فِي ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةِۗ وَيَسَۡٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡيَتَٰمَىٰۖ قُلۡ إِصۡلَاحٞ لَّهُمۡ خَيۡرٞۖ وَإِن تُخَالِطُوهُمۡ فَإِخۡوَٰنُكُمۡۚ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ ٱلۡمُفۡسِدَ مِنَ ٱلۡمُصۡلِحِۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ لَأَعۡنَتَكُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٞ٢٢٠
220. Bular dunyo va oxirat haqida edi. (Ey Muhammad), sizdan etimlar haqida so'rashsa, "Ularni isloh qilish yaxshidir", deng. Agar xarjda sherik qilib olsangizlar, ular birodarlaringizdir. Alloh buzg'unchini ham, isloh qiluvchini ham biladi. Agar Alloh xohlaganida sizlarni mashaqqatga solgan bo'lardi. Alloh albatta qudrat va hikmat sohibidir.
Yetimlarning mollarini asrab-tasarruf qiluvchilar bu borada qanday yo'l tutish haqida so'rashganida yuqoridagi oyati karima tushirilgan. Alloh etimlar molini asrash topshirilgan kishilarning asl maqsadlari uni oqilona tasarruf qilishga, etimlarning xayr va manfaatlari yo'lida ishlatishga yo'naltirilishini buyurmoqda. Ularning molini o'zlarinikiga aralashtirishning zarari yo'q. Faqat ular haqiga tajovuz qilinmasa bo'ldi, chunki ular ham birodarlaridir. Alloh taolo bu masalalardagi tuzatuvchini ham, buzuvchini ham yaxshi biladi. Alloh bandalariga faqat osonlikni istaydi, mashaqqatni xohlamaydi.
Balog'atga etmagan, yosh (o'g'il-qiz) bolalar otasi o'lib qolsa, etim bo'ladi. Yetimga kafil bo'lgan kishi, ya'ni uni kafolatiga olgan ota tomon qarindosh yoxud boshqa biror musulmon etimning barcha ishlariga, shu jumladan molu mulkiga (ya'ni, etimga etgan meros va boshqa kishilardan hadya, sadaqa yoki boshqa maqsadlarda berilgan mollarga) ham rahbarlik qiladi. Kafil bo'lgan odam etim molidan emaydi, nohaqdan esa, harom, katta gunohdir, faqat vaqtincha (voyaga etgunicha) olib turishi mumkin. Kafil uning mol-mulkini saqlashga mas'ul bo'ladi. Yetimni qaramog'iga olgan odam uning moliga yaqinlashishi mumkin emas, lekin yaxshi niyatda, ya'ni, o'sha molni o'stirish uchun, ko'paytirib, voyaga etganida uning qo'liga topshirish uchun yaqinlashsa, mayli. Alloh taolo shunga buyurgan.
Yetimga qarashni zimmasiga olgan odamga engillik yaratish maqsadida o'z moliga etim molini aralashtirishga (eb yubormaslik sharti bilan) ruxsat berilgan. Qur'oni karimdan ma'lum bo'lishicha, kafil etimning molidan faqat muhtoj qolganida, ehtiyojiga yarasha, yoki qarz olish yo'li bilan va yoxud qilgan xizmatining badali tarzida juda ilojsiz qolgan chog'i eyishi mumkin. Agar imkoni tug'ilsa, kelgusida egan miqdorini uzadi. Imkon yaralmasa, egani haloldir. Yetarli moli bo'lgan kafil (boy odam bo'lsa) o'zini shubhali narsadan uzoq tutgani ma'qul. Yetimlarni otaliqqa olgani, ularning mol-mulkini saqlagani, parvarishlagani uchun ulkan ajru savoblar oladi. Yetimlarning mollarini, nohaqdan eydigan kimsalar aslida olov egan bo'lib, qiyomat kuni do'zaxda qorinlarida alangalanib turadi. Mashhur tafsirchilardan Suddiy: «Yetimning molini egan kimsa qiyomat kuni og'zidan, quloqlaridan, burnidan va ko'zlaridan olov chiqib turgan holda tiriltiriladi. Uni ko'rgan har bir odam etimning molini eganini darhol bilib oladi», degan.
وَلَا تَنكِحُواْ ٱلۡمُشۡرِكَٰتِ حَتَّىٰ يُؤۡمِنَّۚ وَلَأَمَةٞ مُّؤۡمِنَةٌ خَيۡرٞ مِّن مُّشۡرِكَةٖ وَلَوۡ أَعۡجَبَتۡكُمۡۗ وَلَا تُنكِحُواْ ٱلۡمُشۡرِكِينَ حَتَّىٰ يُؤۡمِنُواْۚ وَلَعَبۡدٞ مُّؤۡمِنٌ خَيۡرٞ مِّن مُّشۡرِكٖ وَلَوۡ أَعۡجَبَكُمۡۗ أُوْلَٰٓئِكَ يَدۡعُونَ إِلَى ٱلنَّارِۖ وَٱللَّهُ يَدۡعُوٓاْ إِلَى ٱلۡجَنَّةِ وَٱلۡمَغۡفِرَةِ بِإِذۡنِهِۦۖ وَيُبَيِّنُ ءَايَٰتِهِۦ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمۡ يَتَذَكَّرُونَ٢٢١
221. Imonga kelishmagunicha mushrikalarni nikohingizga olmanglar. Garchi mushrika sizlarga manzur bo'lsa-da, mo'mina cho'ri mushrikadan yaxshidir. Mushriklar imonga kelishmagunicha ularga nikohlab bermanglar. Garchi mushrik sizlarga ma'qul tuyulsa-da mo'min qul mushrikdan yaxshidir. Ular do'zaxga chorlashadi. Alloh esa izni-irodasi bilan jannat va mag'firatga da'vat qiladi, shoyad eslatma olishar, deb odamlarga oyatlarini bayon etadi.
Ya'ni, musulmon kishi imonga kelmagunicha mushrika ayolga uylanmasligi lozim. Huddi shu kabi mushrik kishilarga to ular imon keltirmagunicha mo'mina qizlar nikohlab berilmaydi. Chunki bunday qilinganida ular musulmonlarni mushriklikka chorlab, do'zaxiy bo'lishlari sababchisiga aylanishadi. Alloh taolo insoniyatga Islom dinini nozil qilgach, odamlar orasidagi juda ko'p buzuqliklar, jirkanch nikohlarga barham berdi. Mo'minlar onasi Oisha roziyallohu anhodan shunday rivoyat qilinadi: "Johiliyat davrida to'rt xil nikoh mavjud edi. Ulardan biri bugungi kunda ham bor bo'lib, unga binoan kishi qo'l ostidagi ayollaridan birini yoki qizini bir kishiga erga beradi. U esa mahrini berib, ayol yoki qizni nikohiga oladi. Ikkinchisi – bir kishi o'z xotiniga agar u hayzdan poklangan bo'lsa: "Birovga bildirmay falonchining oldiga bor-da, u bilan kelishib don olishgin", deydi. So'ng u xotinini alohida qilib qo'yib, to o'sha kishidan homiladorligi aniq bo'lgunicha unga sira qo'l tekkizmaydi. Hotinining homiladorligi ma'lum bo'lgach, agar istasa, u bilan yashayveradi. U farzandli bo'lish uchungina shunday qiladi. Bunday nikohni "o'zaro kelishilgan nikoh" deb atashgan. Uchinchisi – o'ntacha erkak birgalashib bir ayolning oldiga kirishadi-da, hammalari uni jimo qilishadi. Agar u homilador bo'lib-tug'sa, tuqqanidan keyin bir necha kun o'tgach, boyagi erkaklarni chorlab odam yuboradi. Barchalari ayol huzurida to'planishadi. Ayol ularga: "Qilgan ishlaringizning oqibatini bildinglar, mana men tug'dim, ey falonchi, bu sening farzanding!" deb ulardan o'zi xohlagan kishining ismini aytadi-da, bolani unga topshiradi, u kishi rad etolmaydi. To'rtinchisi – ko'p kishi yig'ilib, hammalari bir ayolning oldiga kirishadi, ayol ulardan birortasiga ham "yo'q" demaydi. Bunday xotinlar fohishalar bo'lib, eshiklari tepasiga belgi sifatida bayroq osib qo'yishadi. Istagan kishi ular xonasiga kirib kelavergan. Agar bunday ayollardan biri homilador bo'lib-tug'sa, boyagi kishilarni huzurida to'playdi-da, folbin xotinni chaqiradi. Keyin kimga fol chiqqan bo'lsa, bolani o'shanga berishgan, uning bolani rad etishga iloji bo'lmagan. Alloh taolo Muhammad alayhissalomni payg'ambar etib yuborgach, bugungi kundagi nikohdan boshqa johiliyat davridagi barcha nikohlar yo'q qilindi" (Buxoriy rivoyati).
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Avratga qarash ham zinoning bir turidir. Erkakning, ayolning avratiga qaraydigan kimsalarga qanday jazo berilishi quyidagi oyatlarda aytilgan:
«(Mo‘minlar) Allohdan boshqa hech qanday ilohga ibodat qilmaydilar; Alloh (o‘ldirishni) harom qilgan jonni nohaq o‘ldirmaydilar; zino qilmaydilar. Kim bu ishlarni qilsa, uqubatga duchor bo‘ladi. Qiyomat kuni ularning azobi bir necha barobar ko‘paytiriladi, ular u yerda xor bo‘lib, abadiy qoladi. Kim tavba qilsa, iymon keltirib, solih amal qilsa, Alloh o‘shalarning yomonliklarini yaxshiliklarga almashtiradi. Alloh mag‘firatli, rahmli Zotdir» (Furqon surasi, 68-70-oyatlar).
Mana shu oyatga ko‘ra, kim ko‘zi bilan zino qilsa-yu, tavba qilmasa, Qiyomatda uqubatga duchor bo‘ladi. Uqubat jahannamdagi bir vodiy bo‘lib, u yerda zinokorlar azoblanadi. Kimki zinokorlar vodiysiga tushadigan bo‘lsa, uning uchun azob ko‘proq bo‘ladi, u yerda xor bo‘lib, abadiy qolib ketadi.
Zaharli o‘qdan saqlaning!
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hadisi qudsiyda bunday deganlar: «(Nomahramga) qarash iblisning zaharli o‘qlaridan biridir. Kim bu ishni Mendan qo‘rqib tark qilsa, buning o‘rniga qalbiga halovat beraman» (Imom Hokim rivoyati).
Oddiy o‘q bilan zaharlangan o‘qning farqi
Oddiy o‘q ba’zan tegsa ham, insonni o‘ldirmaydi, faqat tekkan joyigagina zarar yetkazadi. Zaharli o‘q esa salgina silab o‘tsa ham, zahari butun tanaga tarqab ketadi. Tezda chorasi ko‘rilmasa, odamni o‘ldiradi. Bunday o‘q tekkanda zahar butun tanaga tarqab ketmagunicha uning ta’siri sezilmay turadi.
Birovning avratiga qarash ham o‘sha avrat egasiga zarar beradigan zaharli o‘qdir. Bunday o‘q insonga tegsa, u bilan birga butun tanaga tarqab ketadigan kuchli zahar ham sanchiladi. Natijada insonning ruhiy holati ostin-ustin bo‘ladi, ibodatlariga, darslariga salbiy ta’sir qiladi, oilaviy aloqalarini buzib, barbod qiladi. Zahar (nazar) qanchalik oddiy bo‘lmasin, baribir tanaga tarqab, ta’siri uzoq vaqtdan keyin bo‘lsa ham yuzaga chiqadi. Demak, maktabda ham dugonasining avratiga qarash – zaharli o‘qdir. Xonanda va raqqosalarning avratlariga qarash – zaharli o‘qdir. Barcha harom narsalarga qarash haromdir. Bu zaharli o‘qlarning ta’siri boshida sezilmaydi. Harom narsaga qarab, yo‘lingizda davom etib ketaverasiz, lekin bu qarashlar namozingizga, Qur’on yod olishingizga, o‘qishingizga va oilaviy munosabatlaringizga singib, siz sezmagan holda bularning barchasini barbod qiladi. Demak, ko‘zni haromdan tiyish insonning qalbiga, tanasiga zahar yetib borishidan asraydi.
Bir qiz aytadi:
«Bo‘sh vaqtlarimda rosa serial, kino ko‘rardim. Tabiiyki, hammasida harom narsala (ochiq-sochiq tanalar, behayo sahnalar, uyat so‘zlar) bor edi. Haromga qarash zaharli o‘qligini, kim bu ishini Allohdan qo‘rqqani uchun tark etsa, Alloh uning qalbiga saodat ato etiishini bilgunimcha shunday yuraverganman. Bilganimdan keyin esa telefonga, internetga bilan qaraydigan bo‘la boshladim. Nimalarni ko‘rayotganimga, ular hayotimga qanday ta’sir qilayotganiga e’tibor bera boshlagan edim, ajoyib holat bo‘ldi. Har gal behayo narsalarni ko‘rganimda qalbimda qandaydir og‘riqni his qilardim – xuddi menga zaharli o‘q tekkandek bo‘lardi. Ko‘zimni tiyib, haromdan saqlana boshlaganimda esa butunlay boshqa holat bo‘ldi. Bu safar qalbim sururga, xotirjamlikka to‘ldi. Shundan keyin televizor pulti men uchun faqat televizorni emas, balki qalbimning holatini ham nazorat qiladigan vosita bo‘lib qoldi: behayolikni, buzuqlikni ko‘rsatadigan kanallarga olsam, qalbimda qayg‘u va tushkunlik eshigini ochgan bo‘laman; lekin boshqa kanalga olib, haromdan saqlansam, qalbimda baxt-saodat eshigini ochgan bo‘laman. Ko‘zimni haromdan saqlaganim sari hayotim go‘zallashib boraverdi. Avvallari biror kunim kino va seriallarsiz o‘tmaydigandek edi, endi esa ularsiz mutlaqo baxtli, pokiza yashayapman».
Abdulloh Abdulmu’tiy, Huda Sa’id Bahlulning
“Qulog‘im senda qizim” kitobidan G‘iyosiddin Habibulloh,
Abdulhamid Umaraliyev tarjimasi.