Sayt test holatida ishlamoqda!
16 Iyul, 2025   |   21 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:24
Quyosh
05:04
Peshin
12:34
Asr
17:40
Shom
19:58
Xufton
21:31
Bismillah
16 Iyul, 2025, 21 Muharram, 1447

Islom Avstraliyaga qanday kirib keldi?

19.09.2020   3072   5 min.
Islom Avstraliyaga qanday kirib keldi?

Avstraliyaning mahalliy xalqlari va Torres bo'g'ozi aholisi xristian kolonizatorlari kelishidan ancha oldin musulmonlar bilan muntazam aloqada bo'lgan. Bugungi kunda ham Islom ba'zi aborigenlarning qalbida aks-sado bermoqda.
Avstraliyadagi Islomning kirib kelish tarixini qit'aning shimoliy qismidagi Arnem-Lendr yarim orolida joylashgan qizil qoyalarga o'yib yozilgan elkanli qayiqlarning kichik chizmalari bilan aytish mumkin. Bu an'anaviy indoneziya qayiqlari "prau" sifatida ma'lum - aynan ularda trepang va dengiz bodringini izlab rivojlanayotgan Makasar tijorat shahridan musulmon baliqchilar etib kelishgan.
Ular birinchi marta Shimoliy Avstraliyada qachon paydo bo'lganlari ma'lum emas. Ba'zi tarixchilar bu 1750 yillarda sodir bo'lgan deb aytishadi. Lekin g'or rasmlari ustiga tushirilgan ari mumining radiuglerod tahlili bu ancha oldin bo'lgan, deb taxmin qilish imkonini berdi. Figuralardan biri 1664 yilgacha qilingan ko'rinadi, ehtimol, bu 1500 yillarga to'g'ri kelar.
Makasardan kelgan baliqchilar bu erga har yili Hitoy tibbiyoti va oshxonasida ishlatilishi tufayli yuqori narxga ega bo'lgan dengiz bodringlarini yig'ish uchun kelishgan. Melburndagi Monash universiteti antropologi Jon Bredli so'zlariga ko'ra, bu Avstraliyaning xalqaro aloqalardagi ilk tajribasi bo'ldi va bu muvaffaqiyatga erishdi.
Makasarlik ba'zi savdogarlar Avstraliyada qolishdi. Islom aqidasi aborigenlarning g'or san'atiga ta'sir etibgina qolmay, balki ularning mifologiyasiga ham ta'sir ko'rsatgan. Misol tariqasida "valita-valita"degan figurani keltirish mumkin. Ism arabcha "Alloh taolo" iborasidan kelib chiqqan bo'lib, aynan shu ma'noni anglatadi. Marosim egilishlari musulmonlarnnig sajdasiga o'xshaydi.
Makassar aholisining aborigenlar va Torres bo'g'ozi orollari aholisi bilan savdosi 1906 yilda og'ir soliqqa tortish va oq rangdan boshqa rangli odamlarning savdosini cheklagan hukumat siyosati tufayli yakunlandi. Bir asr o'tgach, Shimoliy Avstraliyada aborigen jamoalar Makasar savdogarlar bilan birgalikda tarixga hurmat, o'zaro ishonch va hurmat bir davr sifatida uni xotirlashadi.
Bu Avstraliyada musulmonlar va mahalliy xalqlar o'rtasidagi yagona aloqa emas edi. XIX-XX asrlar oralig'ida Janubiy-Sharqiy Osiyodan malaylar Avstraliyaning shimoli-G'arbiy sohilidagi Brum shahrida inju sanoatida yollanma ishchilar sifatida Avstraliyaga kela boshladilar. Makasar aholisi singari malaylar ham mahalliy tub xalqlar bilan turmush qurishgan va mintaqaga Islomiy diniy va madaniy amaliyotlarni joriy etishgan. Bu o'zarohamkorlik hozir Shimoliy Avstraliyada ko'plab oilalarda kuzatilmoqda.
26,000 aholisi bo'lgan Alis-Springs shahri chekkasida Avstraliya markazida bir masjid bor. Uni "afg'on masjid" deb atashadi, negaki 1860 va 1930 yillar orasida deyarli 4000 tuya etakchilari o'z tuyalari bilan Avstraliyaga kelishgan. Ularning ko'pchiligi Afg'onistondan edi, lekin ba'zilari Hindiston va hozirgi Pokistondan ham edi. Ular cho'l erlarini rivojlantirishda asosiy rol' o'ynadi va mintaqada infratuzilmani yaratish yordam berishdi.
Uydan uzoqda, afg'onistonlik tuya etakchilar Markaziy Avstraliya bo'ylab ko'plab qo'lbola masjidlar qurishgan va ularning ko'pchiligi mahalliy odamlar bilan qon-qarindoshlik aloqalarini o'rnatishgan. Tuya etakchilari uchun ehtiyoj 1930 yilda hamma joyda avtomobil' transport vositalari joriy etilgandan keyin g'oyib bo'ldi. Bugungi kunda Alis-Springsdagi afg'on masjidi asosan Hindiston, Pokiston va Afg'onistondan kelgan muhojirlar bilan to'lib toshgan.
Islamisemya.com ma'lumotiga ko'ra bugungi kunda tobora ko'proq aborigenler Islomni qabul qilmoqda. 2011 yilda Avstraliyada aholini ro'yxatga olish ma'lumotlariga ko'ra, 1 1140 nafar kishi o'zini musulmon deb atagan. Bu mamlakat aborigenlarining 1% dan kamrog'ini tashkil etadi. Ehtimol, eng mashhur musulmon - ikki karra jahon boks chempioni Entoni Mandayn hisloblanadi.
Ba'zi aborigenlar uchun Islom odatiy madaniy aloqalarning davomi, xristianlik esa mustamlakachilik bilan bog'liq. Musulmon Jastinn Agale aytganidek, "Islom Fitr va Tavhid haqida aniq fikrlarga ega va biz tabiat bilan uyg'un yashashimiz kerak".

Biroq, ba'zi aborigenlar uchun Islomga murojaat qilish yangi hodisadir. Muhammad (nomi o'zgartirilgan) qachonlardir boshpanasiz edi va spirtli ichimliklarni iste'mol qilar edi, lekin shariat ahkomlari - muntazam ibodat, o'z-o'zini hurmat qilish, spirtli ichimliklar, giyohvand moddalar, qimor o'yinlarni rad etish – unga zararli odatlardan qutulish imkonini berdi. Endi u barqaror ishga ega.
"Islom dini bilan tanishganimda, umrimda birinchi marta o'zimni insondek his qildim. Islom dinida topgan eng jozibali narsalarimdan biri, bu uning mukamalligi va butunligidir", - deydi Muhammad.

O'zbekiston musulmonlari idorasi matbuot xizmati

Dunyo yangiliklari
Boshqa maqolalar

“Odamlarni afv etadiganlar...”

16.07.2025   1775   4 min.
“Odamlarni afv etadiganlar...”

Abdurrazzoq San’oniy aytadi: Ali ibn Husayn roziyallohu anhum namoz uchun tahorat qilayotgan edi. Shu payt suv quyib turgan joriya qo‘lidan obdasta tushib ketib, uning yuziga ozgina shikast yetkazdi. Ali ibn Husayn boshini ko‘tarib, joriyaga qaradi. Joriya vaziyatni yumshatish maqsadida Qur’oni karim oyatlaridan o‘qidi: “... G‘azablarini yutadigan... (Oli Imron surasi, 134-oyat). Ali ibn Husayn roziyallohu anhum jimgina javob berdi: “G‘azabimni bosdim”.

Joriya oyatning davomini o‘qidi: ...odamlar-ni (xato va kamchiliklarini) afv etadiganlardir....

U kishi dedi: “Men seni afv etdim”.

Joriya oyatning oxirini o‘qidi: Alloh ezgulik qiluvchilarni sevar”.

Ali ibn Husayn roziyallohu anhum dedi: “Bor, sen Allox yo‘lida ozodsan”.

Abdulloh ibn Ato aytadi: “Ali ibn Husaynning bir g‘ulomi (quli) xatoga yo‘l qo‘ydi va jazoga loyiq bo‘ldi. Ali ibn Husayn qamchini oldi. So‘ng u zot bunday oyatni o‘qidi: (Ey Muhammad!) Imon keltirgan kishilarga ayting, ular Alloh kunlari (qiyomat)dan umid qilmaydigan kimsalarni kechirib yuboraversinlar! Shunda (u sabrli) kishilarni qilgan ishlari (kechirishlari) sababli mukofotlagay! (Josiya surasi, 14-oyat).

Qul esa dedi: “Men bunday emasman, men Allohning rahmatidan umidvorman va uning azobidan qo‘rqaman”.

Ali ibn Husayn roziyallohu anhum qamchini tashlab yubordi va dedi: “Sen Alloh yo‘lida ozodsan”.

Muso ibn Dovud aytadi: Ali ibn Husayn xizmatkorini ikki marta chakirdi, u javob bermadi. Uchinchi marta chaqirgach javob qildi. Ali ibn Husayn unga dedi: “Ey o‘g‘lim, ovozimni eshitmadingmi?”.

Xizmatkor: “Eshitdim”, dedi.

Ali ibn Husayn so‘radi: “Nega javob bermading?”.

Xizmatkor: “Sizning shafqatingizga ishondim”, dedi.

Abdulg‘ofir ibn Qosim aytadi: Ali ibn Husayn masjiddan chiqib ketayotgan edi. Bir odam kelib uni haqorat qildi. Shunda Alining xizmatkor va qullari unga tashlanishdi.

Ali ibn Husayn ularni to‘xtatdi va bunday dedi: “Bas qilinglar, uning holatiga qaranglar”.

So‘ngra o‘sha odamga dedi: “Bizda siz bilmagan yana ko‘p narsalar bor. Agar sizga yordam kerak bo‘lsa, ayting, yordam beraylik”. O‘sha odam xatosini anglab, uyaldi va ortiga qaytdi.

Ali ibn Husayn uni yoniga chaqirib, o‘zi kiyib turgan chakmonini yelkasiga tashladi va ming dirham pul berdirdi.

Abu Ya’qub Muzaniy deydi: Hasan ibn Hasan bilan Ali ibn Husayn o‘rtasida bir oz noxushlik bo‘lib qoldi. Hasan bir kuni masjidda Ali ibn Husaynning yoniga keldi, uni turli so‘zlar bilan haqorat qildi. Ali ibn Husayn esa unga bir og‘iz ham javob qaytarmadi.

So‘ngra Hasan chiqib ketdi. Kechasi u alining uyiga bordi va eshigini qoqdi. Ali ibn Husayn eshikni ochib chiqdi. Hasan unga:

- Ey aka, agar siz haqiqatan ham men aytganlarimdek bo‘lsangiz, Alloh meni mag‘firat qilsin. Agar men yolg‘onchi bo‘lsam, Allox sizni mag‘firat qilsin, dedi va ketdi.

Ali ibn Husayn ortidan borib, yetib oldi va uni og‘ushiga oldi. Ikkovi yig‘lab yuborishdi. Shunda Hasan:

- Qasamki, endi siz xafa bo‘ladigan biron ish qilmayman, - dedi.

Ali esa unga: - Sen ham menga aytgan so‘zla ring uchun halollikdasan,- dedi.

Ibn Abi Dunyo rivoyat qiladi: Ali ibn Husaynning xizmatkori shoshgan holda oshxonadan temir pechni olib kelayotgan edi. Kutilmaganda temir pech tushib ketdi ketdi va narigi tomondan pastga tushib kelayotgan Ali ibn Husayn o‘g‘lining boshiga tegib, jarohat yetkazdi. Oqibatda u halok bo‘ldi. Mehmonlar bilan suhbatlashib o‘tirgan Ali ibn Husayn o‘rnidan sakrab turib, xizmatkorga dedi: “Sen ozodsan. Bu ishni qasddan qilmaganingni bilaman”. So‘ngra Ali ibn Husayn mayyitni dafn etish tadorigini ko‘rdi.

Shayx Mahmud MISRIYning “Solih va solihalar hayotlaridan qissalar”
nomli asaridan Ilyosxon AHMЕDOV tarjimasi.