҳи- тобон номи билан ҳам машҳур бўлган. Хожа Ориф Бухоро вилоятининг Шофиркон туманидаги Ревгар қишлогида туғилган, юз йилдан зиёд умр кўриб, 1259 йилда вафот этган. Қабри Шофиркон марказида обод зиёратгоҳга айлантирилган.1996 йил Хожа Ориф жомеси қурилди.
Нақл этилишича, Хожа Ориф ўрта бўйли, очиқ юзли, катта кўзли, камон қошли, вужудидан мушку анбар ҳиди анқиб турадиган зот бўлган экан.
Хожа Ориф Ҳазрат Абдулхолиқ Ғиждувонийнинг тўртинчи халифаси ҳисобланади. Ҳазрати Махдуми Аъзам Даҳбедийнинг “Мақомоти Хожа Абдулхолиқ Ғиждувоний” асарида нақл қилинишича, Ҳазрат Хизр алайҳиссалом ҳазрати Абдулхолиқ ҳузурларига келардилар. Ўша чоқ ҳазратнинг ҳамма шогирдларини уйқу босарди. Суҳбат тугаб, Хизр алайҳиссалом кетганларидан сўнг шогирдлар беихтиёр уйқудан уйғонарди. Шогирдлар орасида энг ёши бўлган Хожа Муҳаммад ар-Ревгарий Хизр алайҳиссаломнинг суҳбатидан баҳраманд бўлай деб кўзларига туз сепдилар ва оғрикнинг қаттиқлигидан у кишига уйқу ғалаба қилолмади. Суҳбатдан баҳраманд бўлдилар. Бу ҳолни кўриб Хизр алайҳиссалом дедилар: Сиз ориф бўлгайсиз, иншаоллоҳ!” Хожа Хизр алайҳиссалом нафасларининг баракотидан бутун дунёга Хожа Ориф номи билан машҳур бўлдилар. Хожа Ориф ар-Ревгарий “Орифнома” китобининг муаллифи. “Орифнома” 1994 йил нашр этилди. “Орифнома”да ёзилганки, “Одоб нек одамлар зийнатидур!.. Авлиёлик аломати учтадур: биринчиси – баланд даражани эгаллаганда ҳам камтар бўлмоқ; иккинчиси – сабру тоқати етгунча парҳез қилмоқ, учинчиси – то кучи етгунча инсоф қилмоқ. Очлик – зоҳидлар, зикр – орифлар таоми”.
УЧИНЧИ ПИРИ МУРШИД
Хожа Маҳмуд Анжир Фағнавий қуддису сирриҳу Вобкент туманидаги Анжир Фағни қишлогида туғилиб, ўша ерда вафот қилган. Бу қишлоқнинг ҳозирги номи Анжирбоғдир.
Хожа Маҳмуд Анжир Фағнавий илми қол ва илми ҳолни ҳазрати Хожа Ориф Ревгарийдан ўрганган. Али Сафийнинг “Рашаҳоту айнул ҳаёт” китобида ёзилишича, Хожа Али ар-Ромитаний Хизр алайҳиссаломдан: “Шу асру айёмда пир деб кимнинг этагидан тутса булади?” деб сўраганида Хизр алайҳиссалом: “Шу асру айёмнинг муршиди Хожа Маҳмуд Анжир Фағнавийдир!” деганлар. Хизр алайҳиссаломнинг. тавсиясига мувофиқ Хожа Али ар-Ромитаний Хожа Маҳмудга мурид бўлади. Хожа Маҳмуд Анжир Фағнавий қабрлари устида янги макбара, мақбара ёнида ҳовуз ва жомеъ масжиди қурилиб ушбу жой обод зиёратгоҳга айланган.
ТЎРТИНЧИ ПИРИ МУРШИД
Хожа Али Ромитоний қуддису сирриҳу Хожаи Азизон номи билан машҳур. Бу зоти шариф Ромитоннинг Кўргон қишлогида туғилган. Мақомати гоят олий, каромати бисёр, касблари тўқувчи бўлган. “Рашаҳот”да ёзилишича, 1310 йил, “Мақомати Шоҳи Нақшбанд”да таъкидланиши- ча, 1321 йилда вафот қилган. Қабри Кўҳна Урганчда, обод зиёратгоҳдир.
Хожа Алининг Ромитондаги Қўрғон қишлоғида табаррук қадамжолари бор. У ер обод қилинмоқда. Хожа Алининг тўртта машҳур халифалари бўлган: Хожа Муҳаммад Кулоҳдуз, Хожа Муҳаммад Халлож, Хожа Муҳаммад Бовардий, Хожа Муҳаммад Бобойи Самосий.
Ҳожи Теша бобо Нақшбандийнинг айтишича, Нақшбандхон ибн Султонхон (1958 йил вафот қилган) Хожа Али ар-Рометани авлоди эди.
Хожа Али Ромитонийнинг “Рисолаи Азизон” китоби машҳур. Бу китобни форс тилидан ўзбек тилига нақшбандийшунос олима Гулчеҳра Наврўзова таржима қилиб нашр эттирди.
БЕШИНЧИ ПИРИ МУРШИД
Хожа Мухаммад Бобойи Самосий қуддиса сирриҳу. Бу муборак зотнинг муборак қабри Бухоро вилоятининг Ромитон туманидаги Симос қишлогида.
ОЛТИНЧИ ПИРИ МУРШИД
Саййид Амир Кулол қуддису сирриҳунинг асли исми Саййид Амир Калон бўлиб, Бухоро яқинидаги Сухор қишлоғида туғилган. Бу зот тахминан 1287 йилларда дунёга келган. Кулолчилик билан шуғуллангани сабабли Мир Кулол номи билан машҳур бўлган. Мир Кулолнинг бир юз ўн тўртта авлиё бўлган халифаси бор эди. энг етуклари Баҳоуддин Нақшбанд, Мавлоно Ориф Дегароний, Шайх Ёдгор Валий, Шайх Жамолиддин Деҳаи Осиёи, Шайх Шамсиддин Кулол, Хожа Дарзунийлардир.
“Мақомоти Амир Кулол”да нақл қилинишича, Ҳазрат Мир Кулол мужаррад (бўйдоқлик) даврида тенгқурлари билан боғда иттифоқ бўлиб, чопонларини ювибтилар ва биродарларига айтибтики, “Эй ёронлар, чопонларни пахса девор устига ёймайлик, чунки у ердаги тиканларга озор берилур. Зинҳор дарахтлар шохига осмайлик, шохлар эгилиб, жабр булур. Заминга ҳам ташламайлик, ўт-ўланлар хароб бўлур”. Бу гапларни эшитиб, не қиларини билмай қолган биродарлар сурабтики: “Амир, сиз чопонингизни қандай қилиб қуритасиз?” Ҳазрат дебти: “Мен чопонимни устимга ташлаб, офтобрўяда ўтираман ва шундай қилиб қуритаман. Эй ёронлар, агар пахса девордан бир парча узилиб эрга тушса ё дарахт шохи синса, ё чорва ейдиган ўтларга зарар этса, Худовандга не узр билдирурмиз? Зинҳор номашруъ (шариатга зид) ишлар, кичик бўлса ҳам қилманг. Чунки кичик гуноҳ такрорланаверса, дўзахга олиб борур. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам истиғфор (кечирим сўраш) билан катта гуноҳлар кечирилади, муттасил қилинаверилса, кичик гуноҳлар ҳам каттага айланади, деганлар”.
Собиқ Иттифоқ даврида Ҳазрат Мир Кулол жомеси йиқитилди, зиёратгоҳи эса шўр босган, қаровсиз ҳолга келган эди. Истиқлол йилларида Мир Кулол зиёратгоҳида янги жоме масжид, меҳмонхона, дарвозахона қурилди. 2007 йилда Сайид Мир Кулол қабри устида маҳобатли мақбара қад ростлади. Атрофида улкан боғ барпо қилинди.
ЕТТИНЧИ ПИРИ МУРШИД
Ҳазрати Саййид Муҳаммад Баҳоул-ҳақ вал-миллат вад-дунё уд-дин Нақшбанд ибн Саййид Жалолиддин. Бу киши соҳиби каромат, олими раббоний, Қуръони карим ва пайғамбар алайҳиссаломнинг суннатларини халққа етказиб, ислом дини ривожига муҳим ҳисса қўшган валиюллоҳдир.
Баҳоуддин Нақшбанд ҳазратлари 1318 йил Бухоро шаҳри яқинидаги Қасри Ҳиндувон қишлоғида туғилган. Ул зоти шариф шарофатидан қишлоқнинг номи Қасри Орифонга айланган.
Абулҳасан Муҳаммад Боқир бин Муҳаммад Алининг “Мақомоти шоҳи Нақшбанд” китобида ёзилишича, Баҳоуддинга бевосита Саййид Мир Кулол устозлик қилган. Ҳазрат она томонидан сиддиқийдир, яъни насаблари Абу Бакр Сиддиққа бориб тақалади.
Баҳоуддин Нақшбанд ҳазратлари 1389 йил Қасри Орифонда вафот этган.
Жобир ЭЛОВ,
Мир Араб мадрасаси мудири
Бугунги кунда Имом Мотуридий ва мотуридийлик ҳақида кўплаб китоб, мақола, магистрлик, докторлик ишлари бажарилмоқда. Имом Мотуридий ҳаётини атрофлича ўрганиш, унинг фиқҳ, ақида ва тасаввуф фанларига алоқадор жиҳатларини очиб бериш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири ҳисобланади.
Имом Мотуридий халқни жипслаштиришда, унинг билимини мустаҳкамлашда, бағрикенглик тамойилларини ёйишда муҳим аҳамият касб этади. Унинг адашган тоифалар билан кескин тортишувлари, соғлом эътиқод асосларини ҳимоя қилиши мусулмонлар орасида илиқ қабул қилинган. Бугунги кунда ҳам Мотуридийнинг илм-маърифатга бўлган муносабати халқимиз маънавий ҳаётида алоҳида ўрин эгаллайди.
Мотуридий таълимотлари нафақат диний, балки умуминсоний қадриятларга ҳам асосланган. У инсонлар ўртасидаги ҳамжиҳатлик ва бағрикенгликни алоҳида таъкидлаб, мусулмонлар орасида тинчлик ҳамда тотувликка чақирган. Бу ғоялар бугунги кунда жамиятимиз учун ҳам долзарб ҳисобланади.
Абу Мансур Мотуридий ҳаёти ва ижодига оид манбалар Абул Юсур Паздавий (493-1100)нинг “Усул ад-дин”, Абу Муин Насафийнинг (508-1114) “Табсират ал-адилла”, Ибн Фазлуллоҳ Умарийнинг (749-1348) “Масолик ал-абсор фи мамолик ал-амсор”, Абдулқодир ибн Абул Вафо Қурашийнинг (775-1373) “ал-Жавҳарат ал-музия фи табақот ал-ҳанафия”, Ибн Қутлубуғонинг (879-1474) “Тож ат-тарожим”, Муҳаммад Муртазо Забидийнинг (1205-1791) “Итҳоф ас-содат ал-муттақин би-шарҳи Иҳё улум ад-дин” ва Муҳаммад Абдулҳай Лакнавийнинг (1304-1887) “ал-Фавоид ал-баҳия фи тарожим ал-ҳанафия” асарларида учрайди. Шунингдек, замонавий тадқиқотчилардан Абдулмалик Саъдий, Шовосил Зиёдов, Саидмухтор Оқилов, Сўнмас Қутлуғ, Ҳамза Бакрий, Саъд Аҳмад Даманҳурий, Билқосим Ғолий каби мутахассислар мавзу доирасида рисола ва илмий ишлар эълон қилган.
Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Маҳмуд Абу Мансур Мотуридий Самарқандий (333-944) – ислом оламининг буюк олимларидан бири бўлиб, унинг номини тилга олган ҳар бир мусулмон илму ирфон ва маърифат оламининг беқиёс нурини ҳис этади. Мотуридий ўз даврида нафақат ақида ва калом илмида, балки умумий ислом илмларини шакллантиришда ҳам беқиёс ҳисса қўшган буюк зотдир. У танлаган йўл бугунги кунда ҳам аҳамиятини йўқотмаган ва мусулмон умматининг маънавий мероси сифатида ўрганилиб келмоқда.
У яшаган даврга келиб (IX асрнинг охири – X асрнинг биринчи ярми) Мовароуннаҳрда тўғри йўлдан адашган турли гуруҳ ва фирқалар кўпайди. Уларнинг аксари иймон-эътиқод масалалари бўйича баҳсу мунозаралар туфайли вужудга келган эди. Мана шундай мураккаб шароитда аллома Абу Мансур Мотуридий етишиб чиқди ва уларнинг нотўғри фикрларига асосли раддиялар берди. У ҳанафий мазҳаби асосчиси Абу Ҳанифанинг (699-767 йй.) таълимотига суянган ҳолда ўзига хос калом мактабини яратди. У асос солган мотуридийлик таълимоти кейинчалик Самарқанд калом мактаби доирасидан чиқиб, бутун ислом оламига тарқалди ва суннийликдаги икки йирик калом мактабининг бири сифатида танилди.
Манбаларда Имом Мотуридийнинг “Раббоний олим ва зоҳид” деб васф этилиши, тасаввуфда уни юқори мартабаларга чиққанини англатади. Жумладан, олим ўзининг “Таъвилот ал-Қуръон” тафсирининг бир қатор ўринларидаги оятлар шарҳида илоҳий муҳаббат, зуҳд, тақво, дунёга берилмаслик каби тасаввуфнинг нозик қирралари ҳақида сўз юритган. Мазкур оятларнинг тафсирида келган маълумотлар Имом Мотуридийнинг тасаввуф пешвоси сифатида баҳолаш имконини беради.
Хусусан, у “Аҳзоб” сурасининг 113-ояти шарҳида зуҳдни икки қисмга тақсимлаб, уни батафсил изоҳлаган. Шунингдек, Имом Мотуридий: “Ер юзи набий ёки валийдан холи бўлмайди” деган. Абул Юсур Паздавий (ваф. 493-1100) ўзининг “Усул ад-дин” асарида Имом Мотуридий ҳақида қуйидагиларни қайд қилган: “У каромат соҳиби ва аҳли сунна вал жамоанинг раисларидан бўлган. Бобом Зоҳид Абдулкарим ибн Мусодан нақл қилишича, Мотуридийнинг кўплаб кароматлари бўлган”.
Алишер Навоий ўзининг “Насойим ал-муҳаббат” асарида ҳам Имом Мотуридийнинг кароматини зикр қилиб, у киши ҳақида шундай деган: “Шайх Абу Мансур ал-Мотуридий ўз замонининг аълам уламоси эрмиш. Ул вақт уламоси аларни “Султон ал-муиззин” дер эрмишлар. Зоҳир ва ботин улумлари била ороста эрмишлар”.
Бугунги кунда мотуридийлик таълимотини изчил ўрганиш, манбаларини атрофлича таҳлил қилиш хорижий ва маҳаллий мутахассислар олдида турган улкан вазифалардан биридир. Имом Мотуридий халқаро илмий тадқиқот маркази томонидан олимнинг “Таъвилот ал-Қуръон” ва “Китоб ат-тавҳид” асарларини ўзбек тилига таржима қилиниши юртимизда мотуридийлик таълимоти тадқиқ қилинишининг янада ривожланиши белгиси сифатида баҳолаш мумкин.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг тегишли қарорига асосан жорий йилда Имом Мотуридий таваллудининг 1155 йиллиги кенг нишонланиши ва Самарқанд шаҳрида “Мотуридийлик – барикенглик, мўътадиллик ва маърифат таълимоти” номли халқаро илмий-амалий анжуман ўтказилиши буюк олимнинг хизматларини халқаро миқёсда эътироф этилишига замин яратади.
А.Аллоқулов, Имом Мотуридий халқаро
илмий-тадқиқот маркази бўлим бошлиғи.
ЎзА
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 