Sayt test holatida ishlamoqda!
18 Iyun, 2025   |   22 Zulhijja, 1446
search icon
Avvalgi sayt
ЎЗ РУ EN AR

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:40
Shom
20:02
Xufton
21:41
Bismillah
18 Iyun, 2025, 22 Zulhijja, 1446
Avvalgi sayt
#search
 YouTube

Islomda ayollarning ilm olishdagi haqlari

12.02.2021   6942   9 min.
Islomda ayollarning ilm olishdagi haqlari

Ilm va ayol

 

 

Bir kuni huzurimizga ona va qiz kirib keldi. Ona qizining ikki nafar farzandi borligi va oilasi buzilganini aytib, mendan maslahat so'radi.

25 yoshlarda bo'lgan bu ayol bilan suhbatlashdim. Aytishicha, ota-onasi o'z paytida maktabga yubormagan. Shu sababli keyinchalik kollej yoki litseyda ham o'qimagan. 20 yoshda esa turmushga berishgan. Ikki bolaning onasi bo'lganda turmush o'rtog'i bilan kelisholmagani sababli oilasi buzilgan. Endilikda bu ayol farzandlari bilan qizlik uyida yashamoqda. U farzandlarini boqishni, kiyintirishni, ota-onasiga og'irligini tashlamaslikni xohlaydi. Lekin biror o'quv dargohini tamomlamagani va hunari yo'qligi sababli tushkunlikka tushib qolgan. Unga ilm olish va hunar o'rganish uchun hali kech emasligini tushuntirdim.

Yana kunlarning birida bir ayol qo'ng'iroq qilib, bitta xonadonga sovchilikka borgani va u oilada ota qizlarining o'qishi, kasb-hunar o'rganishi uchun ruxsat bermasligi haqida gapirdi. “Kelajakda bu qizlarning taqdiri nima bo'ladi? Islom dinida ayol-qizlarning ilm olishi va hunar o'rganishi uchun ruxsat berilmaydimi?” deb so'radi u ayol. Men: “Aksincha, Islom dini ayol-qizlarni ulug'lab qo'ygan, ular ilm olish va kasb-hunar egallashda etarlicha haq-huquqqa egalar”, deb tushuntirdim.

Ba'zi ota-onalar qizlarini ko'chaga chiqarmay, hech qayerda o'qitmay, joyi chiqsa, tezroq turmushga berish haqida o'ylashadi. Modomiki, Payg'ambarimiz alayhissalomning pokiza ayollari, muborak onalarimiz ayollarga ilm o'rgatish, shariat hukmlarini etkazishda Rasuli akram yonlarida turib, u zotga ko'makdosh va maslakdosh bo'lganlar. U davrlarda ayollar shariatning ba'zi hukmlarini, xususan, er-xotinlik, junublik, nifos, hayz va boshqa shunga o'xshash masalalarni to'g'ridan-to'g'ri so'rashdan uyalganlar. Shuningdek, Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ham bu kabi masalalarni ochiq-ravshan so'zlashdan hayo qilar edilar. Shunday o'rinlarda onalarimiz javob berar edilar.

Oysha roziyallohu anho aytadilar: “Ansoriylarning ayollarini Alloh rahmat qilsin, ularni shariat ahkomlarini bilishdan hayo man qilmadi”. Bu ayollar kechalari Oysha onamiz oldilariga kelib, junublik, hayzu nifos kabi masalalarda shariat hukmini so'rab o'rganar edilar.

Shuningdek, Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning uylarida qilgan barcha ishlari, muammo-yu yurish-turishlarini naql qilishda u zoti sharifning pokiza ayollarining hissalari ko'p ekanini bilamiz. Nabiy alayhissalomning ayollaridan ko'plari shariat ahkomlarini o'rgatuvchi ustoz, Qur'on yod olgan qoriya, hadislarini etkazuvchi muhaddisa va faqiha bo'lib, o'tkir qobiliyatlari, nodir zakovatlari bilan mashhur bo'lganlar. Hususan, Oysha onamiz meros masalasida matematikani puxta bilganlari bois hattoki ba'zi mashhur sahobalar ham meros taqsimlashda ulardan maslahat so'rar edilar. Islom kelguniga qadar kasr son haqida kishilarda tushuncha bo'lmagan. Qur'oni karimda meros masalasida kelgan hukmlarni esa Oysha onamizdek puxta biladigan va taqsim qilib beradigan faqiha bo'lmagan.

Hozirda ayollar faqat uyda o'tirishlari kerak, ilm olmasalar ham bo'ladi, uy yumushlarini qilib, farzand tarbiyasi bilan mashg'ul bo'lsin, deydiganlarga qarata Islom mo'minu mo'minalarga barobar ravishda ilm olishni targ'ib qiladi, deb baralla ayta olamiz. Chunki Payg'ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam: “Ilm olish mo'min va mo'minaga farzdir”, deb marhamat qilganlar.

Shuningdek, ulamolar va faqihlar farzi ayn ilmlarda ayollar ham erkaklar kabi teng huquqli ekanlariga ijmo qilishgan.

Al­loh taolo marhamat qiladi: “Kim, u xoh erkak bo'l­sin, xoh ayol, mo'minlik holida savobli ishlar qil­sa, aynan ular jannatga kirurlar va ularga xur­mo danagining ipicha ham zulm qilinmagay” (Niso, 124); “Albatta, muslim va muslimalar, mo'­min va mo'minalar, itoatli erkaklar va itoatli ayollar, rostgo'y erkaklar va rostgo'y ayollar, sabr­li erkaklar va sabrli ayollar, tavozeli (kamtar) erkaklar va tavozeli ayollar, sadaqa qiluvchi er­kak­lar va sadaqa qiluvchi ayollar, ro'za tutuvchi er­kak­lar va ro'za tutuvchi ayollar, avratlarini (ha­rom­dan) saqlovchi erkaklar va (avratlarini harom­dan) saqlovchi ayollar, Allohni ko'p zikr etuvchi erkaklar va (Allohni ko'p) zikr etuvchi ayollar – ular uchun Alloh mag'firat va ulug' mukofotni (ya'ni jannatni) tayyorlab qo'ygandir”(Ahzob, 35).

Ayollarning ta'lim olishi farzi aynligiga quyidagi sahih hadislar ham dalil bo'ladi. Imom Termiziy va Abu Dovud (lafzi Abu Dovudniki) rivoyat qiladilar. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Kimning uch qizi yoki uchta yo oltita yoxud ikkita opa-singlisi bo'lsa va ularga odob berib, ularga yaxshilik qilsa hamda ularni turmushga bersa, unga jannat bordir”. Boshqa bir rivoyatda: “Qaysi erkakning cho'risi bo'lsa, u unga ta'lim berib, ta'limini chiroyli qilsa va unga odob berib, odobini chiroyli qilsa, so'ngra uni ozod qilib, o'sha ayolga uylansa, u kishiga ikki ajr bordir”, deyiladi.

Bu haqda Imom Buxoriy va Muslimning sahih to'plamlarida ham hadislar kelgan. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Alloh u zotga o'rgatgan narsalarni ayollarga ham o'rgatish maqsadida alohida kunni xoslab qo'yganlar. Bir kuni bitta ayol: “Yo Rasululloh! Erkaklar sizning oldingizga kelib, so'zingizni olib ketadilar. Biz uchun ham biror kun belgilang, biz huzuringizga kelib, Alloh sizga o'rgatgan narsalarni o'rganamiz”, dedi. Shunda Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Falon va falon kuni jamlaninglar”, deb aytdilar. Ular yig'ildilar. Pay­g'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam kelib, ularga ta'lim berdilar.

Baloziriyning “Futuhul buldon” kitobida bunday keladi: mo'minlar onasi Hafsa binti Umar roziyallohu anho johiliyatda Shifo ismli bir ayoldan yozishni o'rgangan edilar. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Hafsa onamizga uylanganlaridan keyin Shifoni topib, Hafsa onamizga qanday o'rgatgan bo'lsa, boshqalarga ham xuddi shunday chiroyli yozishni o'rgatishini talab qiladilar.

Yuqoridagi oyatu hadislardan xulosa chiqarsak, Islom dini ayol kishini ilmli, ma'rifatli bo'lishga buyuradi. Tarixdan ma'lum, ayollar ham Islom rahna­moligida ilm va madaniyatning eng yuqori darajasiga ko'tarilganlar. Ayollardan mashhur tabiblar etishib chiqqan. Misol uchun turli ko'z kasalliklarini aniqlab, davosini topgan Zaynab va Qozi Abu Ja'far Tof­joliyning qizi Ummul Husno arab dunyosining mashhur tabibalaridan hisoblangan. Yana Karima Utruziya, Say­yida Nafiysa bintu Muhammad kabi ayol muhaddislar ham bo'lgan.

Yuqori ilmiy darajaga erishgan bu xonimlar qatorida Imom Shofe'iy, Imom Buxoriy, Ibn Haldun va Ibn Hibbon kabi mashhur muhaddislar, faqihlar, ulamolar hamda adiblarning muallimalari ham bo'lishgan.

O'z yurtimiz tarixiga ham nazar solsak, Nodira, Uvaysiy, Anbar otin, Bibixonim kabi ham dunyoviy, ham diniy ilmlarda ilg'or bo'lgan ayollarning nomlarini sanab o'tish mumkin.

Yoki samarqandlik olima Fotima binti Muhammad Samarqandiyni olaylik (vafoti taxminan 1186 yil). U ayol faqihalardan biri bo'lgan. Buyuk faqih Muhammad ibn Ahmad ibn Abu Ahmad Alouddin Samarqandiyning qizi, “ulamolar podshosi” deb laqab olgan Alouddin Kosoniyning turmush o'rtog'i edi. Olima Turkistonda, Shoshning orqa tomonidagi Koson shahrida tavallud topgan. U otasidan hadis va fiqhdan ta'lim olgan. Otasining mashhur “Tuhfatul fuqaho” (“Faqihlar tuhfasi”) asarini yoddan bilgan.

Olimaning bir qancha asarlar muallifi ekani manbalarda qayd etilgan, ammo fiqh va hadisga tegishli “Majma'ul favoid li jammil avoid sharh tuhfatil muluk” (“Podshohlar tuhfasi sharhida rasm-rusumlarni to'ldirishda qoidalar jamlanmasi”) asarigina ma'lum.

Alouddin Samarqandiyning shogirdi Alouddin Abu Bakr Kosoniy (vafoti 1191 yil) ustozining “Tuhfatul fuqaho” asariga sharh yozib, unga taqdim etgan. Alouddin Samarqandiy sharhdan mamnun bo'lganidan qizini shogirdiga nikohlab bergan.

Mana, azizlar, ayol-qizlarimizning ilm olishda va o'rgatishda haq-huquqlari borligini yuqoridagi bir qancha dalillar orqali bilib oldik. O'ylaymizki, ana shu ilmni ozgina o'rganish bilan yurtdoshlarimiz qizlarining ham bilimli bo'lishi naqadar muhimligini anglardilar. Shunday emasmi?!

 

Maryamxon ABDULLAYeVA

Boshqa maqolalar
Maqolalar

Moshina haydovchining 66 ta ODOBI (4-qism)

16.06.2025   3779   8 min.
Moshina haydovchining 66 ta ODOBI (4-qism)

MOSHINA HAYDOVCHINING 66 ta ODOBI

ni

ULUG‘ USTOZ ULAMOLARIMIZ bayon qilib berganlar:

     (4-qism)

MOSHINA HAYDOVCHINING  66 ta ODOBI

(bularning aksi

mo‘min-musulmon insonga

mutlaqo to‘g‘ri kelmaydi!!!)

 

  1. Moshinaga minishda yaxshi niyat bilan eng avvalo «Auuzu billohi minashshaytonir rajim!», «Bismillohir rahmonir rahim!» deb, o‘ng qo‘l bilan eshikni ochib, o‘ng oyog‘ini oldin bosib chiqishlik.
  2. Moshinaga chiqayotib, salom berishlik.
  3. Moshinaga minganda, qisqagina tilovat qilib, o‘tganlarning haqlariga duo qilib, belgilangan duolarini o‘qishlik.
  4. Moshinada o‘zini xuddi birovning uyida yoki jamoatchilik joyida o‘tirgandek tutishlik.
  5. Moshinani ichki va tashqi tomonlarini doim toza, ozoda va pokiza tutishlik.
  6. Moshinaning texnik talablarini buzmasdan, ularga so‘zsiz va to‘liq rioya etishlik.
  7. Moshinani har doim barcha joylari sozlangan va minishga yaroqli holda haydamoqlik.
  8. Yo‘lga chiqishdan oldin ulug‘lar (OTA-ONA, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar)ning duolarini olib chiqishlik.
  9. O‘zi yaxshi ko‘rganni o‘zgalarga ham ravo ko‘rishlik.
  10. Bir-biriga nisbatan rahmdillik, mehr-oqibat, hurmat va bag‘rikenglik bilan muomala qilishlik.
  11. Odamlar bilan muomalada hayo, uyatni unutmaslik.
  12. Nafaqat insonlar bilan, balki hayvon, parranda, hasharotlar hatto o‘simliklar bilan ham chiroyli xulq-odob bilan muomala qilishlik.
  13. O‘zidan kattalarni doim hurmat qilishlik.
  14. O‘zidan kichiklarni doim izzat qilishlik.
  15. Hargiz va hargiz boshqalarga noqulaylik tug‘dirmaslik.
  16. Hech kimga hech qayerda va hech narsaga jahl qilmaslik!
  17. Atrofdagilar bilan doim shirinsuxan bo‘lishlik!
  18. Yo‘l asnosida atrofdagilarga biror savol bilan murojaat qilganda, javob bergan odamga minnatdorchilik izhor etishlik.
  19. Moshina haydovchisi til, qo‘l, oyoq va boshqa harakatlar orqali ham boshqalarga ozor berishi dinimiz ko‘rsatmalariga aslo to‘g‘ri kelmaydigan amal. Chunki bunday ishlar muborak oyati-karimalar va hadisi-shariflarda qattiq qoralangan.
  20. Yo‘l harakat qoidalari va yo‘lda yurish odoblariga to‘liq va din-diyonat bilan rioya qilishlik.
  21. Moshina bilan ham kechayu-kunduz OTA-ONANING xizmatlarini og‘rinmasdan, mehr bilan bajarib, ULARNING bebaho, beqiyos va betakror duolarini olishlik.
  22. Ulug‘lar (OTA-ONA, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar) ning hurmatlarini joyiga qo‘yishlik.
  23. Ulug‘lar (OTA-ONA, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar) ga nisbatan beodoblik qilmaslik.
  24. Ulug‘lar (OTA-ONA, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar) oldilaridan imkon qadar kesib o‘tmaslik. Mabodo shunga majbur bo‘lib qolgan holda, uzr aytib, kechirim so‘rashlik.
  25. Ulug‘lar (OTA-ONA, ustoz, rahbar, o‘zidan yoshi katta, ulug‘ inson, tabarruk odamlar)  ning imkon qadar oldilariga tushib yurmaslik. Mabodo shunga majbur bo‘lib qolgan holda, uzr aytib, kechirim so‘rashlik.
  26. O‘z aka-uka, opa-singillariga moshina bilan ham mehribonlik qilib, doim xizmat-yumushlarini beminnat ado etishlik.
  27. Qavm-qarindoshlar bilan yaxshi munosabatda bo‘lib, issiq-sovuq kunlarida moshina bilan ham beminnat xizmat qilishlik.
  28. Qo‘ni-qo‘shnilar bilan chiroyli muomala qilib, issiq-sovuq kunlarida ham, ular ehtiyoj sezganlarida ham moshina bilan ham beminnat xizmat qilishlik.
  29. Inson zotini manfaati ko‘zlab o‘rnatilgan tartib-qoidalarga insof bilan, din-diyonat bilan rioya etishlik.
  30. Inson zotini manfaati ko‘zlab qo‘yilgan yo‘l belgi (znak)lar talablarini hamda svetofor ishoralarini buzmaslik.
  31. Og‘ir bo‘lib, bosiqlik va sabr bilan yurishlik.
  32. Sira ham shoshilmaslik, zero shoshilish – shaytondandir.
  33. Juda sekin ham harakatlanmaslik.
  34. Kasalxona, qabriston, masjid, maktab va shu kabi joylarda imkon qadar signal chalmaslik.
  35. Kasalxona, qabriston, masjid, maktab va shu kabi joylarda video-ovoz chiqarish uskunalarini ovozini keskin pasaytirishlik.
  36. Agar mutlaqo o‘chirib qo‘yilsa, yanada ulug‘roq bo‘ladi.
  37. Har qanday katta-kichik yo‘ldagi har qanday qabristonning ham yonidan o‘tganda, tezlikni sezilarli darajada pasaytirishlik.
  38. Kasalxona, qabriston, masjid, maktab va shu kabi joylarda imkon qadar sekinroq harakatlanishlik.
  39. Har qanday katta-kichik yo‘ldagi qabristonning yonidan o‘tganda, o‘tganlarimizning haqlariga duo qilishlik.
  40. Har qanday katta-kichik yo‘ldagi har qanday kasalxonaning yonidan o‘tganda, barcha bemorlarning haqlariga duo qilishlik.
  41. Quloqchin (naushnik) ishlatmaslik.
  42. Imkon qadar telefon bilan gaplashmaslik.
  43. Harakat davomida oynadan boshqa haydovchilar va yo‘lovchilar bilan gaplashmaslik.
  44. Avtomoshina oynasidan turli narsalarni tashlab yubormaslik.
  45. Bo‘lar-bo‘lmasga signal chalmaslik.
  46. Moshinadagi (video, ovoz chiqarish) uskunalarini ovozini baland qo‘yish bilan o‘zgalarga ozor bermaslik.
  47. Ko‘pchilik harakatlanayotgan joyda yurganda jamoatchilik odoblariga rioya qilish lozim.
  48. Ehtiyojmandlarga tez-tez xayr-ehson, sadaqa qilib turishlik.
  49. Uyda, ko‘chada va barcha jamoat joylarida biror narsa umidvor bo‘lib, so‘rab kelgan insonni quruq qaytarmaslik.
  50. Ko‘pchilik harakatlanayotgan joylar ham xuddi majlislar kabidir. Ularda ham majlislar odoblariga rioya qilgan kabi odob-axloq me’yorlariga rioya etish lozim bo‘ladi.
  51. Yo‘l harakati asnosida ham Yong‘in xavfsizligi, Tez tibbiy yordam va shu kabi tashkilotlarning moshinalariga imkon qadar yo‘lni tezroq bo‘shatib qo‘yish lozim.
  52. Moshina haydovchisi shovqin-suron, baqir-chaqir qilmasligi ham odobdandir. Zero baqir-chaqir, shovqin-suron qilishlik musulmon kishilarga mutlaqo yarashmaydi.
  53. Haqiqiy mo‘min-musulmon kishi qachon, kimning oldida va qayerda bo‘lishidan qat’i nazar, o‘zini yuksak odob doirasida tutadi.
  54. Kechki paytda boshqa haydovchilarning hamda piyodalarning ko‘zlarini qamashtiradigan darajada yoritgichlarni yoqib yurmaslik.
  55. Yo‘lda sarson bo‘lib, qiynalib turganlarga imkon qadar ko‘maklashib, yordam berishlik – haqiqiy mo‘min-musulmon kishining eng savobli ishlaridan hisoblanadi. Janobi Payg‘ambarimiz Rasululloh sallallohu alayhi vasallam marhamat qildilar: “Kim bir musulmonga bu dunyoda yordam bersa, Alloh Oxiratda unga yordam qiladi”.
  56. Borayotgan manzilga bir oz yetmasdan 10-20 metr oldin to‘xtashlik.
  57. Borayotgan manzilda mabodo odamlar to‘plangan joy bo‘lsa, undan kamida 20-30 metr oldin to‘xtashlik.
  58. Borgan manzilga moshinani o‘sha joyning eshigi, darvozasi, kirib-chiqish joyiga ro‘para qo‘ymaslik hamda atrofdagi odamlar va boshqa moshinalarga ham har tomonlama xalaqit bermaydigan darajada qilib qo‘yishlik.
  59. Kishi bilan xayrlashganda odamning oldida eshikni qattiq yopmaslik. Imkoni bo‘lsa, bir oz yurgandan keyin yopishlik.
  60. Uyga kelganda kelganini bildirish uchun yoki eshik, darvozani ochishlari uchun moshina signali bilan yoki o‘z ovozi bilan boshqalarga ozor bermaslik.
  61. Avtoulovni duch kelgan joyda qoldirmasdan, boshqalarga zarar bermaydigan joyni tanlash lozim.
  62. Turli jamoat joylari (kasalxona, bozor, maktab, masjid, savdo markazlari, avtoturargoh va hokazo)da moshinani juda katta diqqat va nihoyatda jiddiy e’tibor bilan, moshinalarga ham, odamlarga ham mutlaqo ozor yetkazmaydigan holda qilib qo‘yishlik.
  63. Hatto o‘z uyining, o‘z ishxonasining oldiga ham qo‘shnilar, yo‘lovchilarga aslo ozor bermaydigan qilib qo‘yishlik.
  64. Biror joyga mehmonga borganda ham yoki biron yumush bilan to‘xtaganda ham moshinani qo‘shnilar, yo‘lovchilarga aslo ozor bermaydigan, birovlarni yo‘lini to‘sib qo‘ymaydigan qilib qo‘yishlik.
  65. Manziliga yetib borganidan keyin, Xudoga shukr qilib, moshinaga ham minnatdorchilik izhor etiladi.
  66. O‘zidagi mavjud ulovga doim shukr qilishlik.

 

Mehribon Parvardigorimiz

o‘zlarimizni ham,

farzand-zurriyotlarimizni ham

O‘zi buyurgan,

Janobi Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam tavsiya etgan,

o‘tmishda o‘tganlarimizning ruhlari shod bo‘ladigan,

xalqimiz xursand bo‘ladigan,

ota-onalarimiz rozi bo‘ladigan

yo‘llardan yurishimizni nasib etsin!

 

                                                                                        Ibrohimjon domla Inomov

 

 

Ibratli hikoyalar
#logo