03 Декабр, 2025, 12 Жумадул сони, 1447
03 Декабр, 2025, 12 Жумадул сони, 1447
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Аҳолишунослик жамғармаси (UNFPA) ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари қўмитаси, Буюк Британия ҳукуматининг молиявий кўмагида Ал-Aзҳар университети (Миср) билан ҳамкорликда ташкил этган аёллар ҳуқуқларини Ислом дини нуқтайи назаридан ривожлантиришга оид семинар-тренинг долзарблиги билан аҳамиятлидир.
Дастур Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати, Ўзбекистон мусулмонлари идораси, Ўзбекистон халқаро ислом академияси, Ўзбекистон маҳаллалари уюшмаси томонидан қўллаб-қувватланмоқда.
UNFPAнинг Ўзбекистондаги доимий вакили ва Тожикистондаги ваколатхона директори, доктор Нигина Абасзада семинар аввалида диний қарашларни гендер тенглиги ташаббусларига интеграция қилиш муҳимлигини таъкидлади.
– Ислом динида аёллар ҳуқуқларини тарғиб қилиш, аёллар ва қизларнинг ўз салоҳияти ва танловини рўёбга чиқариши учун муносиб ва эъзоз билан яшашлари учун адолатли муносабатда бўлиш, аёлларни ҳимоялаш азалдан мавжуд, – деди UNFPAнинг Ўзбекистондаги доимий вакили ва Тожикистондаги ваколатхона директори, доктор Нигина Абасзада. – Эътиқод етакчилари ва ҳамжамиятларни жалб қилиш орқали биз ушбу қадриятлар аёллар ҳуқуқларини ҳимоялаш ва гендер асосидаги зўравонликнинг олдини олиш бўйича биргаликдаги саъй-ҳаракатларимизда акс этишини таъминлаймиз. UNFPA Ўзбекистонни ушбу эзгу ишларда қўллаб-қувватлашга содиқдир. Мазкур семинар гендер тенглиги йўлидаги ишларимизда муҳим босқич бўлишига ишонамиз.
13 сентябрга қадар давом этадиган мазкур семинарда имом-хатиблар, отин-ойилар, маҳалла ва диний ташкилотлар вакиллари, шунингдек, Ислом динида аёллар ҳуқуқлари соҳасида ўз тажрибалари билан ўртоқлашган исломшунослик соҳасидаги етакчи институт Ал-Азҳар университетининг нуфузли профессор-ўқитувчилари, жумладан, 60 нафаргача киши иштирок этмоқда.
Ўзбекистон ҳукумати мутасаддилари ва Ал-Азҳар университети вакиллари иштирокидаги юқори даражадаги мулоқот қизғин руҳда ўтди.
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Хотин-қизлар ва гендер тенглик масалалари қўмитаси раиси Малика Қодирхонова, Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Муҳаммадолим Муҳаммадсиддиқов, Дин ишлари бўйича қўмита раисининг биринчи ўринбосари Давронбек Махсудов, Оила ва хотин-қизлар қўмитаси раиси ўринбосари Мукаррам Нурматова Ўзбекистонда гендер тенглигини таъминлаш масалаларига доимий ва жиддий эътибор қаратилаётганини таъкидлади. Шу билан бирга аёлларнинг жамият ҳаётида тўлиқ иштирок этишига тўсқинлик қилувчи айрим камчиликларни ҳал этишда биргаликда иш олиб бориш муҳимлиги эътироф этилди.
Тадбирда таъкидланганидек, Ўзбекистонда аёл-қизларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини таъминлаш, уларни ўйлантираётган муаммо ва камчиликларни тизимли ҳал этиш бўйича муттасил тарзда амалий ишлар олиб борилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуси билан жорий этилган «Аёллар дафтари» хотин-қизларнинг ижтимоий, иқтисодий муаммоларига барҳам беришда ўзига хос аҳамият касб этмоқда. Айни пайтда маҳалла тизимига кенг татбиқ этилаётган «маҳалла еттилиги» хотин-қизлар тадбиркорлигини ривожлантириш, уларнинг бизнес ғояларини қўллаб-қувватлаш, турли имтиёз ва имкониятларнинг моҳиятини кенгроқ тушунтиришга хизмат қилмоқда.
Семинарда қайд этилганидек, аёлларга нисбатан турли зўравонликларнинг олдини олиш, оилалар мустаҳкамлигини таъминлаш, маҳаллаларда ижтимоий-маънавий муҳитни асраш, ёшларни жиноятчиликдан огоҳ этиш, уларнинг тарбиясини тўғри ташкил этишда хотин-қизлар, маҳалла фаоллари, нуронийлар, диний уламолар, отин-ойилар ҳам муносиб ҳисса қўшмоқда.
Мазкур тадбир диний етакчилар ва ҳамжамият вакилларига гендер тенглиги, аёллар ҳуқуқлари ва гендерга асосланган зўравонликнинг олдини олишни фаол тарғиб қилиш учун янада имкониятларни кенгайтириб берди. Самимий мулоқот давомида зўравонликнинг зарарли оқибатлари ҳақида хабардорликни ошириш, Ислом динидаги аёллар ҳуқуқлари, жумладан, оилани режалаштириш ва ижтимоий-иқтисодий имкониятларни кенгайтириш муҳимлиги таъкидланди ва диний таълимотларга гендерга сезгир ёндашувларни интеграциялаш ва жамоатчилик билан алоқа қилиш бўйича илғор тажриба алмашишни рағбатлантирди.
Семинар Ислом динида аёлларнинг ижтимоий ва иқтисодий имкониятларини кенгайтириш, аёлларга нисбатан зўравонликка қарши кураш ва бошқа ушбу мавзуга оид кенг кўламли муҳим мавзуларни қамраб олгани билан аҳамиятли бўлди.
Катта уламолар Ислом кенгаши бош котиби, Ал-Aзҳар Буюк имомининг собиқ ўринбосари профессор, доктор Аббос Солимон аёллар ҳуқуқларини ҳимоялашда диний етакчиларнинг ролини таъкидлади.
– Ислом дини аёлларнинг қадр-қиммати ва ҳуқуқларини қўллаб-қувватлайди, бу ҳуқуқлар жамиятларимизда ҳимоя қилиниши ҳамда тарғиб этилишини таъминлаш диний етакчи сифатида бизнинг бурчимиздир, – деди мисрлик профессор Аббос Солимон. – Мазкур семинар бизга ушбу масъулиятни адо этишда ёрдам берадиган билим ва илғор тажрибаларни алмашиш учун ажойиб платформадир. Қуръони каримда аёлларнинг ҳуқуқлари учун эркаклар масъул экани белгиланган. Зеро, аёл фақат шодлик учун яралган.
– Ўзбекистон ва Миср ўртасидаги уйғунлик тарихимиз, анъаналаримизда намоёндир, – деди Миср Араб Республикасининг Ўзбекистондаги элчиси Амира Фаҳми хоним. – Ал-Aзҳар университети ва Ўзбекистон ўртасидаги ҳамкорлик диний ва давлат институтларининг гендер муносабатларини тарғиб қилишда қандай ҳамкорлик қилиш мумкинлигига ёрқин мисол бўла олади. Миср бу муҳим ишни қўллаб-қувватлаётганидан ғурурланади ва биз бунинг Ўзбекистондаги ҳамжамиятларга ижобий таъсирини кўришни интиқлик билан кутамиз.
Буюк Британиянинг Ўзбекистон Республикасидаги элчиси Тимоти Смарт ўзининг видеомурожаатида аёллар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш борасидаги Буюк Британия ҳукумати ва Ўзбекистон ўртасидаги ҳамкорликнинг муҳимлигини таъкидлади.
Ўқув-семинарнинг илк кунида «Аҳоли тадқиқотлари бўйича Халқаро Ислом марказининг диний асосдаги ёндашувдан фойдаланишдаги аҳамияти», «Диний етакчиларнинг аёллар саломатлиги ва ҳуқуқларини ҳимоялашдаги аҳамияти», «Исломда аёллар ҳуқуқлари» каби мавзуларда шўъба йиғилишлари бўлиб ўтди.
Назокат Усмонова, Алимурод Мамадаминов (сурат),
ЎзА мухбирлари
(Бир ҳадис шарҳи)
Баъзан одамлар Қуръоннинг турли қироатларини эшитганда, ўзи билмай туриб, уларни хато деб баҳолайди. Оқибатда тортишувлар юзага келади.
Қуръони карим Аллоҳ таолонинг каломидир. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Жаброил алайҳиссалом орқали нозил қилинган. Аллоҳ таоло араб қабилаларининг англаши енгил бўлиши ва Китобнинг илоҳий мўъжизалигини намоён этиш учун уни бир неча ҳарфда (қироатда) нозил қилган.
عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رضى الله عنه قَالَ: سَمِعْتُ رَجُلاً قَرَأَ ، وَسَمِعْتُ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ خِلاَفَهَا فَجِئْتُ بِهِ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم فَأَخْبَرْتُهُ فَعَرَفْتُ فِى وَجْهِهِ الْكَرَاهِيَةَ وَقَالَ: كِلاَكُمَا مُحْسِنٌ ، وَلاَ تَخْتَلِفُوا ، فَإِنَّ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمُ اخْتَلَفُوا فَهَلَكُوا.
Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Бир кишининг қироат қилаётганини эшитдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг у (оят сўзлари)ни бошқача қироат қилаётганларини эшитган эдим. Шунда уни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига олиб бориб, у зотга бор гапни айтиб бердим. Шу пайт юзларида норозиликни пайқадим. У зот: “Иккингиз ҳам тўғри қилгансиз. Ихтилоф қилманг, чунки сиздан олдингилар ихтилоф қилиб, ҳалокатга учраган”, дедилар” (Бухорий ривояти).
Ушбу ҳадисда Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу бир одамнинг – баъзилар Убай ибн Каъб деган – Қуръон оятини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан тинглаган қироатига ўхшамаган тарзда ўқиётганини эшитган. Иккиси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай қироатда ўқитганларини даъво қилиб, тортишиб қолган. Шунда Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ўша одамни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига олиб борган. Ҳар бири у зотга ўрганган қироатида тиловат қилиб кўрсатган. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Иккингиз ҳам тўғри қилгансиз”, деганлар. Яъни, иккингиз ҳам тўғри ўқидингиз, икки қироат ҳам жоиз. Сўнг огоҳ этиб: “Ихтилоф қилманг, чунки сиздан олдингилар ихтилоф қилиб, ҳалокатга учраган”, деганлар. Яъни, аввалги қавмлар оғир оқибатга олиб борадиган ихтилофларга берилиб кетган. Бу ихтилофлар нафс истакларига кўра муқаддас китоблардаги сўзларни ўзгартиришгача бориб етган.
Шариат иттифоқ ва бирликка даъват қилади, тафриқа (фирқаланиш) ва бўлинишни қаттиқ ман этади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гўё бундай демоқдалар: Қуръонни ўқинг ва маъносига мувофиқ бирликда бўлинг. Қандайдир шубҳа келиб чиқиб, ихтилофга олиб борса, ўша шубҳани йиғиштиринг ва одамларни бирликка етаклайдиган очиқ маънога қайтинг. Илгариги умматлар каби ҳалокатга элтувчи ихтилофга тушманг.
Қуръон қироатида ихтилоф қилиш мумкин эмас. Чунки ҳар бир қироат Аллоҳдан нозил қилинган ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам томонидан ўргатилган. Қироатдаги рухсат берилган турлилик Қуръоннинг маъносига дахл бермайди. Демак, Қуръоннинг бир ояти ё сўзи бир неча қироатда ўқилиши мумкин. Улардан бирортасини инкор қилган киши Қуръонни инкор қилган бўлади.
Ихтилофнинг олдини оладиган яна бир чора – етарлича илм олмаган киши Қуръон ҳақида, жумладан, қироат тўғрисида ўз фикри билан сўз юритиши мумкин эмас. Қуръон қироати суннат билан собит бўлган. Шунинг учун баҳсталаб вазият юзага келганда ўзаро тортишмасдан, илмлироқ кишидан сўраш лозим.
Маълумки, Қуръони карим исломнинг бошланғич даврида ҳижоз шевасига (Макка, Мадина ва Тоиф аҳолисининг лаҳжасига) мос ҳолда нозил қилинган. Ҳудайбия сулҳидан сўнг турли араб қабилалари исломга кира бошлади. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир неча марта Аллоҳдан одамлар учун Қуръонни турли лаҳжа ва шеваларга мос ҳолда ўқишни енгил қилишни сўраганлар. Турли араб қабила ва уруғлари ўз шевасига ғурур билан боғланган эди, шунинг учун бу енгиллик уларга Қуръон маъноларини яхшироқ англаш имконини берарди. Аллоҳ таоло у зотнинг илтижосидан ҳам ортиқроқ енгиллик инъом этиб, Қуръони каримни етти ҳарфда нозил қилди.
Бу ҳақда Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Жаброил менга (Қуръонни) бир ҳарфда ўқитди. Мен ундан зиёда қилишни сўрайвердим, ниҳоят, етти ҳарфга етди”, дедилар” (Бухорий ва Муслим ривоят қилган).
“Ҳарф” – қироат илми истилоҳида бирор сўзнинг муайян шаклларда ўқилиши. Шунингдек, умумий бир услубда ўқиш ҳам “ҳарф” дейилади. “Етти ҳарф” ҳақида уламолар турли фикрларни айтган. Баъзилар етти ҳарфдан мурод ўша пайтдаги араб лаҳжаларига мослик бўлганини таъкидлаган. Айримлар буни қироатдаги ихтилоф (турли жоиз шакл)лар етти туркумга бўлиниши билан изоҳлаган. Бошқалар айнан муайян адад эмас, балки кўплик, яъни бир неча турдаги қироат назарда тутилганини айтган. Яна баъзилар етти қироатнинг айнан ўзи эмаслигини айтган.
Умуман, бу ҳақда қирқдан зиёд фикр айтилган. “Ҳарф” нима экани ҳақида бирор ҳадис ё ривоят йўқ. Шунинг учун алломаларнинг фикрлари ижтиҳодий саналиб, умуман олганда, Қуръон калималарини ўқишдаги турлилик маълум ва машҳур, энг муҳими, мумкиндир. Бу бирор ихтилофга асос бўлмаслиги керак.
Бу – Қуръоннинг ҳар бир сўзи турлича ўқилади ва ҳар ким, ўз хоҳишига кўра, сўзларни ўз лаҳжасидаги маънога ўзгартириши мумкин, дегани эмас, албатта. Қайси турда бўлса ҳам, қироат фақат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан тингланган ва у зот ўқиб берган шакллардан бирига мос бўлиши керак.
Демак, илмли мутахассис (қори) биз одатланган, ўқиб-ўрганган, ўзимиз анъанавий ҳисоблаган қироатдан фарқли тарзда тиловат қилса, бу хато эмас, саҳиҳ ривоят асосидаги қироат бўлади. Унинг ҳарфи – биз одатлангандан бошқача, холос.
Қироат бобида “тўғри-нотўғри” деб тортишиш илмсизлик оқибати бўлиб, бу хусусда тортишиш фитнага, фитна эса ҳалокатга олиб боради. Шунинг учун мўмин киши қироатлардаги фарқни инкор этмаслиги, балки уни Аллоҳнинг ҳикмати сифатида қабул қилиши керак экан.
Қодирхон МАҲМУДОВ,
Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходими
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 