Sayt test holatida ishlamoqda!
22 Aprel, 2025   |   24 Shavvol, 1446

Toshkent shahri
Tong
04:07
Quyosh
05:33
Peshin
12:27
Asr
17:11
Shom
19:14
Xufton
20:34
Bismillah
22 Aprel, 2025, 24 Shavvol, 1446

Bir fiqhiy qoida sharhi

27.03.2018   8521   3 min.
Bir fiqhiy qoida sharhi

Ulamolar, «الأمور بمقاصدها» – «Ishlar maqsadlariga bog‘liqdir» degan fiqhiy qoidaning sharhida quyidagilarni keltiradilar. الأمور  ning birligi أمر bo‘lib, u fe’llar va so‘zlarni umumlashtiruvchi lafzdir. Qur’oni Karimda Alloh taolo shunday marhamat qiladi.

وإليه يرجع الأمر كله

 Barcha ish Ungagina qaytarilur (Hud surasi 123-oyat).

Mazkur qoidaning umumiy ma’nosi: Mukallaflarning aytadigan so‘zlari va qiladigan ish-harakatlari ularning niyatlari va maqsadlariga bog‘liqdir.

Ushbu qoida fiqhiy qoidalar ichida eng muhim qoidalardan biri hisoblanadi. Ulamolar bu qoidaga katta e’tibor qaratganlar. Zero, shar’iy hukmlarning katta qismi ushbu qoida atrofida aylanadi.

قال السيوطي في الأشباه: واتقن الإمام الشافعي وأحمد ابن حنبل وابن المهدي وابن المديني وأبو داود والدار قطني وغيرهم على أن حديث: «إنما الأعمال بالنيات». ثلث العلم. ووجه البيهقي كونه ثلث العلم: «بأن كسب العبد بقلبه ولسانه وجوارحه فالنية والقصد أحد أقسامها الثلاثة؛ لأنها قد تكون عبادة مستقلة وغيرها يحتاج إليها». ومن هنا فقد ورد: «نية المؤمن خير من عمله

Imomi Suyutiy “Al ashboh van nazoir” da aytadilar: “Imom Shofeiy, Ahmad ibn Hanbal, Ibn Mahdiy, Ibn Madiniy, Abu Dovud va Doruqutniy rohimahumullohlar “Albatta amallar niyatga bog‘liqdir” hadisini mukammal darajada o‘rganib, bu hadisni “ilmning uchdan biri” deganlar. Bayhaqiy rahmatullohi alayh bu hadisni ilmning uchdan biri ekanligini shunday asoslaganlar: “Bandaning kasbi (amali) uning qalbi, tili va a’zolari bilan sodir bo‘ladi. Niyat va qasd qilishi ushbu uch qisimning biridir. Zotan niyat mustaqil ibodat bo‘lib, boshqa amallar unga muhtoj bo‘ladi. Shuning uchun hadisi sharifda:

نية المؤمن خير من عمله

“Mo‘minni niyati uning amalidan yaxshidir” deyilgan.

Ushbu fiqhiy qoidaning asli ikki shayx va boshqa muhaddislar Umar ibn Hattob roziyallohu anhudan rivoyat qilingan sahih xadisdir.

عن عمر بن الخطاب – رضي الله عنه – قال: سمعت رسول الله – صلى الله عليه وسلم – يقول: «إنما الأعمال بالنيات وإنما لكل امرئ ما نوى …

 Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: “Albatta, amallar niyatga bog‘liqdir. Albatta, har bir kishiga niyat qilgan narsasi bo‘ladi…””

Ushbu fiqhiy qoidadan quyidagi masalalar chiqarib olinadi.

1) Bir kimsa tarnov tagiga suv to‘plash uchun chelak qo‘ygan. Agar uni boshqa joyga olib borib to‘kish yoki hech qanday sababsiz qo‘ygan bo‘lsa, chelakdagi suv uniki hisoblanmaydi. Agar uni to‘plab, o‘zi yoki hayvonlariga ichirish maqsadida qo‘ygan bo‘lsa, chelakdagi suv uning mulki hisoblanadi.

2) Bir kimsa to‘rni suvga hech maqsadsiz tashlab qo‘ygan bo‘lsa, unga ilingan baliq uniki bo‘lmaydi, agar uni baliq ovlash uchun tashlab qo‘ygan bo‘lsa, ilingan baliq uning mulki hisoblanadi.

3) Yo‘qolgan narsani birov topib olsa-yu egasiga qaytarishni niyat qilsa, uning qo‘lida u omonat hisoblanadi, agar uni o‘zi ishlatish maqsadida olsa, u g‘asb bo‘ladi.

Avazxo‘ja BAHROMOV

Toshkent tumani “Xolmuhammad ota”

jome masjidi imom-xatibi

O‘MI Matbuot xizmati

Fiqh
Boshqa maqolalar

"Vazifamdan qutuldim”, deb o‘ylamang!

21.04.2025   1993   3 min.

Ba’zi otalar ayoli, bolalaridan o‘zining ayshu ishrati va ulfatchiligini ustun qo‘yadilar, gohida o‘sha tarafga butunlay burilib ketadilar.

Ey muhtaram ota! Nima uchun oilangiz va bolalaringizdan qochyapsiz?! Nima uchun ko‘zingizdagi nurga parda tashlayapsiz, farzandlaringiz sizni tun qorong‘usidan bosh­qa mahal ko‘ra olishmayapti.

Barchalari sizni izlaydilar. Yosh bolalarni o‘psangiz, kattalar davrasida bo‘lsangiz, tabassumingizga sababchi bo‘luvchi ayolingizga e’tibor qaratsangiz, qanday ham go‘zal!

Zimmangizdagi ularning haqlariga bee’tibor bo‘lmang. “Yemak-ichmak, kiyim-kechagini to‘kib-sochib qo‘ysam bo‘ldi, vazifamdan qutuldim”, deb o‘ylamang. Ular siz tomoningizdan yetkaziluvchi  ma’naviy, ruhiy ozuqaga muhtojdirlar.

Ey muhtaram ota! Oilangiz bee’tibor qolsa, ko‘zi ochlarning hirslari ularni yeb bitirishi mumkin. “Boshsiz qolgan jasad tirik turadi”, deb o‘ylamang. Siz oilangiz uchun tananing boshideksiz, bosh tanadan judo bo‘lsa, ruh tanadan ajraydi va hayot tugaydi.

Oilangizga mustahkam qo‘rg‘on bo‘ling. Unutmangki, qiyomat kuni har bir rahbar o‘z qo‘l ostidagilari borasida javob beradi.

Barcha mas’uliyatni ayolingizga yuklab qo‘ymang. Tarbiya mashaqqatini uning yelkasiga yuklamang.

O‘tinaman, zoye bo‘layotgan umringizga, oilangizga qayting! Avval Robbingizga qayting va qilgan gunohu isyonlaringizga tavba qiling. Namozga mahkam bo‘ling. Qalbingizda iymon qayta barq urib, rahmat vujudingizga sizib kirishi uchun tun qorong‘usida turib tahajjud o‘qing.

Har gal bolalaringizni, ayolingizni ko‘rsam, ularning ko‘zidagi mahzunlik meni tilka-pora qiladi. Buning ta’siridan sizga aytadigan oxirgi gapim:

Yerdagilarga rahm qil, samoning Egasi senga ham rahm qiladi. Senga shukrini ado qilolmaydigan darajada ne’matlar ato etgan Robbingga yaqinlash. Oila deb atalmish ne’matdan yuz o‘girding. Oilangni tashlab ketding, ular qayoqqa borarini bilmay qolishdi.

Achinarli bir voqeani keltiray: Ota-onasi ishga ketib yolg‘iz qolgan bolalarning sho‘xliklari avjiga chiqib, oralaridan biri pichoq o‘ynab xonadagi charim divan va kursini yirtib, teshdi. Ota ishdan kelib bolaning qilgan ishini ko‘rdi va qattiq g‘azablanib bolaning qo‘l-oyoqlarini mahkam bog‘lab qo‘ydi.

 Bola tinmay yig‘lab, bo‘shatib yuborishlarini o‘tinib so‘radi. Lekin bari befoyda edi. G‘azablangan otaga hech narsa ta’sir qilmadi. Lekin ona bog‘ichlarni yechishga urindi. Ota unga: “Agarda yechsang, taloqsan”, dedi.

 Bola tinmay yig‘layverganidan tinkasi quridi va uxlab qoldi. Uning qo‘l-oyoqlarining rangi o‘zgara boshladi va ko‘karib ketdi.

 Ota qo‘rqib ketganidan bog‘ichni yechdi va bolani darhol shifoxonaga olib bordi. Bola koma holatida edi. Shifokorlar bolaning oyoq-qo‘llarini amputatsiya qilishga qaror qilishdi. Bola o‘tkir ishemiyaga chalingan edi.

 Ota amputatsiya qilish uchun berilgan qog‘ozga imzo qo‘yarkan, tinmay yig‘lardi.

 Haqiqiy musibat bola jarrohlik amaliyotidan chiqqanidan keyin boshdandi. Bola otasiga qarab: “Dada, dadajon, oyoqlarimni qaytarib berishsin. Endi hecham bunday ish qilmayman”, deya dod soldi.


Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.