O`zbekiston musulmonlari idorasi

To‘y to‘yga ulashsin...mi?

20.04.2018 3813 8 min.

Kecha oqshom Internetdan ziyorat turizmiga oid materiallarni qarayotib Turkiya saytlaridan birida turkiyalik sayyohlar uchun O‘zbekiston haqida e’lon qilingan ma’lumotnomani o‘qib qoldik. Unda yurtimiz va xalqimiz bandma-band juda chiroyli ta’riflanibdi. O‘sha bandlardan birida “O‘zbek yoshlari vaqtida turmush quradi va ular oilaga juda mahkamdir”; “Ular o‘rtacha uchtadan farzand ko‘radi”; “O‘zbekiston aholisi yuz foiz savodxon, jumladan, ayollar ham”, deb yozibdi.

Shu jumlalarni o‘qib xursand bo‘ldik. Zero, xalqimizda oila muqaddas va oilalar mustahkamligi tufayli elimiz bir bag‘ir. Shuning uchun oila qurayotgan yoshlar uchun katta to‘ylar qilib, elga dasturxon yoziladi. Zero, ana shu mehr-oqibat, hamjihatlik tuyg‘ulari to‘ylarimizda, marosimlarimizda namoyon bo‘ladi. To‘y boshlagan odam azbaroyi sevinchi ichiga sig‘maganidan, hammani yaxshi ko‘rganidan to‘yiga, ehsoniga butun olam xalqini chorlagisi keladi. Ammo bu imkonsiz... Ro‘zg‘or boshi bo‘lgan odam to‘y qilaman deb uning ortidan qiynalib qolmasligi kerak. Agar to‘y qilgan kishi shu to‘y sababli aziyat ko‘radigan bo‘lsa, u boshlagan yig‘in to‘y emas, aza bo‘lib qoladi.

Insonlar imkoniyatiga qarab to‘y o‘tkazishi barobarida qavmu qarindoshlari, qo‘ni-qo‘shnilari, elu ulusning ham imkoniyatini chamalamog‘i darkor. Ana shu jihatdan, to‘y rosmana to‘ydek bo‘lmog‘i uchun qarindosh-urug‘lar, do‘stu yorlarning o‘zi kifoya. To‘yni qanday o‘tkazish savobli amal ekanini Alloh taolo Kalomi sharifida:

وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا

“Ular (Rahmonning suyukli bandalari) ehson qilganlarida isrof ham, xasislik ham qilmaslar, (tutgan yo‘llari) buning o‘rtasida – mo‘tadildir” (Furqon, 67) deb, hazrati Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam:

مَنِ اقْتَصَدَ أَغْنَاهُ اللَّهُ ، وَمَنْ بَذَّرَ أَفْقَرَهُ اللَّهُ ، وَمَنْ تَوَاضَعَ رَفَعَهُ اللَّهُ ، وَمَنْ تَجَبَّرَ قَصَمَهُ اللَّهُ

“Kim tejamkorlik qilsa Alloh uni boy qiladi. Kim isrof qilsa Alloh uni faqir qiladi. Kim tavoze qilsa Alloh uni obro‘sini ko‘taradi. Kim zulm qilsa Alloh uni xor qiladi”(Imom Bazzor “Kashful astor”), deb belgilab berganlar.

Yozayotgan maqolalarimizni, so‘zlayotgan nutqlarimizni boshlayotganimizdek, mamlakatimizda inson manfaatlarini himoya qilish, aholining turmush farovonligini yuksaltirish, yosh oilalarni moddiy va ma’naviy jihatdan qo‘llab-quvvatlash, sog‘lom turmush tarzini qaror toptirish yo‘lida katta ishlar amalga oshirilmoqda.

Ana shu ishlarning eng kattasi to‘y va marosimlarni tartibga solish masalasidir. To‘ylarimiz va ma’rakalarimiz shu darajaga keldiki, bundan odamlarimizning o‘zlari himoya istab davlat ko‘magiga – qat’iy choralar ko‘rilishi e’lon qilinishiga muhtoj bo‘lib qoldi.

Nafsilamri, as’asa-yu dabdabalar, uzundan-uzun mashinalar karvoni, shovqin-suronlar, g‘at-g‘utlar, “sevgi tarixlari”, “kuyovning qaynona og‘ziga tort tutishlari (eslasangiz g‘ijiningiz kelib ketadi)”, hisobsiz tog‘oralar, hech qachon hech kim egniga ilmaydigan sarpo-suruqlar... hammaning joniga tegdi.

Odamlar to‘ylarning yaqinlari davrasida ixcham, ko‘ngilga yoqadigan xursandchilik bilan o‘tishini istab najotkor kuch axtarib qoldi.

Ammo hammaning ko‘nglida zo‘r bir andisha: “odamlar nima deydi?”

Aslida to‘y – biror voqea-hodisaga bag‘ishlab ziyofat va o‘yin-kulgilar bilan o‘tkaziladigan tantana. Shunday ekan, u aziyatga emas, chinakam shodiyonaga sabab bo‘lmog‘i kerak. Uning to‘y egasiga qanday jabru aziyatga aylanib ketgani barchaning ko‘z o‘ngida oshkora namoyon bo‘lib turibdi. Shunday esa-da, shulardan yana birgina misol keltirib qo‘yamiz.

Muhtaram Prezidentimiz aytganidek, oldida to‘yi bor odam sanatoriyaga bormaydi, do‘xtirga ko‘rinmaydi. mehnat ta’tili nima bilmaydi... sog‘ligini boy beradi. Ayni kuch yig‘ish davrida bo‘lgan bolasini tanasi talab qilib turgan yeguliklardan qisadi, uning jismonan rosmana kuch yig‘ib olishiga sharoit qilib bera olmaydi. Ayni o‘qish-o‘rganish davrida bo‘lgan bolasini kitob olishidan, to‘garakka qatnashidan qisib uning to‘laqonli bilim olishiga imkoniyat yarata olmaydi.

Keksa ota-onaga munosabat ham bundan behroq emas. Ulardan Alloh taolo omonatini so‘rab qolsa, shunga tadbirli bo‘laylik deb yana qisinish va yig‘inish, yana ularning kaloriyaga boy ovqatlari o‘rniga ilmu amal kun o‘tarchilik...

Elimiz duoga qo‘l ochganda “to‘y to‘yga ulashsin” degan ezgu tilakni bildiradi. Tasavvur qiling, katta qarzdorlikni zimmasiga olib to‘y qilayotgan odamga shu duo tatiydimi?..

O‘zbekiston musulmonlari idorasining “To‘y, marosim va ma’rakalarni meyo’rida o‘tkazish haqida” chiqargan Fatvosida “Shariatimizda joriy bo‘lgan nikoh hamda aqiqa to‘ylarini qarindosh va yaqin qo‘shnilar doirasida, dabdabasiz, isrofgarchiliksiz o‘tkazish maqsadga muvofiqdir. Zero, nikoh to‘yidan maqsad shar’iy nikohni e’lon qilish bo‘lsa, aqiqadan murod jonliq so‘yib, Allohga shukrona keltirishdir. Bu ikki maqsad ozchilik doirasida ham hosil bo‘laveradi. Sunnat va muchal to‘ylarini o‘tkazish shariatimizda buyurilmagan”, deyilgan.

Shariati hukmi shunday ekan, o‘zimizni bunchalik qiynashning nima keragi bor! Bundan nima manfaat topamiz. Bizning fikrimizcha, kimo‘zarchilikka to‘y qilishdan ham o‘zimiz sog‘ligimizni boy beramiz, ham qaramog‘imizdagi farzandlarimizni qiynaymiz, ham sarflagan hisobsiz mablag‘larimizdan hech qancha savob olmaymiz, aksincha, ulardan so‘raladigan darajada gunohga botamiz. Chunki Fatvoning davomida “Isrof” degandan faqat taomning ortib qolishi yoki oyoq osti bo‘lishini tushunmaslik kerak. Balki noo‘rin joyga qilingan ehson ham isrofdir.Chunki xayr-ehson va ziyofat berishdan asosiy maqsad muhtoj va faqirlarga moddiy yordam ko‘rsatishdir”. deb yozib qo‘yilgan.

Rivoyat qiladilarki, bir cholu kampir butun umr yiqqan terganiga katta tuya sotib olib, uning go‘shtini pishirib, butun xalqqa taom tarqatibdi. Kechki payt esa ziyofat dasturxonidan o‘zlari uchun biror yegulik topa olmabdi.

Olomonga nima? Chaqirsangiz kelib yeb-ichib ketaveradi-da. Shariatimiz buyurmagan sunnat to‘ylarini qilib, besh tonnalab osh damlab minglab odamlarni to‘yga chaqirgan “saxovatli” kimsalarni ham ko‘rdik. O‘sha dovruqli to‘yining to‘rida o‘tirib oshini yeb ketganlar bugun uning salomiga alik olmaydi.

Ko‘pni ko‘rgan nuroniy otaxonu onaxonlarimiz gapirib beradi: ota-bobolarimiz to‘y va ma’rakada haddidan oshmagan, ularning hayotida kimo‘zarchilikka dasturxon yozish kuzatilmagan, to‘ylarni ixchamgina, yoru do‘stlar davrasida odmigina dasturxon atrofida o‘tkazgan. Ana o‘sha kelin-kuyovlar qo‘sha qarib 90-100 yoshni qoralagan, nevara-yu evarali bo‘lib, orasini o‘lim ajratmaguncha bir-biriga sadoqatli umr yo‘ldoshi bo‘lib ibratli umr kechirgan.

Ushbu masalaga shaxsan davlat rahbari e’tibor qaratayotgani, Oliy Majlis Senati “To‘y-hashamlar, oilaviy tantanalar, ma’raka va marosimlar, marhumlarning xotirasiga bag‘ishlangan tadbirlar o‘tkazilishini tartibga solish to‘g‘risida” qaror loyihasi ishlab chiqilgani, unda Vazirlar Mahkamasidan boshlab, jamiki vazirliklar va tegishli tashkilotlarning vazifasi aniq belgilab berilgani to‘y va marosimlar shaxsiy ish emas, mamlakat va millat taqdiriga daxldor ijtimoiy ahamiyatga ega masala ekanini ko‘rsatadi. Zero, xalqimizning milliy tabiatiga yarashmaydigan, oilalarning moddiy ahvolini og‘irlashtiradigan, ularning turmushini izdan chiqaradigan holatlarga barham berishni bugun hayotning o‘zi talab qilmoqda.

Xulosa qilib aytganda, azizlar, o‘zimiz o‘zimizning oyog‘imizga band solib olganmizki, ana shundan xalos bo‘laylik. Hayotimiz butunlay o‘zgarib ketadi. to‘yu marosimlarimiz tom ma’noda xalqimizning ezgu qadriyatlarini o‘zida mujassam etadigan, odamlarimiz o‘rtasida o‘zaro ahillik va mehr-muruvvat tuyg‘ularini mustahkamlashga xizmat qiladigan azaliy vazifasiga qaytadi. Illo, bunday tadbirlar el-yurtimizning madaniyati, ma’naviy saviyasi darajasini yaqqol ko‘rsatuvchi omillardan biridir.

O‘MI Matbuot xizmati

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Duolarning ta’sirlari bayoni

10.01.2025 3493 10 min.

- 58وَلِلدَّعَوَاتِ تَأْثِيرٌ بَلِيغٌ وَقَدْ يَنْفِيهِ أَصْحَابُ الضَّلاَلِ

Ma’nolar tarjimasi: Duolarning yetuk ta’siri bordir, gohida adashganlar uni inkor qiladilar.

Nazmiy bayoni:

Duolarning yetuk ta’sirlari bor,
Adashganlargina qilarlar inkor.

Lug‘atlar izohi:

لِ – jor harfi فِي ma’nosida kelgan.

دَعَوَاتِ – kalimasi دَعْوَةٌ ning ko‘plik shakli bo‘lib, lug‘atda “iltijolar” ma’nosini anglatadi. Jor va majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabardir.

تَأْثِيرٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado.

بَلِيغٌ – sifat. Ushbu kalimada duoning ta’sirga sabab ekaniga ishora bor. Chunki ta’sir, aslida, Alloh taoloning yaratishi bilan vujudga keladi.

وَ – “holiya” ma’nosida kelgan.

قَدْ – “taqliliya” (cheklash) ma’nosida kelgan.

يَنْفِيهِ – fe’l va maf’ul. نَفِي kalimasi lug‘atda “bir chetga surib qo‘yish” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

اَصْحَابُ – foil. Bu kalima صَاحِب ning ko‘plik shakli bo‘lib, “lozim tutuvchilar” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

الضَّلاَلِ – muzofun ilayh. Ushbu izofada لِ jor harfi muqaddar bo‘lgan[1]. “Zalolat” kalimasi “to‘g‘ri yo‘ldan adashish” ma’nosida ishlatiladi.

Matn sharhi:

Duo lug‘atda “iltijo”, “o‘tinch” kabi ma’nolarni anglatadi. Istilohda esa “banda o‘zining faqirligini, hojatmandligini va muteligini hamma narsaga qodir bo‘lgan Alloh taologa izhor qilib, manfaatlarni jalb qilishni va zararlarni daf qilishni so‘rashi, duo deb ataladi”[2].

Mo‘min bandalarning qilgan duolarida o‘zlariga ham, agar marhumlar haqlariga duo qilayotgan bo‘lsalar, ularga ham manfaatlar yetadi. Duolarning ta’siri borligini adashgan kimsalargina inkor qiladilar. Matndagi “zalolatdagilar” degan so‘zdan mo‘taziliy toifasi ko‘zda tutilgan. Chunki mo‘taziliy toifasi bu masalada ham Ahli sunna val-jamoa e’tiqodiga zid da’volarni qilgan.

Duolarning ta’sirini inkor etadiganlar bir qancha dalillarni keltirishgan. Masalan, oyati karimalarda har bir insonga o‘zi qilgandan boshqa narsa yo‘qligi bayon qilingan:

“Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur”[3].

Boshqa bir oyatda esa kishi o‘zining qilgan yaxshi ishlari tufayli mukofotga erishsa, yomon qilmishlari sababli jazolanishi bayon etilgan:

“Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir”[4].

Ushbu oyati karimalarda har bir kishining ko‘radigan manfaatlari boshqalarning qilgan duo va xayrli ishlaridan emas, faqat o‘zining qilgan ishlaridan bo‘lishi bayon qilingan, bu esa duolarning ta’siri yo‘qligiga dalolat qiladi, – deyishgan.

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilarga raddiyalar

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilar keltirishgan yuqoridagi va undan boshqa dalillariga batafsil javoblar berilgan. “Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy” kitobida quyidagicha javob kelgan: "Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur" ma’nosidagi oyatda bayon qilinganidek, haqiqatda inson o‘z sayi-harakati va yaxshi fe’l-atvori bilan do‘stlar orttiradi, uylanib bola-chaqali bo‘ladi, insonlarga mehr-muhabbat ko‘rsatadi va ko‘plab yaxshi ishlarni amalga oshiradi. Shunga ko‘ra insonlar uni yaxshilik bilan eslab, unga Alloh taolodan rahmat so‘rab duo qilsalar, toat-ibodatlarning savoblarini unga hadya qilsalar, bularning barchasi birovning emas, aslida, o‘z sayi-harakatining natijasi bo‘ladi.

Ikkinchi dalil bo‘lgan "Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir", ma’nosidagi oyat ham yuqoridagi kabi oyat bo‘lib, har bir kishi o‘zining qilgan yaxshi ishining samarasini ko‘radi, qilgan ma’siyatiga ko‘ra jazolanadi, kabi ma’nolarni ifodalaydi. (Ya’ni “har kim ekkanini o‘radi”, deyilgani kabi)”[5].

Shuningdek, duo qilishning foydasi bo‘lmaganida mag‘firat so‘rashga buyruq ham bo‘lmasdi. Qur’oni karimda esa mag‘firat so‘rashga buyurilgan:

“Bas, (ey Muhammad!) Allohdan o‘zga iloh yo‘q ekanini biling va o‘z gunohingiz uchun hamda mo‘min va mo‘minalar(ning gunohlari) uchun mag‘firat so‘rang!”[6].

Shuningdek, vafot etib ketgan kishilar haqiga qilingan duolarda manfaat bo‘lmaganida, ularni eslab duo qilganlar Qur’oni karimda madh etilmasdi:

“Ulardan keyin (dunyoga) kelganlar: “Ey Robbimiz, bizni va bizdan avval iymon bilan o‘tgan birodarlarimizni mag‘firat qilgin, iymon keltirganlarga (nisbatan) qalbimizda nafrat (paydo) qilmagin. Ey, Robbimiz, albatta, Sen shafqatli mehribonsan”, – derlar”[7].

Shuningdek, vafot etganlarga janoza namozini o‘qish tiriklar zimmasiga vojib qilingan. Janoza namozida esa sano va salovot aytish bilan birgalikda “Ey Allohim, bizlarning tiriklarimizni ham, o‘liklarimizni ham mag‘firat qilgin”, ma’nosidagi duo o‘qiladi.

Mazkur dalillarning barchasida duolarning ta’siri borligi ko‘rinib turibdi. Shuning uchun inson vafotidan keyin ham o‘z haqiga xayrli duolar qilinishiga sabab bo‘ladigan yaxshi amallarni qilishi lozim.

Duo qilish bandaga foyda keltiradigan va undan zararlarni daf qiladigan eng kuchli sabablardan ekani Qur’oni karimda ham, hadisi shariflarda ham bayon qilingan:

“Parvardigoringiz: “Menga duo qilingiz, Men sizlar uchun (duolaringizni) ijobat qilay!” – dedi. Albatta, Menga ibodat qilishdan kibr qilgan kimsalar yaqinda tuban holatda jahannamga kirurlar”[8].

Ibn Kasir rahmatullohi alayh ushbu oyat haqida: “Alloh taolo bandalarini O‘ziga duo qilishga da’vat etgan va O‘z fazlu marhamati bilan qilgan duolarini albatta ijobat etishga kafolat bergan”, – degan. Oyati karimaning davomidagi “ibodatdan kibr qilganlar” esa Alloh taologa duo qilishdan takabburlik qilgan kimsalar deya tafsir qilingan. Hadisi shariflarda duoning qazoni qaytarishga sabab qilib qo‘yilgani bayon etilgan:

عَنْ سَلْمَانَ الْفَارْسِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال لَا يَرُدُّ القَضاءَ إلا الدُّعاءُ وَ لَا يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ إِلاَّ الْبِرُّ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ

Salmon Forsiy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Qazoni faqatgina duo qaytaradi, umrni faqatgina yaxshilik ziyoda qiladi”, – dedilar (Termiziy rivoyat qilgan).

Sharh: Ushbu hadisda duoning bajariladigan ishlarga bog‘lab qo‘yilgan qazoni qaytarish sabablaridan ekani bayon qilingan. Zero, Alloh taolo amalga oshadigan barcha narsalarga azaliy sabablarni tayin qilib qo‘ygan. Solih amallar saodatga erishish uchun azaliy sabablar bo‘lsa, yomon amallar badbaxt bo‘lish uchun azaliy sabablardir. Shuningdek, yaxshilik, go‘zal xulqli bo‘lish, qarindoshlik aloqalarini uzmaslik kabi amallar ham azaliy sabablar qatoriga kiradi. Ana shunday azaliy sabablar yuzaga chiqarilgan paytda o‘sha sababga bog‘langan ishlar ham yuzaga chiqadi.

Imom Tahoviy[9] rahmatullohi alayh “Aqidatut Tahoviya” asarida quyidagilarni yozgan: “Tiriklarning duo va sadaqalarida o‘liklar uchun manfaatlar bordir. Alloh taolo duolarni qabul qiladi va xojatlarni ravo qiladi (deb e’tiqod qilamiz)”.

Keyingi mavzu:
Dunyoning yo‘qdan bor qilingani bayoni.

[1] Bu haqidagi ma’lumot 53-baytning izohida bayon qilindi.

[2] Doktor Ahmad Farid. Bahrur-Roiq. – Iskandariya: “Dorul Majd”, 2009. – B. 105.

[3] Najm surasi, 39-oyat.

[4] Baqara surasi, 286-oyat.

[5] Muhammad Anvar Badaxshoniy. Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy. – Karachi: “Zamzam babilsharz”, 1415h. – B. 192.

[6] Muhammad surasi, 19-oyat.

[7] Hashr surasi, 10-oyat.

[8] G‘ofir surasi, 60-oyat.

[9] Abu Ja’far Ahmad ibn Muhamad ibn Salama Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 239 yilda Misrning “Toha” shaharchasida tug‘ilgan.

Imom Tahoviy hanafiy mazhabidagi mo‘tabar olimlardan bo‘lib, “Sihohi sitta” mualliflari bilan bir asrda yashab faoliyat yuritgan. Bu zot haqida ulamolar ko‘plab maqtovli so‘zlarni aytganlar. Jumladan Suyutiy “Tobaqotul Huffoz” asarida: “Imom Tahoviy alloma, hofiz, go‘zal tasnifotlar sohibidir”, – degan. Zahabiy: “Kimki ushbu imomning yozgan asarlariga nazar solsa, bu zotning ilm darajasi yuqori, ma’rifati keng ekaniga amin bo‘ladi”, – degan.

Imom Tahoviy tafsir, hadis, aqida, fiqh va siyratga oid ko‘plab asarlar yozib qoldirgan. Ularning ayrimlari quyidagilardir:

1. Ahkamul Qur’an (Qur’on hukmlari);

2. Sharhu ma’onil osor ( Asarlarning ma’nolari sharhi);

3. Aqidatut Tahoviya (Tahoviy aqidasi);

4. Bayonu mushkilil osor (Asarlarning mushkilotlari bayoni);

5. Sharhu jomeis sag‘ir (Jomeus sag‘ir sharhi);

Imom Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 321 yilda Misrda vafot etgan.