Savobli ishlarning umri uzun, oqibati xayrli bo‘ladi. Ayni kunlarda mahalla-guzarlariga boramizmi, masjid-madrasalarga kiramizmi, ijtimoiy tarmoqlarni kuzatamizmi, oynai jahonni tomosha qilamizmi – barchasida o‘lkamizda o‘tayotgan Qur’on musobaqasi, xushovoz qorilar tilovatlari, xonadonlardagi Kalomulloh takrorlari haqida so‘z yuritilayotganiga guvoh bo‘lmoqdamiz.
Bu xayrli tadbirdan bahra olib qolay degan ixlosmandlarning sanog‘i yo‘q. Kimdir masjidda erta tongdan xizmatda, kimdir atrofni supur-sidiri bilan band, yana kimdir “menga qanday yumush bor?” deya himmat kamarini beliga bog‘lab turibdi. Turli tashkilotlar xodimlari ham qo‘llarini ko‘ksiga qo‘yib xizmatga shay turishibdi.
Hosili kalom, hamma savob umidida, ana shu fayzli kunlardan nasiba olib qolish niyatida yugurib-yelmoqda. Chunki bugunga qadar bu kabi ulug‘ ish bo‘lmagan. Musobaqani yoritishga kelgan ommaviy axborot vositalari xodimlari ham odatdagidek, bir-ikkita tasvir olib, jonsaraklik bilan ikkinchi kosmik tezlikda jo‘nab ketmayapti, balki musobaqa oxirigacha qatnashib, duolarga biz ham qo‘shilib qolaylik, deb jarayonni jonli uzatib berishga harakat qilmoqda.
Taassufki, shunday ulug‘ yangilik, oddiy odamlarning quvonchu shodliklari, chin yurakdan aytilgan dil so‘zlari negadir markaziy nashrlarimizda yoritilmayapti?
Davlatimiz rahbari “Oddiy odamlar bugungi kunda bo‘layotgan o‘zgarishlarni sezishi kerak”, deb bot-bot takrorlayotgan, Qur’on musobaqasini o‘tkazish haqida tashabbus ko‘rsatib: “Qur’onni eshitish, eshita olish yuksak ma’naviyat, ma’rifat. Qur’on hech qachon yomonlikka da’vat qilmaydi. Agar, Qur’oni karimni eshita olsak, eshittira olsak, bu muvaffaqqiyat bo‘ladi. Elimizga nur keladi”, deb turgan bo‘lsa-da, respublikamizda yetakchi sanalgan nashrlar butun mamlakat bo‘ylab, har kuni har hududda katta bayram tusida o‘tayotgan Qur’on musobaqasi haqida lom-mim demayotgani ajablanarli. Musobaqalar bir oydan beri davom etayotgan bo‘lsa-da, bu haqda birorta xabar uzatmagan nashrlar ham bor.
Haqiqatning yuzi yorug‘
Qur’on musobaqasining shukuhi qay darajada ekanini odamlarning havo sovuq bo‘lishiga qaramay, to‘p-to‘p bo‘lib kelganlari, chillaning sovug‘i avjiga chiqqan kunlarida ham tashqarida o‘tirib musobaqani kuzatgan yurtdoshlarimiz yuz-ko‘zidan yaqqol ko‘rish mumkin. Ana shunday kunlardan mamnun bo‘lgan hamyurtlarimiz ko‘zlarida yosh bilan qo‘llarini duoga ko‘tarib, yaratgan Parvardigorga hamdu sanolar aytmoqda. Bu ishga tashabbuskor bo‘lgan davlatimiz rahbari haqqiga duolar qilmoqda.
Prezidentning Davlat maslahatchisi, senator, Yoshlar ittifoqi raisi Qahramon Quronboyev Qur’on musobaqasini o‘tkazishdan eng asosiy maqsad yoshlarning Islom diniga bo‘lgan e’tiborini yanada oshirish, ularning imon-e’tiqodini yanada ziyoda qilish ekanini aytdi. Musobaqaning respublika bosqichini eng yuqori darajada tashkil etamiz, deb alohida ta’kidladi.
Namangan, Sirdaryo, Qashqadaryo, viloyatlarida shaxsan viloyat hokimi, Jizzax, Andijon, Xorazmda esa viloyat hokimi o‘rinbosarlari, Surxondaryo, Samarqand viloyatlari va Chirchiq shahrida hokimiyatning mas’ul xodimlari musobaqa qatnashuvchilarini tabriklab ularga muvaffaqiyatlar tiladi. Bu e’tibor ushbu rahbarlarning o‘z aholisi ma’naviyatiga befarq emasligini ko‘rsatadi. Ayniqsa, Navoiy shahar hokimi Umarbek Xalilovning “Allohning kalomini yod olgan kishi hech qachon kam bo‘lmaydi”, Namangan viloyati hokimi Xayrullo Bozorovning “Islom diniga berilgan erkinlikni Qur’on musobaqasi dunyoga yana bir karra isbotladi” degan so‘zlari bilan boshlangan chiqishlari barchani quvontirdi.
Internet saytlarida musobaqa keng yoritilmoqda. Mamlakatimizning 12 ta hududida o‘tkazilgan tuman-shahar saralash bosqichlari saytlarda jonli efirda yoritilmoqda. Bu borada Diniy idoraning muslim.uz sayti juda faol harakat qilayotir. Onlayn videolar bir oy davomida bir million marta ko‘rilib, musobaqa materiallari har haftada qariyb bir milliondan ortiq qamrovga erishdi.
Ushbu ma’lumotlarga diniy idoraning hududiy vakilliklarining rasmiy saytlari va xususiy saytlar e’lon qilgan materiallarni qo‘shsak, bu sonlar bir necha millionlarni tashkil etadi. Shundan kelib chiqib aytganda, Qur’on musobaqasini xalqimiz behad intiqlik bilan qarshi oldi.
Shu o‘rinda kun.uz, daryo.uz, azon.uz, islom.uz, muslimat.uz, xabar.uz, asr.uz darakchi.uz, sof.uz, podrobno.uz, uz24.uz, telegraf.uz va xorijdagi interfaks.ru, islam-today.ru, sputniknews-uz.com, regnum.ru, rusisworld.com kabi axborot saytlari musobaqani yoritishda yetakchilik qilayotganlarini alohida qayd etish lozim.
Respublikamizning aksar viloyatlaridagi yirik peshlavhalarda Qur’on musobaqasining e’lonlari berilgani xalqimizning kayfiyatini yanada ko‘tardi.
O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasining qator telekanallarida, jumladan, “Madaniyat va ma'rifat”, “Yoshlar”, “Uzbekiston-24” kanallarida Qur’on musobaqasining muntazam efirga uzatilayotgani, informatsion ko‘rsatuvlarda musobaqaning davom etayotgani haqida lavhalar berib borilayotgani barchamizni quvontirmoqda.
Yurtdoshlarimizning taklif va istaklari inobatga olinib, 12 fevraldan boshlab Qur’on musobaqasi uchun “Madaniyat va ma'rifat” telekanali dasturidan maxsus vaqt ajratildi. Endi musobaqa haqida lavhalar har kuni muayyan bir vaqtda oynaijahonda uzatilmoqda.
O‘tgan hafta davlatimiz rahbari Toshkent shahridagi bunyodkorlik ishlari bilan tanishish jarayonida Chilonzor tumanidagi yangi barpo etilayotgan masjidga Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf nomini berishni taklif etdiki, bu xalqimizning yurtboshimizga bo‘lgan muhabbatini yanada ziyoda qildi. Prezidentimiz xayrli ish boshlanishi oldidan, Shayx hazratlarining shaxsiyati haqida iliq so‘zlarni aytib, Qur’oni karimga bo‘lgan samimiy munosabatini yana bir karra: “Qur’onni o‘qigan odam, uni ilmiy bilgan odam hech qachon kam bo‘lmaydi”, deb ifodaladi.
Bu – ayni haqiqat, donishmandning so‘zidir. Darhaqiqat, Allohning kalomini tilovat qilish bo‘yicha musobaqa o‘tkazish g‘oyasi, Uning ilmlarini o‘rganish bo‘yicha markazlaru maktablar, oliy o‘quv yurtlari, akademiyalar tashkil etish uyg‘oq qalblarga yanada ilhom bag‘ishlab, g‘aflatdagi qalblarni esa uyg‘otib yubordi. Bu o‘quv markazlari xalqimizning asl milliyligiga qaytishiga o‘zining ulkan hissasini qo‘shadi, inshoalloh.
Ortda qolmaylik, eskicha ehtiyotkorlikdan voz kechaylik
Xalqimizning asr osha to‘planib kelgan orzulari ro‘yobga chiqib, jonajon yurtimizda ko‘z ko‘rib, quloq eshitmagan islohotlar bo‘layotir. Har kuni bir yangilik, bir xushxabar eshitmoqdamiz. Odamlar ma’naviyatida ham tubdan o‘zgarishlar bo‘layotgani, dinu diyonatni o‘rganishga, kitob mutolaa qilishga hamda ilm olishga bo‘lgan ishtiyoq ortayotganini kuzatish mumkin.
Qur’on musobaqasini butun diyorimiz bo‘ylab xalqimiz bayram qilmoqda, qariyb hamma OAV yoritmoqda. Biroq “Xalq so‘zi”, “O‘zbekiston ovozi”, “Narodnoye slovo”, “Pravda Vostoka” va O‘zbekiston axborot agentligi kabi respublikamizdagi eng yetakchi, xalqning quvonchu tashvishlari bilan yashaydigan nashrlar yoritmayotgani hammani ajablantirdi. Diyorimiz buyuk olimu ulamolar zamini ekanini butun dunyoga ko‘rsatish fursati paydo bo‘lgan vaqtda, mutasaddi vazirliklar, xorijdagi elchixonalarimiz saytlari sukut saqlab turibdi. Bu unchalik ijobiy hodisa emas. Ayrim viloyat rahbarlari nega ana shunday katta shodiyona tadbirlarga e’tiborsiz qaramoqda yoki buning bir siri bormi?..
Mamlakatimiz rahbari Qur’on musobaqasini keng jamoatchilikka ko‘rsatishni talab qilib turgan bir pallada voqealar rivojidan chetda turish, aqalli bitta ham material e’lon qilmaslikning zamirida bizga qorong‘u bo‘lgan nimalar bor? Aslida bu kabi ommaviy tadbirlarni hamma tashkilotlar o‘z nashrlarida, veb-saytlarida yoritib borsalar yaxshi emasmi. Zotan, Prezidentimiz ham aynan shuni talab qilmayaptimi!
Yetakchi nashrlarimiz yurtimizning qaysi bir kunjagida bir arzimagan voqea sodir bo‘lsa, o‘shani yoritmayaptimi? O‘sha kichkinagina hodisani ko‘rgan ko‘zlari butun dunyoga dovruq solayotgan Qur’on musobaqasini ko‘rmayotganini nima deb tushunish mumkin?
Islom dinida xayrli ishlarda sadoqat bilan xizmat qiladigan insonlar doim ulug‘lanadi. Qur’oni karimda Alloh taolo: “Ayting: «Ishlangiz! Albatta, Alloh, Rasuli va mo‘minlar ishlaringizni ko‘rajaklar. Shuningdek, albatta, g‘oyib va oshkora (ishlar)ni biluvchi (zot) huzuriga qaytarilursiz. Bas, (o‘shanda) sizlarga qilgan ishlaringiz xabarini berur” (Tavba, 105), deb ta’kidlagan.
Hazrati Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Albatta, Alloh taolo sizlardan biringiz amal qilib, o‘sha amalini mohirlik bilan bajarganingizni yaxshi ko‘radi” (“Jome as-sag‘ir”), deb marhamat qilganlar.
Demak, har birimiz bu foniy dunyoda ma’lum yumushlarga vazifador ekanimizni, Yaratgan Parvardigorimiz uni biz uchun tayin qilgani, bu ham bir imtihon ekanini anglab yetmog‘imiz darkor. Qur’on musobaqasining eng ajoyib tuman-shahar bosqichi yakunlanmoqda, keyin viloyat bosqichi boshlanadi, so‘ng respublika bosqichi bo‘lib o‘tadi. Biz bu xayrli ishda imkoniyati bor barcha yurtdoshlarimizni ixlos bilan ishtirok etishini so‘rab qolamiz. Maqsadimiz – bunday ulug‘ ishlarning fayzu barakotidan, savoblaridan barchamiz bahramand bo‘laylik.
O‘MI Matbuot xizmati
So‘nggi yillarda mamlakatimizda mutafakkir allomalarimizning ibratli hayot yo‘llarini o‘rganish, ularning boy ilmiy-ma’naviy merosini keng targ‘ib qilishga har qachongidan ham ko‘proq e’tibor qaratilmoqda. Zotan, insoniyat sivilizatsiyasi rivojiga bebaho hissa qo‘shgan ajdodlarimizning asarlaridagi ezgu g‘oyalar, umuminsoniy qadriyatlar, bag‘rikenglik va mo‘tadillik, ilm-fan, aql va tafakkurning inson hayotidagi o‘rni va ahamiyatiga oid qarashlar yoshlarni komil inson etib tarbiyalash, jamiyatda ijtimoiy-ma’naviy muhit barqarorligini ta’minlashning muhim omili bo‘lib hisoblanadi.
Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev rahnamoligida diniy-ma’rifiy sohada amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar natijasi o‘laroq tashkil etilgan O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi, O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi, Imom Buxoriy, Imom Moturidiy va Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari boy tarixiy-madaniy merosimizni o‘rganish va qayta tiklashga xizmat qilmoqda.
Mamlakatimizda buyuk mutafakkir ajdodimiz, aqida ilmi rivojiga ulkan hissa qo‘shgan Imom Abu Mansur Moturidiy va u asos solgan moturidiylik ta’limotini o‘rganishga alohida ahamiyati berilishi diqqatga sazovordir. Hanuz o‘z dolzarbligini yo‘qotmasdan kelayotgan mazkur ta’limotning bugungi kundagi o‘rni va ahamiyati haqida muhtaram yurtboshimiz: “Moturidiy ta’limoti ilm egallash jarayonida bag‘rikenglik g‘oyasi asosida inson aql-zakovatining o‘rni va ahamiyatiga yuksak e’tibor qaratadi. Bu o‘z navbatida ushbu ta’limotning keng ommalashuvida muhim o‘rin tutgan. Bunday g‘oyalarga bugungi kunda ham insoniyat katta ehtiyoj sezmoqda”, deb ta’kidlagan edi.
So‘nggi kunlarda mamlakatimiz tarixida, xususan, moturidiyshunoslik sohasida yuqorida zikr qilingan ishlarga hamohang bo‘lgan ulkan tarixiy voqelik sodir bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti muhtaram Shavkat Mirziyoyev “Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligini keng nishonlash to‘g‘risida” qaror qabul qildi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, ushbu qaror nafaqat yurtimizda, balki xalqaro miqyosda ham Imom Moturidiy va moturidiylik ta’limotini tizimli hamda ilmiy asosda o‘rganishni yangi bosqichga olib chiqishga zamin yaratadi.
Unga muvofiq, joriy yilda buyuk ajdodimiz, mutafakkir olim Imom Abu Mansur Moturidiy tavalludining 1155 yilligi mamlakatimizda keng nishonlanadi. Shu munosabat bilan tashkil qilinadigan tadbirlar doirasida Samarqand shahrida “Moturidiylik – bag‘rikenglik, mo‘tadillik va ma’rifat ta’limoti” mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya tashkillashtirish, xorijlik tadqiqotchilar o‘rtasida moturidiylik ta’limoti bo‘yicha ilmiy tanlov o‘tkazish, olim asarlarining o‘zbek tilidagi ilmiy-izohli akademik tarjimalarini nashr qilish, uning serqirra hayot yo‘li va ilmiy merosining bugungi kundagi ahamiyatini ochib beradigan badiiy-publitsistik film yaratish, esdalik suvenirlari, pochta markalari, taqvimlar va boshqa ko‘rgazmali axborot vositalarini muomalaga chiqarish, Samarqand shahridagi Imom Abu Mansur Moturidiy majmuasini qayta ta’mirlash va obodonlashtirish ishlarini amalga oshirish belgilab olindi.
Mazkur Qarorning qabul qilinishi nafaqat O‘zbekistonda, balki musulmon mamlakatlarida ham katta quvonch bilan kutib olindi. Ta’kidlash lozimki, Qaror yurtimizda Imom Moturidiy va moturidiylik ta’limotini o‘rganishni yanada rag‘batlantirish, bu borada amalga oshirilayotgan ishlarni mutlaqo yangi bosqichga ko‘tarish, Imom Moturidiy siymosini xalqimizga yanada kengroq tanitishga xizmat qilishi bilan birga, Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markaziga alohida mas’uliyat ham yuklaydi. Birinchi navbatda, Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazida Imom Moturidiy va moturidiylik ta’limotini o‘rganish va keng targ‘ib qilish yuzasidan amalga oshiriladigan ishlar, ilmiy tadqiqot mavzularini Qarorda belgilangan vazifalardan kelib chiqqan holda belgilab, asosiy faoliyat yo‘nalishlarini muvofiqlashtiradi.
Imom Abu Mansur Moturidiy musulmon olamida buyuk mutakallim, qomusiy olim va ulug‘ mutafakkir, moturidiylik ta’limotining asoschisi sifatida keng e’tirof etiladi. U asos solgan moturidiylik ta’limoti paydo bo‘lganidan to hozirgi kunga qadar e’tiqod musaffoligini asrab-avaylash, musulmonlarning jipsligi va birdamligini ta’minlash, islom niqobi ostidagi oqimlarning buzg‘unchi g‘oyalarga qarshi raddiyalar berishda muhim ilmiy-amaliy ahamiyatga ega bo‘lib kelmoqda. Xususan, turli adashgan oqimlarning g‘oyalariga qarshi naqliy va aqliy dalillar asosida raddiya berish metodologiyasi hamda ma’rifiy asoslarini ishlab chiqqan Imom Moturidiy mazkur xizmatlari uchun “Imom al-huda” – “Hidoyat imomi”, “Musahhih aqida al-muslimin” – “Musulmonlarning aqidasini to‘g‘rilovchi” degan sharafli nomlarga sazovor bo‘lgan. Allomaning Abu Muin Nasafiy, Abu Barakot Nasafiy, Abu Hafs Nasafiy kabi izdoshlari uning yo‘lini munosib davom ettirib, ixtilofli aqidaviy muammolarga ilmiy yechim topish, mo‘tadil ta’limotni odamlar orasida keng tarqatishga ulkan hissa qo‘shganlar.
Imom Moturidiyning mutaassiblikka qarshi kurash metodologiyasi ham naqliy, ham aqliy dalillarga asoslangani sababli buzg‘unchi oqimlar faoliyatiga barham berishda o‘ta samarali bo‘lgan. Ushbu metodologiyaning asosini olimning “Qurolingni ilmda yasa”, degan hikmatli so‘zi tashkil qilgan. Bugungi kunda Imom Moturidiyning ushbu hikmati mamlakatimizda muvaffaqiyatli qo‘llanilayotgan “Jaholatga qarshi ma’rifat” g‘oyasi bilan har tomonlama mushtarak ekanligini ko‘rishimiz mumkin. Umuman olganda, yuqoridagilardan kelib chiqib, Imom Moturidiy hayoti, ilmiy merosi va moturidiylik ta’limotini o‘rganish hamda keng targ‘ib qilish yoshlar tarbiyasida, shuningdek, jamiyatda bag‘rikenglik va mo‘tadillik tamoyillarini qaror toptirib, ijtimoiy-ma’naviy muhitni sog‘lomlashtirishda naqadar yuksak ahamiyatga ega ekanligi oydinlashadi.
Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi tomonidan Imom Moturidiy va moturidiylik ta’limotining o‘rganilishi xususida shuni aytish mumkinki, bugungi kunda Markazda bu borada keng ko‘lamli ishlar amalga oshirib kelinmoqda. Eng birinchi navbatda, Markaz qoshida tashkil qilingan Xalqaro ilmiy hay’at faoliyatini alohida tilga olish zarur. Misr, Turkiya, Iordaniya, Bosniya va Gersegovina, Germaniya, Rossiya, Malayziya kabi mamlakatlarning yetuk olimlari, mahalliy mutaxassislarni o‘z tarkibida jamlagan ushbu Hay’at ilmiy tadqiqot mavzularini mazmunan boyitish va yanada takomillashtirish, Markaz faoliyatini zamonaviy talablar asosida yo‘lga qo‘yishda benazir platforma vazifasini bajarmoqda. Shu bilan birga, Hay’at a’zolari Imom Moturidiy siymosini jahonga tanitishga ham katta hissa qo‘shmoqdalar.
Shuningdek, Ta’lim, fan va madaniyat masalalari bo‘yicha islom tashkiloti (ICESCO), Islom tarixi, san’ati va madaniyatini tadqiq qilish markazi (IRCICA), Turkiya Islom tadqiqotlari markazi (ISAM), Islom tafakkuri instituti, Saljuq universiteti, Anqara Yildirim Boyazid universiteti, al-Azhar universiteti, Malayziya islom ilmlari universiteti kabi jahonning nufuzli ilmiy va ta’lim muassasalari bilan imzolangan hamkorlikka oid memorandumlar doirasida moturidiylik ta’limoti tarixi va bugungi kundagi ahamiyati, shuningdek, zamonaviy islomshunoslikka oid dolzarb muammolarni hal qilishga qaratilgan konferensiya, seminar, davra suhbatlari va boshqa ilmiy-ma’rifiy tadbirlar muntazam tashkil etib kelinmoqda.
Markaz tomonidan Misrning al-Azhar majmuasi tadqiqotchilari o‘rtasida Imom Moturidiy merosi bo‘yicha xalqaro tanlov o‘tkazildi. Shuningdek, xorijlik tadqiqotchilar uchun Imom Moturidiy nomidagi xalqaro stipendiya joriy qilindi. Bu o‘z navbatida O‘zbekistonda diniy-ma’rifiy sohada amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar, ijobiy o‘zgarishlarni jahon hamjamiyatiga yetkazish bilan birga, Markaz faoliyatini ham xorijda keng targ‘ib qilishga xizmat qilmoqda.
Imom Moturidiy va moturidiylik ta’limotiga oid manbalarning o‘zbek tilidagi ilmiy-izohli akademik tarjimalarini yaratish, qo‘lyozmalar asosida ilmiy tanqidiy matnlarini tayyorlash, shu asosda xalqchil risolalarni nashr qilib, aholi, ayniqsa yoshlar orasida moturidiylik ta’limotidagi bag‘rikenglik va mo‘tadillik g‘oyalarini keng targ‘ib qilishga ham alohida e’tibor qaratilayotganligini ta’kidlab o‘tish lozim. Jumladan, o‘tgan yilning o‘zida bugungi kundagi dolzarb muammolarga bag‘ishlangan 40 ga yaqin monografiya, kitob va xalqchil risola chop etildi.
Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligini keng nishonlash to‘g‘risidagi qarorning qabul qilinishi Markaz faoliyatini yangi bosqichga olib chiqishga, uni mahalliy va xalqaro miqyosda kengaytirishga xizmat qiladi. Shu nuqtayi nazardan, ushbu Qaror nafaqat O‘zbekiston, balki xalqaro miqyosdagi moturidiyshunoslik sohasi rivojida muhim o‘rin tutishiga shubha yo‘q.
Jamoliddin Karimov,
Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi direktori