Sayt test holatida ishlamoqda!
09 Yanvar, 2025   |   9 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:24
Quyosh
07:49
Peshin
12:35
Asr
15:31
Shom
17:15
Xufton
18:34
Bismillah
09 Yanvar, 2025, 9 Rajab, 1446

AVLIYoLARNING KAROMATLARI

22.11.2020   6328   18 min.
AVLIYoLARNING KAROMATLARI

VALIYLAR VA KAROMATLAR

«Valiy» so'zi arabcha bo'lib, «yaqin do'st» ma'nosini anglatadi. Alloh taolo Qur'oni Karimda O'zining ma'lum bir bandalarga valiy ekanligini, ba'zi bir bandalar U Zotning avliyolari ekanini aytib o'tgan.

Alloh taolo A'rof surasida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga murojaat qilib, but va sanamlarga ibodat qilayotgan va hidoyatga ergashmagan mushriklarga shunday deb xitob qilishni buyuradi:

إِنَّ وَلِـِّۧيَ ٱللَّهُ ٱلَّذِي نَزَّلَ ٱلۡكِتَٰبَۖ وَهُوَ يَتَوَلَّى ٱلصَّٰلِحِينَ١٩٦

«Albatta, mening valiyim Kitobni nozil qilgan Allohdir. U solihlarni valiy (do'st) tutadir» (196-oyat).

Alloh taolo Yunus surasida:

أَلَآ إِنَّ أَوۡلِيَآءَ ٱللَّهِ لَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ٦٢

«Ogoh bo'lingkim, Allohning valiylariga xavf yo'qdir va ular xafa ham bo'lmaslar», degan (62-oyat).

Allohning valiy(do'st)lariga bu dunyoda ham, oxiratda ham hech qanday xavf yo'qdir. Ular ikki dunyoda ham to'liq omonlikdadirlar. Ular bu dunyoda Allohga valiy – do'st bo'lganlari uchun, U Zotning ko'rsatmalari bo'yicha halol-pok, to'g'ri yashaganlari uchun ularga hech narsa xavf-xatar solmaydi. Ularning sog'ligiga, molu mulkiga, obro'-e'tiboriga, oilasiga, jonlariga, umuman, hech narsalariga hech qanday xavf yo'q.

Shuningdek, oxiratda ham ularga do'zaxning, undagi azob-uqubatlarning hech qanday xavfi yo'q.

Allohning valiy(do'st)lari bu dunyo va oxiratda hech xafa ham bo'lmaslar. Ular doimo xursand bo'lurlar.

Ana shu baxtiyor shaxslar, Allohning valiysi – do'sti bo'lish sharafiga muyassar bo'lganlar, ikki dunyoda xavfdan xoli bo'lganlar, ikki dunyoda xafa bo'lmaydiganlar kimlar?

ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ٦٣

«Ular iymon keltirganlar va taqvo qilganlardir» (Yunus surasi, 63-oyat).

Demak, Allohning do'sti bo'lish juda ham oson ekan. Buning uchun avvalo U Zotga iymon keltirish, ikkinchidan esa taqvodor bo'lish, ya'ni Alloh taoloning aytganini qilib, qaytarganidan qaytib yashash lozim ekan. Kimning iymonida zarracha xato bo'lsa yoki Alloh taoloning ko'rsatmalari asosida emas, o'zganing yo'lida hayot kechirsa yoxud o'z-o'ziga yo'llanma tuzib olsa, u odam Alloh taologa do'st bo'lish baxtidan mahrumdir. Alloh taologa do'st bo'lganlarga esa:

لَهُمُ ٱلۡبُشۡرَىٰ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا وَفِي ٱلۡأٓخِرَةِۚ لَا تَبۡدِيلَ لِكَلِمَٰتِ ٱللَّهِۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِيمُ٦٤

«Ularga dunyo hayotida ham, oxiratda ham xushxabar bor. Allohning so'zlarini o'zgartirish yo'q. Ana o'sha buyuk yutuqdir» (Yunus surasi, 64-oyat).

Allohning valiylari – do'stlariga ikki dunyo saodatining xushxabari bor. Ular iymonlari va taqvolari tufayli, Allohning inoyati ila avvalo bu dunyoda saodatli hayot kechiradilar. Oxiratda esa xuddi shu iymonlari va taqvolari sababli jannatga doxil bo'ladilar.

Mazkur xushxabar Alloh taoloning so'zlaridir.

«Allohning so'zlarini o'zgartirish yo'q. Ana o'sha buyuk yutuqdir».

Qur'oni Karim ta'rifi bo'yicha valiy, uning sifatlari va darajasi shundan iborat.

Ahli tasavvuf esa valiyni turlicha ta'rif qilganlar. Agar e'tibor beriladigan bo'lsa, o'sha ta'riflar taqvo va ibodat, yaxshi xulq va oliymaqom islomiy sifatlar sohibi bo'lgan valiyning Alloh taologa qurbat hosil qilgan banda ekanligi xususidadir.

Ammo valiy ma'nosidagi tushunchalarda haddan oshish ham bo'lgan. Shiy'a mazhabidagilar «Valiy alohida bir martaba bo'lib, u faqatgina hazrati Ali roziyallohu anhuga berilgan», degan fikrni oldinga surishgan.

Ba'zi tarixchilarning ta'kidlashlaricha, valiy haqidagi tushunchani birinchi bo'lib tasavvufga kiritgan va bu haqda alohida kitob yozgan shaxs Hakim Termiziydir.

Valiylar haqidagi fikrlar asta-sekin haddidan oshib borib, e'tiqodga mutlaqo zid bo'ladigan gaplarni ham aytishgacha etganlar.

Masalan, Muhyiddin ibn Arabiy va ba'zi unga o'xshaganlar: «Hotamul avliyo anbiyolardan afzal bo'ladi», deyishgacha etganlar.

Doktor Soih Ali Husayn o'zining «Lamahotun minat-tasavvufi va tarixihi» nomli kitobida «Ibn Atoulloh Sakandariyning quyidagi gaplarini keltiradi: «Shayximiz Abul Abbos roziyallohu anhuning «Agar valiyning haqiqati kashf qilinsa, unga ibodat qilinardi. Chunki uning sifatlari va belgilari U Zotning sifatlaridandir», degan gaplarini nutq qilish mening tilimga qanchalar og'irligini bilsangiz edi».

Ammo o'zini bilgan so'fiylar valiyni Qur'oni Karim va Sunnati mutohhara ma'nolaridan kelib chiqib ta'rif qilganlar.

Bu haqda Ibn Hajar rahmatullohi alayhi:

«Valiy Alloh taoloni biluvchi, Uning toatida bardavom bo'luvchi va U Zotga ixlos ila ibodat qiluvchidir», deydi.

Zamonlar o'tishi bilan valiylar xususida turli qarashlar vujudga kelgach va ixtiloflar kuchaygach, ulamolarimiz valiylar va ularning karomatlari haqidagi masalani aqoid kitoblarimizga kiritishga majbur bo'lganlar.

Quyida «Sharhi Talxiysi aqoidi Tohoviya» kitobidan ushbu masalaga bag'ishlangan joyini boricha taqdim qilamiz:

 

VALIY HYeCh QAChON NABIY
 MARTABASIGA YeTA OLMAYDI

«Avliyolardan birortasini anbiyolarning birortasidan afzal ko'rmaymiz. Bitta nabiy hamma valiydan afzaldir, deymiz».

Sharh: Ya'ni avliyolardan birortasi, kim bo'lishidan qat'i nazar, anbiyo alayhissalomlarning birortasidan afzal bo'la olmaydi, deb e'tiqod qilamiz. Agar hamma avliyolar bitta nabiy bilan solishtirilsa, nabiy ulardan ustin chiqadi va martabasi yuqori bo'ladi, deymiz.

Dalil:

Muallif «Ittihod» mazhabidagilarga (Banda ko'p ibodati ila Alloh bilan birlashib ketadi, deb e'tiqod qiluvchilarga) qilingan raddiyaga ishora qilmoqda. Shuningdek, so'fiylarning johillariga ham. Chunki ular ba'zi avliyolarni ba'zi bir anbiyolardan afzal, deydilar (Alloh asrasin).

Ammo haqiqiy, istiqomatdagi so'fiylar (axloq ulamolari) vahiy va shariatga ergashishga buyuradilar.

Alloh taolo xaloyiqning hammasini, jumladan, avliyolarni ham payg'ambarlarga ergashishga amr qilgan. Alloh taolo:

وَمَآ أَرۡسَلۡنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذۡنِ ٱللَّهِۚ

«Qaysi bir rasulni yuborgan bo'lsak, Allohning izni ila faqat itoat qilinishi uchun yuborganmiz», deydi (Niso surasi, 64-oyat).

Boshqa bir oyatda esa:

قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ٣١

«Ayt: «Agar Allohni sevsangiz, menga ergashing, Alloh sizni sevadir va sizlarning gunohlaringizni mag'firat qiladir». Alloh o'ta mag'firatlidir, o'ta rahmlidir», degan (Oli Imron surasi, 31-oyat).

Bas, kim kufrni botin tutib (ya'ni ichida valiyni nabiydan afzal ko'rib), Islomni zohir qilsa (ya'ni tilida «Nabiy valiydan afzal», desa) yoki o'zining kufriy aqiydasini Islom hijobi ila berkitsa, u zindiqdir. Agar o'z ixtiyori ila qo'lga tushmasdan oldin tavba qilsagina, tavbasi qabul qilinadi. Huddi hech kimning qistovisiz, o'z ixtiyori bilan musulmon bo'lgan kofir kabi.

 

AVLIYoLARNING KAROMATLARI

«Ularning karomatlariga va siqa – ishonchli kishilar tomonidan qilingan sahih rivoyatlariga ishonamiz».

Sharh: Ularning ikromi uchun sodir bo'lgan karomatlarini tasdiqlaymiz. Ammo Dajjol va unga o'xshaganlarga sinov uchun berilgan odatdan tashqari ishlarini tasdiq qilmaymiz. Shuningdek, ba'zi solih uchun imtihon maqsadida berilgan odatdan tashqari ishlarni tasdiq qilmaymiz. Ulardan adolatli, ishonchli roviylar tarafidan sobit bo'lgan rivoyatlarni tasdiqlaymiz. Har bir johil va yolg'onchi qilgan rivoyatni emas. Yoki Rasul va Nabiy sha'niga loyiq narsalar ularga nisbat berilganiga emas.

Mo''jiza va karomat lug'atda bir narsadir. U odatdan tashqari sodir bo'lgan ish. Mutaqaddimlarning nazdida ikkalasi ham bir narsadir. Lekin ko'pchilik mutaaxxir ulamolar ularning orasini farqlashadi. Mo''jiza payg'ambar uchun, karomat valiy uchun, deyishadi.

Odatdan tashqari har bir ish payg'ambardan sodir bo'lsa, odamlar o'shanga o'xshash narsani qilishdan ojiz qolsalar, bu mo''jiza bo'ladi. Agar odatdan tashqari ish payg'ambardan boshqa ahli taqvo va solih odamdan sodir bo'lsa, bu karomat bo'ladi. Agar o'sha odatdan tashqari ish to'g'ri yo'lda bo'lmagan odamdan sodir bo'lsa, bu sehr yoki sinov bo'ladi.

 

ALLOH TAOLOGA HOS SIFATLAR HYeCh KIMGA
MO'_''JIZA HAM, KAROMAT HAM BO'LMAYDI

Shubha yo'qki, kamol sifatlari uchdir.

  1. Ilm.
  2. Qudrat.
  3. Behojatlik.

Bu uch narsa yolg'iz Allohning O'zigagina xosdir. Chunki U Zot har bir narsani O'z ilmi bilan ihota qilgandir. U Zot har bir narsaga qodirdir. U Zot olamlardan behojatdir.

Shuning uchun ham Alloh taolo Nabiy sollallohu alayhi vasallamni ushbu uch narsani da'vo qilishdan voz kechishga amr qilgandir:

قُل لَّآ أَقُولُ لَكُمۡ عِندِي خَزَآئِنُ ٱللَّهِ وَلَآ أَعۡلَمُ ٱلۡغَيۡبَ وَلَآ أَقُولُ لَكُمۡ إِنِّي مَلَكٌۖ إِنۡ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَىٰٓ إِلَيَّۚ

«Sen: «Sizlarga: «Huzurimda Allohning xazinalari bor», ham demasman, g'aybni ham bilmasman. Va yana sizlarga: «Men farishtaman», deb ham aytmasman. Men faqat o'zimga vahiy qilingan narsaga ergashaman, xolos», deb ayt» (An'om surasi, 50-oyat).

Chunki mushriklar gohida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan g'ayb ilmini talab qilishar edi.

يَسۡ‍َٔلُونَكَ عَنِ ٱلسَّاعَةِ أَيَّانَ مُرۡسَىٰهَاۖ

«Sendan Soat (qiyomat) haqida, uning qachon sobit bo'lishini so'rarlar» (A'rof surasi, 187-oyat).

Gohida esa ta'sir o'tkazishni talab qilar edilar.

وَقَالُواْ لَن نُّؤۡمِنَ لَكَ حَتَّىٰ تَفۡجُرَ لَنَا مِنَ ٱلۡأَرۡضِ يَنۢبُوعًا٩٠

«Ular dedilar: «Toki bizga erdan chashma otiltirmaguningcha, zinhor senga iymon keltirmasmiz» (Isro surasi, 90-oyat).

Gohida esa u zotda ham bashariy (insoniy) ehtiyojlar borligini ayb deb bilishar edi.

وَقَالُواْ مَالِ هَٰذَا ٱلرَّسُولِ يَأۡكُلُ ٱلطَّعَامَ وَيَمۡشِي فِي ٱلۡأَسۡوَاقِ

«Ulardedilar: «BuneRasulki, taomeb, bozordayuradir?!»(Furqonsurasi, 7-oyat)

Shunda Alloh taolo Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga o'zlari bu narsalarga molik emasliklarining, bu uch narsadan Alloh bergan miqdorgagina ega bo'lishlari mumkinligining xabarini berishni amr qildi. U zot Alloh bildirganicha biladilar. Alloh behojat qilganicha behojat bo'ladilar. Alloh odatdan tashqari qodir qilgan ishga qodir bo'ladilar. Barcha mo''jiza va karomatlar ushbu doiradan chetga chiqa olmaydi.

 

KAROMAT TUShUNChASI VA UNING TURLARI

«Karomat» «karuma», «yakrumu» fe'lidan olingan masdar bo'lib, yuqorilik va sharaf ma'nosini anglatadi.

Karomat shu ma'noda ikki xil bo'ladi:

  1. Asliy.
  2. Kasbiy.

Birinchi(asliy karomat)ning misoli quyidagi oyatda:

۞وَلَقَدۡ كَرَّمۡنَا بَنِيٓ ءَادَمَ وَحَمَلۡنَٰهُمۡ فِي ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّيِّبَٰتِ

«Batahqiq, Banu Odamni azizu mukarram qilib qo'ydik va ularni quruqligu dengizda (ulov-la) ko'tardik hamda ularni pok narsalar ila rizqlantirdik» (Isro surasi, 70-oyat).

Ushbu karomat mo'min bo'lsin, kofir bo'lsin, bashariyatning hamma a'zolari uchun umumiydir.

Ikkinchi(kasbiy karomat)ning misoli:

إِنَّ أَكۡرَمَكُمۡ عِندَ ٱللَّهِ أَتۡقَىٰكُمۡۚ

«Albatta, Allohning huzurida eng hurmatliyingiz eng taqvodoringizdir» (Hujurot surasi, 13-oyat).

Bu karomat taqvodor mo'minda hosil bo'ladi.

Odatdan tashqari ishlarni karomat deyish majoziydir. Chunki Alloh taolo o'sha ishlarni taqvodor mo'minning ikromi uchun uning tomonidan sodir etadi. Alloh taoloning ikrom qilishi o'sha ishlarning sodir bo'lishiga sabab bo'ladi.

Karomatning zohir bo'lishidagi hikmat – karomat sodir bo'lganidan so'ng valiyning ishonchi yana ham ziyoda bo'lib, dunyodagi zuhdi-taqvosi kuchayib, havoyi nafs da'vosi yo'qolishidir.

Karomatlarning rostligiga dalil:

  1. Alloh taoloning Bibi Maryam qissasidagi ushbu oyati:

كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيۡهَا زَكَرِيَّا ٱلۡمِحۡرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزۡقٗاۖ

«Zakariyo har safar uning oldiga – mehrobga kirganida, uning huzurida rizq ko'rdi» (Oli Imron surasi, 37-oyat).

  1. Qur'oni Karimdagi Kahf – (g'or) sohiblarining uzun qissasi.
  2. Imom Buxoriy va Imom Muslimlarning ikki «Sahih» kitoblaridagi kirgan g'orlarining og'ziga xarsang tushib qolgan uch kishining qissasi.
  3. Qur'oni Karimdagi quyidagi oyat:

وَمَن يَتَّقِ ٱللَّهَ يَجۡعَل لَّهُۥ مَخۡرَجٗا٢ وَيَرۡزُقۡهُ مِنۡ حَيۡثُ لَا يَحۡتَسِبُۚ

«Kim Allohga taqvo qilsa, uning yo'lini ochib qo'yadir. Va unga o'zi o'ylamagan tarafdan rizq berur» (Taloq surasi, 2-3-oyatlar).

  1. Va ushbu oyat:

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِن تَتَّقُواْ ٱللَّهَ يَجۡعَل لَّكُمۡ فُرۡقَانٗا

«Agar Allohga taqvo qilsangiz, sizga furqon qilib beradi» (Anfol surasi, 29-oyat).

Ushbu ikki oyatda valiylikning sharti bo'lmish taqvo zikr qilindi. So'ngra taqvodor valiyning karomati zikr etildi. Bu unga hamma musibatlardan kushoyish berilishi, rizqining o'ylamagan, bilmagan tomondan berilishi va haq bilan botil orasini farqlovchi nurning berilishidir» (Iqtibos tugadi).

Ushbu iqtibosga qo'shimcha sifatida aytishimiz lozimki, tasavvufga kirish, unda shayx bo'lishdan asosiy maqsad karomat ko'rsatish emas. Balki ruhiy tarbiya ila shug'ullanish va mo'min-musulmonlarni tarbiya qilishdir. Karomatning ma'nosi ikrom qilishdir. Alloh taolo O'ziga taqvo va zohidlik hamda ko'p ibodat ila qurbat hosil etgan bandalariga ikrom ko'rsatib, ba'zi bir oddiy odamlar qila olmaydigan narsalarni ular orqali yuzaga chiqarib, duolarini qabul qilib, oliy darajadagi ilmu irfon hamda farosat berib, ularni mukofotlaydi. Ko'pchilik ahli tasavvufning «Valiy o'zining karomatini o'zi bilmasligi shart», degan gaplari bor.

Shu bilan birga, valiylarga va ularning karomatlariga Ahli sunna val jamoa mazhabi bo'yicha e'tiqod qilmog'imiz lozim.

Ya'ni har bir mo'min-musulmon sodiq iymoni tufayli Alloh taoloning himoyasiga kiradi, do'stiga – valiysiga aylanadi. Iymonlarining, ibodatlarining, ixloslarining tadrijiga ko'ra Alloh azza va jalla har bir mo'min-musulmonga ma'lum darajada ikrom ko'rsatadi.

Taqvosi, ehsoni kuchli bo'lgan valiylarga oddiy odamlar qila olmaydigan odatdan tashqari holatlar ato etilishi ham rost.

Suvda yuruvchi, osmonda uchuvchi, bir necha lahzada ko'z ilg'amas joylarga borib keluvchi, baliqlar unga itoat etuvchi, o'zgalarning holidan xabar berilgan, o'zining ko'rgiliklaridan ogoh etilgan karomat sohiblarining borligi ham rost.

Qiyomat qoim bo'lguncha turli valiylardan har xil karomatlar sodir bo'lishi ham inkor etilmaydigan bashoratdir.

 

KYeYINGI MAVZU:

TUSh, KAShF VA ILHOM

Kutubxona
Boshqa maqolalar

Jannat ne’matlari haqida o‘ylaganmisan?!

8.01.2025   11832   14 min.
Jannat ne’matlari haqida o‘ylaganmisan?!

Jannat ahliga va’da qilingan abadiy ne’matlar haqida ham uzoq fikr et, qalbing umidga to‘lsin. Nafsingni xavf qamchisi bilan haydab, umid bilan jilovla va sirotul mustaqimga yo‘lla. Ana shunda buyuk mulkka yetasan, alamli azobdan xalos bo‘lasan.

Ahli jannat xususida, ularning yuzlarida aks etgan ne’matlar jilvasi, mushk bilan muhrlangan may ila qondirilishlari haqida o‘ylaganmisan?! Jannat ahli oq durdan tikilgan chodirlar ichida, qizil yoqutdan bo‘lgan minbarlarda, yashil bolishlar va gilamlar ustida, may va asal oqayotgan daryolar bo‘yida qurilgan so‘rilarda yastanib o‘tirurlar. Ularning atrofida xizmatga hozir g‘ulomlar va hech qachon qarimaydigan bolalar bo‘lur. Jannat ohu ko‘zli, xushxulq va go‘zal yuzli ayollar bilan ziynatlangan. Yoqut va marjondek nafis bu bokiralarga ilgari na bir ins va na bir jin tegingan...
Ularning egnidagi oppoq ipak ko‘zlarni qamashtiradi. Boshlaridagi inju va marjonlar qadalgan tojlari undan-da nurafshon. Ishvalari sokinlik va osudalik bilan bezangan yuzlar qarib qolish kabi noqisliklardan xoli. Ular jannat bog‘chalarining o‘rtasida yoqutdan bunyod etilgan chodirda yolg‘iz bo‘lurlar.

Ularning huzurida borlig‘i hayo bilan to‘silgan musaffo ohu ko‘z hurlar bor. Ustlarida esa mangu yosh bolalar oqar chashmadan qadahlarni, ko‘zalarni va kosalarni aylantirib tururlar. Yana ular uchun xuddi sadaf ichida yashirib qo‘yilgan gavhar misoli ohu ko‘z hurlar bordir. Bu hurlar jannat ahlining dunyo hayotida qilib o‘tgan solih amallarining mukofotidir. Ular jannatning chashmalar, daryolar oqib turgan emin maqomida, Qodir Podshoh huzuridagi rozi bo‘lingan o‘rinda Malikul Karim Parvardigorining jamoliga boqadilar. Ularning yuzlarida ne’matlar jilvasi porlaydi. Ularga na bir zaiflik, na bir xorlik yetadi. Balki ular Parvardigori tomonidan yog‘dirilayotgan turli ne’matlardan baxtiyor, o‘zlari istagan maskanda abadiy qolguvchidirlar. Ularga u yerda na bir xavf, na bir hazinlik yetmas, balki baloyu falokatlardan omondadirlar.

Ular jannat taomlaridan yeydilar. Sut, may, asal to‘la daryolardan ichadilar. U daryolarning yerlari kumushdan, toshlari marjon, tuprog‘i mushk, o‘tlari za’farondir. Quyuq kofur aralashgan oq atirgul suvlariga to‘la bulutlardan yomg‘irlar yog‘adi. Jannat ahliga asli kumushdan bo‘lgan, dur, yoqut, marjonlar bilan ziynatlangan qadahlar, shuningdek, ichida muhrlangan may, aralashmasi chuchuk salsabil bo‘lgan maykosalar keltiriladi. U maykosalardan nur porlaydi. Ularning sofligi shu darajadaki, mayning mayinligi va qirmizi ranggi kosaning tashqari tomonidan bilinib turadi. Chunki, bu odamzodning san’ati emas, u bunday go‘zallikdan ojiz. Maykosalar chehrasidan nur yog‘ilayotgan xodimlar kaftida (jannat ahliga uzatilgan holda) turadi.

Ha, xodimlarning nur porlayotgan yuzlari quyoshga o‘xshaydi, faqat, u yuzlardagi halovat, u ko‘zlardagi husnu malohat quyoshda ne qilsin!
Ajabo! Oxirat diyorining bu sifatlariga, bu diyor ahlining o‘lmasligiga va jannat ahlining kutilmagan o‘zgarish, ofat-balolardan omonda ekanligiga aniq ishongan kishi, qanday qilib, oxiri xarobalikka yuz tutuvchi bu o‘tkinchi dunyoni o‘ziga do‘st bilishi mumkin?! Qanday qilib, u diyor lazzatini, bu dunyo lazzatiga almashtirish mumkin?!

Allohga qasamki, agar jannatda sihat-salomatlik bilan birga o‘lim, ochlik, tashnalik kabi ofatlardan omonlik bo‘lsa-yu, boshqa hech narsa bo‘lmasa, faqat shu sababning o‘zi ham bu dunyodan yuz o‘girishga arziydi. Nega endi oxirat diyori bu dunyodan ustun qo‘yilmasin? Axir, jannat ahli har qanday xavfdan omon podshohlardir. Ular turli-tuman ne’matlar ichida shod-xurram, xohlagan ne’matlari oldida muhayyo! Ular har kuni Arsh yonida hozir bo‘lib, Allohning diydoriga nazar soladilar...
Abu Hurayra Rasuli akram alayhissalomning bunday deganlarini rivoyat qiladi: «Munodiy nido qiladi: "Ey jannat ahli! Endi siz hamisha sog‘lomsiz, hech qachon dardga chalinmaysiz, hamisha tiriksiz, hech qachon o‘lmaysiz. Doimo yoshsiz, hech qachon qarimaysiz. Albatta, siz saodatli bo‘lasiz, hech qachon baxtsizlikka yo‘liqmaysiz"» (Muslim rivoyati).
Alloh taolo deydi: «Qilib o‘tgan (yaxshi) amallaringiz sababli sizlarga meros qilib berilgan jannat mana shudir» (A’rof, 43-oyat).

Jannat sifatlari bilan tanishmoqchi bo‘lsang, Qur’on o‘qi. Jannat haqida Alloh taoloning bayonidan ulug‘roq bayon bormi?!

«Parvardigori (huzurida) turishidan (ya’ni, Parvardigor oldida turib, hayoti dunyoda qilib o‘tgan barcha amallariga javob berishidan) qo‘rqqan kishi uchun ikki jannat bordir» (Rahmon, 46) oyatidan to sura oxirigacha, shuningdek, Voqea va boshqa suralarni ham o‘qi, jannat haqidagi xabarlarning tafsilotiga boq! Avvalo, jannatning soni bilan bog‘liq jihatlarga e’tiboringni qarat. Rasuli akram sollallohu alayhi vasallam Rahmon surasidagi «Parvardigori (huzurida) turishidan qo‘rqqan kishi uchun ikki jannat bordir» oyati xususida deydilar: «Ikki jannat bor, u yerning idishlari va boshqa barcha narsalari kumushdan. Ikki jannat bor, u yerning idishlari va boshqa barcha narsalari oltindan. «Adn» deyilmish mangu jannatda ahli jannat va Parvardigorining orasida kibriyo ridosigina bo‘lur» (Muttafaqun alayh).

Keyin jannat eshiklarini tasavvur qil. Ularning soni toatingga yarasha. Ya’ni, qaysi mo‘minning Alloh taologa itoati ko‘p bo‘lsa, unga ochiladigan jannat eshiklari ham shunchalik ko‘p bo‘ladi. Jahannam eshiklarining soni ham kishining ma’siyatiga muvofiq bo‘ladi. Ya’ni, inson Alloh taologa qancha ko‘p itoatsizlik qilsa, unga shuncha ko‘p do‘zax eshiklari ochiladi.
Abu Hurayra Rasuli akram sollallohu alayhi vasallamning bunday deganlarini rivoyat qiladi: «Kimki Alloh yo‘lida o‘z molidan bir juft narsani infoq qilsa, u jannatning barcha eshiklaridan chorlanadi. Jannatning sakkizta eshigi bor. Kimki ahli namoz bo‘lsa, «Bobus solat» (Namoz eshigi)dan, ro‘za ahli «Bobus siyam» (Ro‘za eshigi)dan, ahli sadaqa bo‘lsa, «Bobus sadaqa» (Sadaqa eshigi)dan, ahli jihod bo‘lsa, «Bobul jihod» (Jihod eshigi)dan ichkariga chorlanadi». Shunda Abu Bakr roziyallohu anhu:
– Allohga qasamki, bu eshiklarning bittasidan chaqirilgan kishi najot topadi. Jannat eshiklarining barchasidan chorlanadigan kishi ham bormi?
Ha, sen o‘shalardan biri bo‘lishingni umid qilaman, dedilar Nabiy alayhissalom» (Muttafaqun alayh).

Osim ibn Zamra Ali karramallohu vajhahudan rivoyat qiladi: «Hazrati Ali do‘zaxni eslatdi. Shunday bir qo‘rqinch bilan eslatdiki, uning dahshatidan hozir qo‘rqinchdan boshqasi xotirimdan ko‘tarildi. Keyin shu oyatni o‘qidi: «Parvardigorlaridan qo‘rqqan zotlar esa to‘p-to‘p holda jannatga kiritiladilar. Qachonki ular darvozalari ochilgan holdagi (jannatga) kelib yetganlarida va uning qo‘riqchilari: «Sizlarga tinchlik-omonlik bo‘lsin! Xush keldingiz! Bas, unga mangu qolguvchi bo‘lgan hollaringizda kiringiz» deganlarida (ular behad shodlanurlar)» (Zumar, 73-oyat).

So‘ngra keyingi chashmaga borib, u bilan poklanadilar. Ularga ne’matlar jilvasi yog‘iladi. Badandagi tuklardan mudom xush bo‘ylar taraladi. Sochlar go‘yo atirli moy surilgandek bir tekis, tartibli. Keyin ular jannatga yetib keladilar. Jannat qo‘riqchilari ularga: «Sizlarga tinchlik-omonlik bo‘lsin! Xush keldingiz! Bas, unga mangu qolguvchi bo‘lgan hollaringizda kiringiz» – deyishadi.
So‘ng vildon – mangu yosh bolalar ularni qarshi olishib, atrofida aylanishadi, bamisoli, dunyo bolalari uzoq vaqt ko‘rmagan yaqinlarini sog‘inch bilan kutib olib, atrofida aylanishganlari kabi. Ular ahli jannatga: «Quvoning, shodlaning! Qarang, Alloh taolo sizga shunchalik ne’matni ato qilibdi!» – deya suyunchilashadi».

Roviy deydi: «Mangu yosh bolalardan biri jannat ahli zavjalaridan bo‘lgan ohu ko‘z hurlardan biriga: «Falonchi keldi!» deb u jannatiyning dunyoda chaqirilgan ismini aytadi. Shunda ohu ko‘z hur:
– Sen uni aniq ko‘rdingmi? – deb so‘raydi.
– Ha, aniq ko‘rdim, mana u izimdan kelyapti, – deydi u. O‘shanda u hur sevinchdan shu darajada yengillashib ketadiki, bir zumda jannat eshigi bo‘sag‘asida hozir bo‘ladi. Jannatiy banda o‘z maskaniga yetib, marjonlardan iborat sohil ustiga qurilgan qizil, sariq, yashil kabi turfa rangda tovlanayotgan ko‘shkka nazari tushadi. Boshini ko‘tarib, chaqmoqdan chaqnayotgan ko‘shkning shiftiga asta qaraydi. Agar Alloh taoloning taqdiri bo‘lmaganida bu yorqinlik uning ko‘zini ko‘r qilgan bo‘lar edi. Ko‘zini shiftdan olar ekan, qoshida zavjalarini, buloq bo‘yiga qo‘yilgan qadahlarni, tizib qo‘yilgan yostiqlarni va to‘shalgan gilamlarni ko‘radi. So‘ngra ularga suyanib: «...Bizlarni bu (ne’matlarga) yo‘llagan Zot-Allohga hamdu sano bo‘lgay. Agar bizni Alloh hidoyat qilmaganida hargiz yo‘l topa olmas edik...» – deydi (A’rof, 43-oyat).
Keyin munodiy nido qiladi: «Mangu hayotsiz, hargiz o‘lmaysiz. Doimo bunda muqimsiz, hech qachon ketmaysiz. Hamisha salomatsiz, hech qachon xastalanmaysiz».
Rasuli akram alayhissalom dedilar: «Qiyomat kuni jannat eshigi oldida hozir bo‘laman, uning ochilishini so‘rayman. Shunda jannat qo‘riqchilari:
– Kim u? – deydi.
– Muhammad! – deyman.
Sizdan oldin birorta kishiga eshikni ochmaslikka buyurilgan edim, – deydi u» (Muslim rivoyati).
Jannatdagi ko‘shklar, u yerda darajalarning farqlanishi to‘g‘risida ham fikr et. Chunki, oxirat daraja jihatidan eng yuksak, afzalligi jihatidan eng ulug‘ mezondir. Odamlar toatlarning zohiriy ko‘rinishida va botiniy xulqda bir-biridan farqlangani kabi amallariga ko‘ra taqdirlanishda ham farqlanadilar. Agar yuksak darajalarni ko‘zlayotgan bo‘lsang, jiddu jahd qil, toki Olloh taologa itoat qilishda hech kim sendan o‘zib ketolmasin. Axir, Olloh taolo ayni shu maydonda senga musobaqa va raqobatni buyurgan-ku!
«(Ey insonlar), Parvardigoringiz tomonidan bo‘ladigan mag‘firatga hamda Olloh va Uning payg‘ambarlariga iymon keltirgan zotlar uchun tayyorlab qo‘yilgan, kengligi osmon va yer kengligi kabi bo‘lgan jannatga shoshilingiz...» (Hadid, 21-oyat).
«U (may)ning muhri mushk bo‘lur. Bas, bahslashguvchi – musobaqa qilguvchi kishilar (mana shunday mangu ne’matga yetish yo‘lida) bahslashsinlar – musobaqa qilsinlar» (Mutaffifun, 26-oyat).
Ajabo! Yaqinlaring yo qo‘shnilaringdan birortasi boyib ketsa yoki imoratini baland qilib ko‘tarsa, siqilasan, qiynalasan. Hasad tufayli hayoting achchiq zardobga aylanadi. Lekin eng oliy qarorgohda, jannatda shunday yaqinlaring yoki qo‘shnilar borki, ular o‘z fazilatlari bilan allaqachon sendan o‘zib ketdi. Bu fazilatlarga dunyo va undagi jamiki narsalar ham bas kelolmaydi.
Abu Said Xudriy Payg‘ambar alayhissalomning shunday deganlarini rivoyat qiladi: «Ustma-ust, darajama-daraja joylashgan ko‘shk ahli jannatiylarga, bamisoli uzoq ufqlarda mag‘ribu mashriqqa sochilib, bir-biri bilan musobaqalashayotgan yulduzlardek bo‘lib ko‘rinadi.
– Ey Ollohning rasuli, ular payg‘ambarlardan o‘zgasi yetolmaydigan manzilmi? – deya so‘rashdi.
– Jonim izmida bo‘lgan Zotga qasamki, u Ollohga iymon keltirgan va mursallarni tasdiqlagan kishilarning manzillaridir» (Muttafaqun alayh).
Rasuli akram bu haqda yana shunday deganlar: «Jannatdagi baland daraja egalarini ulardan quyidagilar xuddi osmon ufqlarida porlagan yulduzlarni ko‘rganday ko‘radilar. Abu Bakr va Umar shulardandir...» (Termiziy rivoyati).
Jobir Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan bunday rivoyat qiladilar: «Payg‘ambar alayhissalom bizga:
Sizlarga jannat ko‘shklarining xabarini beraymi? – dedilar.
– Ota-onamiz Sizga fido bo‘lsin, yo Allohning rasuli, xabarini bering, – dedik.
Jannatda hamma tomoni gavhardan bunyod qilingan ko‘shklar bor. Bu ko‘shklar shu darajada shaffofki, tashqarisidan ichi, ichidan tashqarisi ko‘rinib turadi. Ko‘shk ichkarisida na ko‘z ko‘rgan, na quloq eshitgan, na inson xotiriga kelgan bir ne’mat, tuganmas lazzat, adoqsiz surur bor, – dedilar.
– Yo Allohning rasuli, bu ko‘shklar kim uchun hozirlangan? – so‘radim.
– Shunday bir kishi uchunki, u salomni yoyadi, taom yediradi, davomli ro‘za tutadi, tunda odamlar uyquga g‘arq paytda namoz o‘qiydi, – dedilar.
– Yo Allohning rasuli, bularni kim bajara oladi? – dedik.
– Ummatim bu ishlarni bajarishga qodir. Ular haqida sizlarga xabar berayinmi? Kim birodariga yo‘liqqan paytda salom bersa yo alik olsa, demak u salomni yoygan bo‘ladi. Kimki ahli oilasini to‘yguncha oziqlantirsa, taom yediruvchilar jumlasidan bo‘ladi. Kimki ramazon oyida va har oyning uch kunida ro‘zador bo‘lsa, davomli ro‘za tutgan hisoblanadi. Kimki xufton va bomdod namozini jamoat bilan ado qilsa, tunda odamlar ya’ni, yahudiylar, nasoralar va majusiylar uyquda paytda namoz o‘qigan bo‘ladi, – dedilar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam» (Abu Naim rivoyati).

Alloh taoloning: «...abadiy jannatlardagi pokiza maskanlarga kiritur» (Saf, 12) oyati haqida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan so‘rashdi. Rasuli akram dedilar: «Pokiza maskanlar – marjonlardan bunyod qilingan qasrlardir. Har bir qasrda qirmizi yoqutdan bo‘lgan yetmishta hovli, har hovlida yashil zumraddan bo‘lgan yetmishta uy, har uyda bir taxt, har taxtda barcha ranglardan uyg‘un yetmishta to‘shak, har to‘shakda ohu ko‘zli hurlardan bir jufti halol bor. Har uyda yetmishta dasturxon, har dasturxonda yetmish xil taom bor. Har uyda yetmishta xodima bor. Mo‘min kishiga har kuni ertalab shunday bir quvvat beriladiki, kun davomida xodimlarning barchasi bilan qo‘shilishga qodir bo‘ladi» (Abu Shayx rivoyati).

Abu Homid G‘azzoliy "Ihyo ulumud din (So‘nggi manzil zikri)" kitobidan