Ulamolar, «الأمور بمقاصدها» – «Ishlar maqsadlariga bog‘liqdir» degan fiqhiy qoidaning sharhida quyidagilarni keltiradilar. الأمور ning birligi أمر bo‘lib, u fe’llar va so‘zlarni umumlashtiruvchi lafzdir. Qur’oni Karimda Alloh taolo shunday marhamat qiladi.
وإليه يرجع الأمر كله
Barcha ish Ungagina qaytarilur (Hud surasi 123-oyat).
Mazkur qoidaning umumiy ma’nosi: Mukallaflarning aytadigan so‘zlari va qiladigan ish-harakatlari ularning niyatlari va maqsadlariga bog‘liqdir.
Ushbu qoida fiqhiy qoidalar ichida eng muhim qoidalardan biri hisoblanadi. Ulamolar bu qoidaga katta e’tibor qaratganlar. Zero, shar’iy hukmlarning katta qismi ushbu qoida atrofida aylanadi.
قال السيوطي في الأشباه: واتقن الإمام الشافعي وأحمد ابن حنبل وابن المهدي وابن المديني وأبو داود والدار قطني وغيرهم على أن حديث: «إنما الأعمال بالنيات». ثلث العلم. ووجه البيهقي كونه ثلث العلم: «بأن كسب العبد بقلبه ولسانه وجوارحه فالنية والقصد أحد أقسامها الثلاثة؛ لأنها قد تكون عبادة مستقلة وغيرها يحتاج إليها». ومن هنا فقد ورد: «نية المؤمن خير من عمله
Imomi Suyutiy “Al ashboh van nazoir” da aytadilar: “Imom Shofeiy, Ahmad ibn Hanbal, Ibn Mahdiy, Ibn Madiniy, Abu Dovud va Doruqutniy rohimahumullohlar “Albatta amallar niyatga bog‘liqdir” hadisini mukammal darajada o‘rganib, bu hadisni “ilmning uchdan biri” deganlar. Bayhaqiy rahmatullohi alayh bu hadisni ilmning uchdan biri ekanligini shunday asoslaganlar: “Bandaning kasbi (amali) uning qalbi, tili va a’zolari bilan sodir bo‘ladi. Niyat va qasd qilishi ushbu uch qisimning biridir. Zotan niyat mustaqil ibodat bo‘lib, boshqa amallar unga muhtoj bo‘ladi. Shuning uchun hadisi sharifda:
نية المؤمن خير من عمله
“Mo‘minni niyati uning amalidan yaxshidir” deyilgan.
Ushbu fiqhiy qoidaning asli ikki shayx va boshqa muhaddislar Umar ibn Hattob roziyallohu anhudan rivoyat qilingan sahih xadisdir.
عن عمر بن الخطاب – رضي الله عنه – قال: سمعت رسول الله – صلى الله عليه وسلم – يقول: «إنما الأعمال بالنيات وإنما لكل امرئ ما نوى …
Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: “Albatta, amallar niyatga bog‘liqdir. Albatta, har bir kishiga niyat qilgan narsasi bo‘ladi…””
Ushbu fiqhiy qoidadan quyidagi masalalar chiqarib olinadi.
1) Bir kimsa tarnov tagiga suv to‘plash uchun chelak qo‘ygan. Agar uni boshqa joyga olib borib to‘kish yoki hech qanday sababsiz qo‘ygan bo‘lsa, chelakdagi suv uniki hisoblanmaydi. Agar uni to‘plab, o‘zi yoki hayvonlariga ichirish maqsadida qo‘ygan bo‘lsa, chelakdagi suv uning mulki hisoblanadi.
2) Bir kimsa to‘rni suvga hech maqsadsiz tashlab qo‘ygan bo‘lsa, unga ilingan baliq uniki bo‘lmaydi, agar uni baliq ovlash uchun tashlab qo‘ygan bo‘lsa, ilingan baliq uning mulki hisoblanadi.
3) Yo‘qolgan narsani birov topib olsa-yu egasiga qaytarishni niyat qilsa, uning qo‘lida u omonat hisoblanadi, agar uni o‘zi ishlatish maqsadida olsa, u g‘asb bo‘ladi.
Avazxo‘ja BAHROMOV
Toshkent tumani “Xolmuhammad ota”
jome masjidi imom-xatibi
O‘MI Matbuot xizmati
Mamlakatimizning bir guruh diniy-ma’rifiy soha vakillaridan iborat delegatsiya Iordaniya Hoshimiylar Podshohligida amaliy tashrif bilan bo‘lib turibdi.
Delegatsiya tarkibida O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari Muhammadolim Muhammadsiddiqov, Ta’lim va ilmiy-tadqiqot bo‘limi xodimi Muhammadamin Nasriyev, Din ishlari bo‘yicha qo‘mita raisining birinchi o‘rinbosari Davronbek Maxsudov, O‘zbekiston xalqaro islomshunoslik akademiyasi O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor Zokirjon Ro‘ziyev va bir nechta soha mutaxassislari bor.
Dastlab Iordaniya Hoshimiylar Podshohligi Vaqf, islom ishlari va muqaddas qadamjolar vaziri o‘rinbosari Abdulloh A’qiyl hamda Podshoh Abdulloh II nomidagi Imomlar tayyorlash va malakasini oshirish markazi vakili Ismoil Habbat bilan muloqot o‘tkazildi. Samimiy muloqotda tomonlar o‘rtasida soha mutaxassislarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish, ilmiy tadqiqot hamda o‘quv-uslubiy, shuningdek, ekstremizm hamda radikalizmning oldini olish yo‘nalishida amaliy hamkorlikni yo‘lga qo‘yish muhokama qilindi. Shuningdek, Iordaniya oliy ta’lim muassasalarida tahsil olayotgan o‘zbekistonlik talabalar uchun stipendiya, grant ajratish va yotoqxona bilan ta’minlash masalalari haqida so‘z yuritildi. Suhbat davomida ikki tomonlama hamkorlik aloqalarini rivojlantirish yuzasidan erishilgan kelishuvlarni amalga oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar ishchi rejasini tasdiqlash kerakligi ta’kidlandi.
Tashrif davomida Iordaniya xalqaro islom fanlari universiteti rektori Ja’far al-Fanatseh bilan uchrashuv bo‘lib o‘tdi. Uchrashuvda Ikki mamlakat oliy diniy ta’lim muassasalarida hamkorlik qilish mumkin bo‘lgan ta’lim yo‘nalishlari va magistratura mutaxassisliklarini aniqlash, o‘quv dasturlarini o‘rganish va bir-biriga muvofiqlashtirish haqida so‘z yuritildi. Pedagoglar, ilmiy tadqiqotchilar va mutaxassislarni o‘zaro jalb qilish, malaka oshirish va stajirovka, mahorat darslarini yo‘lga qo‘yish, hamkorlikda ilmiy tadqiqot ishlarini amalga oshirishga kelishib olindi. Suhbatda Iordaniya xalqaro islom fanlari universiteti, O‘zbekiston xalqaro islomshunoslik akademiyasi, Toshkent islom instituti o‘rtasida Anglashuv memorandumlarini imzolash masalasi bo‘yicha so‘z yuritildi.
Iordaniya xalqaro islom fanlari universitetida tahsil olayotgan o‘zbekistonlik talaba-yoshlar bilan ham uchrashuv tashkil etildi. Tadbirda “O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlash va diniy sohadagi davlat siyosati konsepsiyasi”, “O‘zbekiston – bag‘rikeng diyor” mavzularida fikr almashildi. Mamlakatning mavjud qonunlari va universitet ichki tartib qoidalariga rioya etish tushuntirildi, Iordaniyada yurtimiz allomalari ilmiy merosi va turizm salohiyati targ‘ibotini amalga oshirish tavsiya qilindi.
Delegatsiya a’zolari mazkur universitetning Shariat va qonun fakulteti dekani, professor Shayx Saloh Abulhoj va hanafiy mazhabi mutaxassislari bilan uchrashdilar. Muloqot chog‘ida Shayx Saloh Abulhoj yurtimiz vakillarini Iordaniyada ko‘rib turganidan mamnunligini bildirdi. Uchrashuvda Samarqand shahrida o‘tkazilishi rejalashtirilgan UNESCO Bosh konferensiyasi 43-sessiyasining mazmun-mohiyati haqida ma’lumot berildi.
Bundan tashqari, vakillarimiz tomonidan O‘zbekistonning islom sivilizatsiyasida tutgan o‘rni, buyuk allomalarni yetishtirib chiqargan yurt ekani, o‘zbek xalqining bag‘rikeng va mehmondo‘stligi Iordaniyalik professor-o‘qituvchilarga tanishtirildi.
Manba: https://www.iiau.uz