Tabiatdagi go‘zal va shu bilan birga dilga qo‘rquv soladigan hodisalardan biri – yashin (chaqmoq) chaqnashidir.
Yashin – atmosferada yuz beradigan uchqunli elektr razryadi bo‘lib, bulutlararo yoki bulutlar bilan yer orasida hosil bo‘ladi. Manfiy zaryadlar bulutlardan yer tomonga qarab oqadi. Yerga yetib kelganda musbat zaryadlar bilan to‘qnashishi natijasida chaqmoq chaqishi kuzatiladi. Yashin chaqnaganda atrof bir zum yorishib ketadi.
Chaqmoq chaqishining uzunligi bir necha kilometr, diametri bir necha o‘n santimetr, davomiyligi soniyaning mingdan 25 ulushiga teng, tok kuchi 100 KA (kiloamper)gacha bo‘lishi mumkin. Bunday chiziqli yashin bilan birga ba’zida sharsimon yashin ham chaqnaydi. Chaqmoq asosan bahor va yoz fasllarida kuzatiladi. U doim momaqaldiroq bilan birga yuz beradi.
Chaqmoq chaqqanda elektr energiyasi issiqlik va yorug‘lik energiyasiga aylanadi. Yashin ko‘pincha qora yomg‘ir bulutlarida, vulqon otiladigan paytda, tornado (quyun) va chang bo‘roni paytida ham paydo bo‘ladi.
Chaqmoq boshining yer yuzasi tomonga harakati soniyasiga 5107 metr tezlikda bo‘ladi va darhol ortga qaytadi. Yashinning asosiy razryadi harakat qilgan kanaldagi harorat 25000° dan ham oshib ketishi mumkin. Chaqmoq chaqishi yong‘inlar sodir bo‘lishiga va odamlarning halokatiga sabab bo‘lishi mumkin.
Chaqmoq elektr va radio simlari, elektr stansiyalar, mashina va apparatlar uchun ayniqsa xavfli. Uning samolyotga tushishi konstruksiya elementlarini ishdan chiqaradi, radio apparatlari va navigatsiya asboblarini yaroqsiz holga keltiradi. Shuningdek, ekipaj a’zolarining ko‘zini ko‘r qilib, turli shikastlarni yetkazadi. Daraxtga tushgan yashin uning tagida va yaqinida turgan odamlarni shikastlashi mumkin.
Yuqorida bir chaqmoq chaqishining davomiyligi soniyaning mingdan 25 ulushiga teng ekani, keyin darhol yashinning ortga qaytishi aytib o‘tildi.
Buni qarangki, bundan 1400 yil oldin, insoniyat chaqmoq chaqishining xususiyatlari, jarayonlari haqida tasavvurga ega bo‘lmagan paytda Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam mana bu hadislarida yashinning chaqnash mexanizmini va tezligini aniq aytib qo‘ygan edilar:
“Chaqmoqning ko‘z ochib yumguncha qanday o‘tib, qaytganini ko‘rmaganmisizlar?!”. Imom Muslim rivoyati.
Ushbu hadisda yashinning tezkorligi o‘ta nozik uslubda “ko‘z ochib-yumguncha” deb bayon qilinyapti. Shuningdek, hadisda yashinning yerga kelib, yana ortga qaytishi ham eslatilyapti.
Yashin chaqnashining tezligi haqida olimlarning “soniyaning mingdan 25 ulushiga teng” degani “ko‘z ochib-yumguncha” deganidir.
Abduddoim Kahel maqolasi va
uz.wikipedia.org ma’lumotlari asosida
Nozimjon Iminjonov tayyorladi
Munosabat
Insonning qalbi birgina shirin so‘zdan quvonib, to‘lqinlanib ketadi: yayraydi, yashnaydi, boshqalarga ham ezgulik sog‘inadi, shodlik va baxt ulashadi.
Joriy yilning 31 may sanasida Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Haj ziyorati uchun Makkai mukarramada bo‘lib turgan O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy shayx Nuriddin Xoliqnazar bilan telefon orqali muloqot qilib, hojilar holidan xabar olgani qalblarimizga surur, xursandchilik va shukronalik baxsh etdi. Davlatimiz rahbari barcha ziyoratchilarga salom yo‘llab, yurtimizga sog‘-omon kelishlarini tiladi. Unutilmas bu voqelik hojilarimizni behad sevintirdi.
Shukrki, mamlakatimizda tinchlik-totuvlik barqaror. Har bir inson hayotdan rozi bo‘lib, baxtli-saodatli umr kechirishi uchun barcha imkoniyatlar mavjud. Mehnat qilgan, harakat qilgan farovon hayot kechirmoqda. O‘z orzu niyatlariga yetmoqda. Albatta, bunda osoyishtalik ne’matining o‘rni beqiyos.
Yangi O‘zbekistonning har tongi taraqqiyot tongi sifatida otmoqda. Barcha sohalarda yangilik va yaxshiliklar bo‘lmoqda. Jumladan, Haj va Umra tadbirlarini yuqori saviyada tashkil etish, mo‘min-musulmonlarning ushbu ibodatlarini chiroyli ado etishlari uchun sharoit va qulayliklar yangi bosqichga olib chiqildi.
Xususan, bu yilgi haj mavsumiga yuqori darajada tayyorgarlik ko‘rildi. Makkai mukarrama hamda Madinai munavvara, qolaversa, Mino vodiysida ziyoratchilar uchun barcha sharoit hozirlandi. Issiq kunlarda yurtdoshlarimizga qo‘shimcha qulaylik yaratish maqsadida Arafot hududidagi chodirlar yopiq tarzda barpo etildi. Ularning atrofi issiq o‘tkazmaydigan panellar bilan o‘raldi, ichkariga sovutish tizimi o‘rnatildi, gilam va to‘shaklar solindi.
Mamlakatimiz hojilariga ko‘rsatilayotgan e’tibor, ular uchun yaratilgan qulayliklarni Saudiya Arabistonining haj ishlari mas’ullari va o‘zga yurt hojilari ham e’tirof etib, havas bilan qaramoqda.
Ayni paytda ziyoratchilarga 300 dan oshiq guruh rahbari, 50 nafar oliy toifali shifokor, 10 dan ziyod oshpaz va boshqa mutaxassislar xizmat ko‘rsatib, hamrohlik qilmoqda.
Ziyoratchilarimiz berilayotgan e’tibor va g‘amxo‘rlikdan mamnun bo‘lib, Yaratgandan mamlakatimiz tinchligi, xalqimiz farovonligini so‘rab duo qilmoqda.
Zotan, yurtimizda “Inson qadri uchun” degan ulug‘vor g‘oya barcha islohotlarning asosini tashkil etayotgan ayni pallada hojilarimiz ham ushbu jarayonga o‘z hissalarini qo‘shish, yurtimizga qaytgandan so‘ng bor kuch-g‘ayratlarini yurt tinchligi va taraqqiyoti, oilalar totuvligini ta’minlash, yoshlar ta’lim-tarbiyasi bilan shug‘ullanish, ehtiyojmandlarga ko‘mak berishdek savobli ishlarga safarbar etishlarini ta’kidlamoqdalar.
Zayniddin ESHONQULOV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi
o‘rinbosari.