Boshlovchi — Saidolim Turdiboyev: — Assalomu alaykum, aziz do'stlar! O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo'yicha qo'mita, O'zbekiston Musulmonlari idorasi hamda “UzReportTV” telekanali bilan hamkorlikda tayyorlanib, jonli efirga uzatilayotgan “Muborak oy suhbatlari” ko'rsatuvining navbatdagi soni yana xonadoningiz mehmoni.
Eslatib o'tamiz, ko'rsatuvimiz bosh homiysi — “Ipak yo’li banki”. Homiylarimiz “Biolife” hamda “Plasterm” savdo belgilari.
Bugun studiyamizga Toshkent shahar bosh imom-xatibi Nuriddin domla Holiqnazarovni taklif etganmiz. Assalomu alaykum. Ko'rsatuvimizga xush kelibsiz!
Nuriddin Holiqnazarov: — Bismillahir Rohmanir Rohiym! Alhamdu lillahi Robbil 'alamiyn, vassolatu vassalamu 'ala Rosulihi Muhammadin va 'ala alihi va ashabihi ajma'iyn! Amma ba'd. Assalomu alaykum va rahmatullohi va barokatuhu!
Boshlovchi: — Bugungi ko'rsatuvimizni suhbat shaklida davom ettirsak. Bu esa muxlislarimiz tomonidan kelayotgan savollarga ko'proq vaqt ajratish imkonini beradi.
— Assalomu alaykum. Er va xotin bir-birlarini Alloh taolodan hidoyatga boshlashini so'rab duo qilsalar bo'ladimi?
— Albatta, bu tabiiy. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam aytadilarki, mo'min kishi o'ziga ravo ko'rganini boshqalarga ham ravo ko'rishi kerak. Kishi ibodatning lazzatini o'zida totyaptimi, buni atrofdagilarga ham ulashsa, haqiqiy mo'minlik qilgan bo'ladi.
— Men Qur'oni karimni o'qishni yaxshi bilmayman. Qorilarning ovozini qo'yib o'qiyman. Shu tarzda o'qisam ham xatm o'rniga o'tadimi?
— Avvalo, Qur'oni karimni ta'lim bilan o'qigan ma'qul. Ustoz o'qiganining ketidan o'qish ham savob keltiradi.
— Namozdagi rukuda “Subhana robbiyal aziym” so'zidagi “z” harfini arabcha ohangda o'qimasa ma'nosi o'zgaradi, deb eshitdim. Shu to'g'rimi?
— Biz har bir harflarni o'z mahrajidan, o'rnidan kelib chiqib aytishimiz lozim. Bo'lmasa ma'no chindan ham o'zgarib ketadi. Ammo biz ajammiz, arab emas. Biroq arab tili grammatikasini o'rgansak o'zimizga manfaatli bo'ladi.
— Ko'zmunchoqni asraydi, deb taqib yurish qanchalik to'g'ri?
— Bu noto'g'ri ish. Faqat Alloh taolo bizni turli balolardan asraydi va rizq beradi.
— Yaqinda jarrohlik amaliyotini boshimdan kechirdim. Hozir yaxshiman. Ro'za tutsam bo'larmikin?
— Avvalo, salomatlikka qarash kerak. Agar musulmon shifokorlar ko'rib, ro'za tutish mumkin, desa tutish kerak. Agar tutmaslik kerak, desa tutmaslik kerak.
— Dush qabul qilishlik bilan ro'za buzilish mumkinmi?
— Dush qabul qilish bilan ro'za buzilmaydi.
— Qur'oni karimning “Baqara” surasi 136-oyatida payg'ambarlarning ismlari kelgan. U ismlarning ichida “asbod” degan so'z ham uchraydi. Bu nima degani?
— “Asbod” arabcha so'z bo'lib, o'zbekchaga o'girilganda “nabira” degan ma'noni anglatadi. Oyati karimada payg'ambarlar hamda ularning avlodlari degan mazmunda kelgan.
— Yaqin kunlarda sport turidan musobaqam bor. Shu kuni ro'za tutmasam bo'ladimi?
— Ro'zani tutishlikda uzrli kishilarning ro'yxati bor. Ularga ruxsat berilgan. Hamma o'zining holatiga qarab tutadi.
— Taroveh namozini uyda o'qisa savobi bo'ladimi?
— Ibodatni hamma joyda ado etsayam savobi bor. Hozir karantin payti uyda o'qisa juda yaxshi bo'ladi.
— Ramazon oyida spirtli ichimlik sotilishiga nima deysiz?
— Ramazondan boshqa paytdayam bu ishni qilmaslik kerak. Tijoratning boshqa turlari bilan shug'ullangan ma'qul.
— Tunda ishlayman. Saharlikni ishda qilaman. Va iftorlikkacha uxlayman. Ro'zam qabul bo'ladimi?
— Ro'zaning birinchi talabi niyat qilib subhdan to shomgacha emay, ichmay nafsni tiyishdir. Yana bir qator parhezlar borki, bu ramazonning odobiga kiradi. Shu ma'noda, ro'zador kishi uzrsiz kunni uyqu bilan o'tkazishi ham yaxshimas. Agar tunda ishlab, kunduzi uxlasa zarar qilmaydi.
— Biz Navoiyda, Buxoro viloyati bilan yondosh yashaymiz. Shunda qaysi viloyatnnig taqvimiga qarab og'iz ochishimiz kerak?
— Taqvimlar bizga ko'rsatma, xolos. Aslida, g'urub, ya'ni quyosh botishiga qarab og'iz ochish kerak.
— Rasmga tushish gunohmi?
— Rasmga tushish arablardayam bor. Foto nuqtai nazaridan qaraganda mumkin. Lekin insonni chizish joiz emas.
— Namozxon, ro'zador odam sarimsoqpiyoz iste'mol qilsa bo'ladimi?
— Bu eguliklar harom emas. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam sarimsoqpiyoz egan odamlarni masjidga kelmay turishni nasihat qilganlar. Sababi hidi bilan yonidagi insonga ziyon etkazib qo'yishi mumkin.
— Oshxonada ishlayman. Chuchqa go'shtidan taom tayyorlashadi. Musulmon odam shunday ovqatlarni tayyorlashi mumkinmi?
— Musulmon kishi bu narsadan qaytishi kerak.
— Masjidimizda qori aka suralarni tez o'qiyapti. Shunday qilsa bo'ladimi?
— Hatmda o'qiladigan qiroatlar bor. Tez o'qishadi. Tajvid qoidalariga amal qilsa bo'ldi, tezroq o'qishning zarari yo'q.
— To'yga atab yig'ilgan umumiy pul zakot nisobiga o'tadimi?
— Qanday pul bo'lsayam bir yil tursa zakot nisobiga o'tadi.
— Qur'on xatm qilish muddati qirq kunmi?
— Dinimizda bunday talab yo'q.
— Ramazon oyida gunoh ish qilsa, boshqa oylardagidan og'irroq bo'ladimi?
— Mo'min kishi gunoh qilishga ijozat so'rashi kerak emas. Ammo Ramazonda gunoh qilish og'ir narsa. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam agar Ramazon oyi kirsayu gunohlardan mag'firat bo'lib chiqmasa, burni erga ishqalansin, degan hadisi bor. Demak, Ramazonda gunoh qilmaslik kerak.
— Turmush o'rtog'im ko'p ichadi. Oxirgi paytlarda otasi bilan kelishmay qolyapti. Turmush o'rtog'imga namoz o'qing, desam o'qimayapti. O'ylab o'yimga etolmayapman. Turmushimizni davom ettiray desam, bu farzandlarimdan qaytmaydimi, deb qo'rqaman. Shu haqda nasihat qilsangiz?
— Singlimizga sabr, turmush o'rtog'iga insof, tavfiq bersin. Bu holat ko'p. Ayollik vazifasini bajarib, eriga mehr ko'rsatsin.
— Qo'shnimiz g'ayridin vakili. Ular tez-tez uyimizga eguliklar olib chiqib turadi. Ulardan iste'mol qilsa bo'ladimi?
— Shunday qo'shnilar bo'ladi, ularni sizda bitta haqqi bor, ba'zi birlarida ikkita, uchta haqlari bor. Bitta haqqi bor qo'shni g'ayridin qo'shni, deyiladi. Musulmonmas, lekin qo'shni. Ular bizning shariatimizda ma'n qilinmagan eguliklarni olib chiqsa, iste'mol qilsa bo'ladi.
— Men namozda “Fotiha”dan keyin faqat “Ixlos” surasini o'qiyapman. Bu noto'g'rimasmi?
— Toki boshqa suralarni yod olguncha shuni o'qib tursa bo'ladi.
— Parkentdanman. Bizda taqvim bilan masjidda aytilayotgan azonning o'rtasida etti daqiqa farq bor. Dadam taqvimga qarab og'iz ochyapti. Shu to'g'rimi?
— Aslida azon ham taqvimga munosib aytilishi kerak. Taqvim O'zbekiston musulmonlari idorasi tomonidan tavsiya etiladi. Demak, bu erda muazzin kechiktirib aytayotgan bo'ladi. Shundan kelib chiqib, taqvimga qarab og'iz ochsa bo'ladi.
— Men tutgan ro'zamning savobini ota-onamning nomlariga yozilishini Hudodan so'rasam bo'ladimi?
— Ota-ona nomidan haj badal qilish mumkin. Shuningdek, boshqa moliyaviy ibodatlarni amalga oshirsa bo'ladi. Lekin ro'za farz amali, har kim o'zi uchun tutadi.
— Oilada erkaklar va ayollar birga namoz o'qisa bo'ladimi?
— Oilada jamoat bo'lib namoz o'qisa bo'ladi. Bunda safga e'tibor berish kerak. Avvalgi safga yoshi kattalar, keyin yoshlar. Oxirida ayollar turadi.
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Islom dinida musulmonlarni or-nomusini yerga urish (toptash), ularni kamsitish, haqorat qilish va xo‘rlash taqiqlanganligi bilan bir qatorda musulmon bo‘lmaganlarni ham haqoratlash va ularga hurmatsizlik qilish taqiqlanadi.
Musulmon bo‘lmagan boshqa bir nomusulmonni haqoratlashi, unga tuhmat, bo‘hton qilishi yoki yolg‘on so‘zlashi mumkin. Biroq Islom dini o‘z e’tiqodidagilarni musulmon bo‘lmaganlarni, hatto ularning oilasi va nasli, avlodini ham haqoratlashdan qaytaradi.
Rivoyat qilinishicha, Misr voliysi Amr ibn Oss roziyallohu anhuning o‘g‘li bir musulmon bo‘lmagan fuqaroni nohaq jazolaydi. Shunda bu adolatsizlik Halifa Umar ibn Hattob roziyallohu anhuga yetib boradi va Umar roziyallohu anhu musulmon bo‘lmaganni voliyning o‘g‘li qanday jazolagan bo‘lsa, uni ham huddi shunday jazolashga buyuradi hamda “Qachondan beri siz onasidan ozod holda dunyo kelgan insonlarni o‘zlaringizning qulingiz qilib oldingiz?” deb aytadi[1].
Qo‘li va tili bilan musulmonlarga ozor berish hamda ularni haqoratlash qay darajada taqiqlangan bo‘lsa, bu jinoyatlarni musulmon bo‘lmaganlarga nisbatan sodir etish ham taqiqlanadi. Bu haqda “Durr al-muxtor”da quyidagilar bayon etiladi: “Musulmon bo‘lmaganlarga nisbatan ziyon yetkazishning barcha turlari taqiqlangan hamda musulmonni g‘iybat qilish taqiqlangani singari musulmon bo‘lmaganlarni ham g‘iybat qilish taqiqlanadi[2].
Molikiy mazhabining atoqli faqihlaridan Imom Shihobiddin al-Qarofiy o‘zining “Al-Furuq” nomli asarida quyidagilarni keltirib o‘tadi:
“Musulmon bo‘lmaganlarni musulmonlar bilan bitimni imzolashlari (kelishuvga kelishlari) ular uchun bir qator haq-xuquqlarining mustahkamlanishiga sabab bo‘ladi. Jumladan:
ular bizning zimmamizda hisoblanishadi,
ular bizning himoyamiz va g‘amho‘rligimiz ostida bo‘ladilar,
ular biz kabi hayot kechiradilar, shuningdek ular Allohning, Uning Rasuli akram sollallohu alayhi vasallamning hamda Islom dinining himoyasida bo‘ladilar.
Bas, kim endi shu chegarani buzsa va musulmon bo‘lmaganlarga tili yoki qo‘li bilan ozor bersa Allohning, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning va Islom dinining kafilligiga beparvolik qilgan bo‘ladi”[3].
Ibn Obidin al-Shomiy esa musulmon bo‘lmaganlarning quyidagi haq-huquqlarini keltiradi:
“Musulmon bo‘lmaganlarni musulmonlar bilan kelishuvga kelishlari natijasida ular musulmonlar ega bo‘lgan haq-huquqlarning barchasiga musulmonlar kabi teng ega bo‘ladilar. Hatto agar musulmonni g‘iybat qilish taqiqlangan bo‘lsa nomusulmonni ham g‘iybat qilish taqiqlanadi. Biroq ulamolar: “Musulmon bo‘lmaganlarga jabr-zulm qilish yanada ulkan gunohlardan hisoblanadi[4]”.
Imom Kosoniy o‘zining “Badoius-sanoi” nomli asarida musulmon va musulmon bo‘lmaganlarning haq-huquqlari teng ekani to‘g‘risida quyidagilarni aytib o‘tadi:
“Musulmon bo‘lmaganlar huddi musulmonlar kabi birdek haq-huquqlarga hamda burch va ma’suliyatlarga egadirlar”[5].
Darhaqiqat, yuqoridagi faqih ulamolarning fikrlari musulmonlarni musulmon bo‘lmaganlarning qadr-qimmatini yuksak darajada muhofaza etishlarining hamda ularning huquq va erkinliklarini hurmat qilishlarining yaqqol isbotidir.
Zero, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning o‘zlari doimo musulmon bo‘lmagan aholiga nisbatan yahshi muomalada bo‘lishga buyurganlar va bu borada ham bizga o‘zlari namuna bo‘lganlar.
Shu sababdan, musulmon bo‘lmagan fuqarolarni jabr-zulmlardan, turli yomonliklardan muhofaza etishni kafilligini olish – Islom davlatining vazifalaridan hisoblanadi.
Agar davlat o‘zining musulmon bo‘lmagan fuqarolarining havfsizligini, ularning haq-huquqlarini to‘g‘ri ta’minlay olmasa, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Jabr chekkan, zulm ko‘rgan odamlarning himoyachisi men bo‘laman va qiyomat kunida ularning haq-huquqlarini o‘zlariga qaytarib olib beraman” deganlar.
Yana Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar:
“Ogoh bo‘ling! Kimda-kim musulmon bo‘lmagan aholiga zulm qilsa, uning haq-huquqlarini kamsitsa, toqati yetmaydigan biror ishga majbur qilsa yoki uning ruhsatisiz biror narsasini olsa jonlar qayta tiriladigan kun (qiyomat)da men uning himoyasida bo‘laman”[6].
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning bu kabi aytgan so‘zlari musulmonlarni doimo musulmon bo‘lmagan fuqarolarning huquqlarini himoya qilishlarida javobgarlikni, ma’suliyatni anglab yetishlariga hizmat qiladi.
“The Fatwa on Terrorism and Suicide Bombings” kitobidan
Davron NURMUHAMMAD tarjimasi
[1] Al-Hindiy, Kanz al-ummal, 2:455.
[2] Al-Haskafiy, al-Durr al-muxtar, 2:223; Ibn Obidin al-Shomiy, Radd al-muhtar.
[3] Al-Qarofiy, al-Furuq, 3:14
[4] Ibn Obidin al-Shomiy, Radd al-muhtar, 3:273, 274.
[5] Al-Kosoniy, Badoius-sanoi, 7:111.
[6] Abu Dovud, al-Sunan: Kitab al-haraj va al-imara va al-fay, 3:170 §3052, Bayhaqiy, al-Sunan al-kubra, 9:205 §18511, Munziriy, al-Targ‘ib va al-tarhib, 4:7 §4558, Al-Ajluniy, Kashf al-hafa, 2:342.