Bugun poytaxtdagi Simpoziumlar saroyida “Islom hamjihatligi: O‘zbekiston va Ozarbayjon misolida” mavzuida ilmiy-amaliy konferensiya bo‘lib o‘tdi.
Unda O‘zbekiston, Ozarbayjon, Rossiya, Ukraina, Turkiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston, Irlandiya, Germaniya va boshqa davlatlar hamda diniy konfessiyalarning olimu ulamolari ishtirok etdi.
Anjumanda O‘zbekiston Respublikasi Bosh Vaziri Abdulla Oripov ham qatnashdi.
Anjumanni O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo‘yicha qo‘mita raisi, Ortiqbek Yusupov va Kavkaz musulmonlari idorasi raisi, MDH dinlararo kengash hamraisi, Kavkaz xalqlari Oliy diniy kengashi raisi, Shayxulislom Ollohshukur Poshshozoda ochiq deb e’lon qilishganidan so‘ng O‘zbekiston Respublikasining davlat maslahatchisi Xayriddin Sultonov Prezident Shavkat Mirziyoyevning anjuman ishtirokchilariga yo‘llagan tabrik so‘zlarini o‘qib eshittirdi. So‘ngra Ozarbayjon Respublikasining Diniy tashkilotlar bilan ishlash qo‘mitasi raisi Muboriz Qurbono‘g‘li anjuman ishtirokchilariga Ozarbayjon Prezidenti yo‘llagan tabrikni yetkazdi.
Anjuman ishiga Din ishlari bo‘yicha qo‘mita raisi Ortiqbek Yusupov rahbarlik qildi.
Birinchi so‘z O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Usmonxon Alimovga berildi. Muftiy hazratlari “Tinchlikni qadrlash – oliy fazilat” mavzuidagi nutqini mehmonlarni yurtimizga kelgani bilan qutlash bilan boshladilar. So‘ngra o‘zbek va ozar xalqi qadim-qadimdan do‘stona aloqada bo‘lib kelgani, ayniqsa, ikki xalq ziyolilari, ijodkoru olimlari o‘rtasida ustoz-shogirdlik an’analari ko‘p asrlik tarixga ega ekaniga e’tibor qaratdilar hamda tinchlikning bebaho ne’mat ekanini oyati karimalar, hadisi shariflar bilan ta’rifladilar. Ma’ruzasi nihoyasida mehmonlarni tashrifi bilan yana bir bor qutlab, ularni Toshkent, Samarqand, Buxorodagi qadamjolarga ziyoratga taklif qildilar.
Turkiya Respublikasi Diniy boshqarmasi raisi Doktor Ali Erbash “Bag‘rikenglikni mustahkamlashning ijtimoy omillari”;
Ozarbayjon Respublikasining Diniy tashkilotlar bilan ishlash qo‘mitasi raisi Muboriz Qurbono‘g‘li “Islom hamjihatligi: Ozarbayjon javobi”;
Islom Hamkorlik Tashkiloti qoshidagi Islom tarixi, madaniyati va san’ati tashkilotining Istambuldagi (IRCICA) markazi bosh direktori, doktor Xalit Eren “IRCICAning islom tarixi, madaniyati va san’atiga doir faoliyati”;
Ozarbayjon milliy akademiyasi prezidenti, akademik Akif Alizoda “Diniy bag‘rikenglik – xalqlar o‘rtasidagi tinchlik kafolati”;
Milliy Majlis deputati, Parlamentdagi ozarbayjon-o‘zbek do‘stligi guruhi rahbari Eldor Ibrohimov “Dinlararo bag‘rikenglik – jamiyatdagi tinchlik va barqarorlik garovi”;
Milliy Majlis deputati, Parlament qo‘mitasi raisi Siyovush Navro‘zov “Ozarbayjondagi diniy bag‘rikenglikning tarixiy-falsafiy asoslari”;
Karachayeva-Cherkes Respublikasi musulmonlari diniy boshqarmasi rahbari, Shimoliy Kavkaz musulmonlarining muvofiqlashtiruvchi markazi raisi, muftiy Ismoil Berdiyev “Takfirchilik” va undan islom hamjihatligiga qarshi siyosiy kuch sifatida foydalanilayotgani”;
Kavkaz musulmonlari idorasi raisi, MDH dinlararo kengash hamraisi, Kavkaz xalqlari Oliy diniy kengashi raisi, Shayxulislom Ollohshukur Poshshozoda “Tinchlikni saqlashda dinning o‘rni” kabi dolzarb mavzularda nutqlar so‘zladilar.
Ma’ruzalar tinlanganidan keyin yarim soat muhokamaga vaqt ajratildi va anjumanning birinchi qismi nihoyasiga yetdi.
Anjuman ishtirokchilarini Toshkent shahar hokimiyati “Navro‘z” restoranida to‘kin dasturxon bezab mehmon qildi. Anjuman qatnashchilari tushlikdan so‘ng toza havoda erkin suhbat qilib, esdalik uchun suratga tushdilar.
Anjumanning ikkinchi qismiga Ahadjon Hasanov va Salmon Musayev boshchilik qildilar.
Unda akademik Ne’matullo Ibrohimov “O‘zbek va rus tillarida Islom ensiklopediyasini tuzish bo‘yicha taklif va mulohazalar”;
Germaniya Respublikasining Frankfurt shahridagi Yevropa-turk musulmon uyushmasi prezidenti Muso Sardor Chalabiy “Bugungi islomiy dunyoqarashda diniy bag‘rikenglik muammolari”;
Toshkent islom universiteti rektori Ravshan Abdullayev “O‘zbekistondagi diniy ta’limning bugungi holati”;
Rossiya musulmonlari diniy tashkiloti raisi, Moskva shahri muftiysi Albir Krganov “Din va ijtimoiy hamkorlik”;
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari, Shayx Abdulaziz Mansur “Tinch-totuv yashashning musulmoncha modeli, o‘zaro hurmat-ehtirom va madaniy aloqalar”;
Shimoliy Osetiya-Alaniya Respublikasi muftiysi Hojimurod Gatsalov “Islom hajihatligining yangi, xatarli davrdagi roli”;
Toshkent va O‘zbekiston mitropoliti Vikentiy “Pravoslav cherkovining do‘stona munosabatlar va yoshlarning tarbiyasiga doir faoliyati”;
Kavkaz musulmonlari boshqarmasi raisining birinchi o‘rinbosari, muftiy Salmon Musayev “Diniy va ijtimoiy hamkorlik”;
O‘zbekistondagi Islom taraqqiyoti markazi rahbari Shoazim Munavvarov “Islom hamjihatligi: O‘zbekiston tajribasi”;
Ozarbayjon Respublikasi Diniy tashkilotlar bilan ishlash qo‘mitasi raisi o‘rinbosari Gunduz Ismoilov “Ozarbayjonda davlat va din munosabati”;
Ukraina musulmonlari diniy boshqarmasi raisi, muftiy Ahmad Tamim “Islom hamjihatligini mustahkamlashda xalqaro ilmiy hamkorlikning roli”;
Rim-katolik cherkovi yepiskopi Yeji Matsulevich “O‘zbekistondagi Rim-katolik cherkovining to‘laqonli faoliyat yuritishi uchun yaratilgan sharoitlar”;
Rus pravoslav cherkovining Boku va Ozarbayjon Yeparxi Arxiyepiskop Aleksandr “Diniy bag‘rikenglik va yangicha dunyoqarash muammolari: o‘tmish va bugun”;
O‘zbekiston Bibliya jamiyati bosh kotibi Xolmatjon Ashirov “O‘zbekiston Respublikasida diniy bag‘rikenglikning ta’minlanishi”;
Xalqaro islom missiyasi prezidenti, muftiy Shafiq Pshixachev “Yosh avlod tarbiyasi muammosi va ma’rifat tarqatish borasida hamkorlikda faoliyat yuritishning ahamiyati”;
O‘zbekiston Din ishlari bo‘yicha qo‘mita raisining o‘rinbosari O‘tkir Hasanboyev “Yoshlar o‘rtasida diniy ekstremizm mafkurasi tarqalishiga qarshi”;
Ozarbayjon tog‘li xalqi yahudiylari jamoasi rahbari Milix Yevdayev “Tolerantlikni shakllantirishda integrativ funksiyaning roli” mavzuida ma’ruza qildi.
Anjuman ishtirokchilarining taassurotlari:
Qirg‘iziston Respublikasi muftiysi Maksatbek Toktomeshov:
– Bu anjumanga kelganlarning aksari bir-birimizni tanidik. Chunki ilgari muftiyatimiz bitta edi. Bizning ota-bobolarimiz shu makonda – Toshkentda, Buxoroda ta’lim olgan. Biz o‘z mamlakatimizda yangi diniy ta’lim muassasalari ochishni rejalashtiryapmiz. Ammo hozirgi vaqtda ana shu zamindagi o‘quv dargohlaridan foydalanmog‘imiz kerak. Negaki, bu yerda azaliy diniy tajriba, katta ilmiy baza bor. Hozir anjumanda o‘tirib turib ana shularni o‘yladim. Muftiyatimiz ajralib ketganidan so‘ng maslahatlashib turishlar ham kamayib ketdi. Anjuman ana shu iliq munosabatlarimizni qayta tiklash sari qo‘yilgan dadil qadam bo‘ldi.
Kavkaz musulmonlari boshqarmasi raisining birinchi o‘rinbosari, muftiy Salmon Musayev:
– Bunday anjumanlarni ko‘p o‘tkazish kerak. Chunki musulmon davlatlari vakillari birlashmog‘i zarur. Bunday anjumanlar dinimiz dushmanlariga qarshi kurashishda yoshlarni jipslashtiradi. Inson zotining gunohlari ko‘p, ulardan poklanish uchun shariat va tariqat zarur. Ozarbayjon ham O‘zbekistonga o‘xshab avliyolar bo‘stoni. Davlat biz diniy soha vakillariga hamma sharoitni yaratib berib turibdi. Bundan oqilona foydalanmog‘imiz zarur. Shuni yodda tutaylikki, biz bo‘lmasak ham islom go‘zal bo‘ladi. U bizga emas, biz unga muhtojmiz.
Toshkent va O‘zbekiston mitropoliti Vikentiy:
– Ozarbayjonda yilning “Islom madaniyati yili” deb atalishi, menimcha, hamma dinlarga aloqador. O‘zbeksion ham shunday tolerant davlat. Bu yurtda dinlar orasida biror marta kelishmovchilik yuz bermadi. Biz ana shu tinchlikni saqlamog‘imiz, uni boshqalarga ham o‘rnak qilib ko‘rsatmog‘imiz darkor. Buning uchun ayni mana shu kabi anjumanlar asqatadi – Bugun O‘zbekistonda, ertaga Ozarbayjonda, undan Rossiyada... O‘zbekiston va Rossiya prezidentlari hamkorlikda ishlashimiz kerak, bizni bog‘lab turadigan mushtarak bir tushuncha bor. U – yuksak axloqdir. Axloqli insonlarni yetishtirishda islomning katta o‘rni bor. Zotan, Islom – birlashtiruvchidir.
Rossiya musulmonlari diniy tashkiloti raisi, Moskva shahri muftiysi Albir hazrat Krganov:
– Xotiram pand bermasa, so‘nggi yigirma yil ichida bunday katta anjuman bo‘lmagan edi. Bu anjumanni tashkillashtirganlarga rahmatlar aytaman. Anjumanning dinimizning sofligini saqlashdagi ahamiyati katta. Odamlar dinni to‘g‘ri tushunsa, unga og‘ishmay amal qilsa, nizolar bo‘lmaydi. Hamma ko‘ngilsizliklar dinda, e’tiqodda toyib ketishdan boshlanadi. Bir esga oling, arab davlatlarida nima bo‘ldi. Oldiniga katta-kichik nizolar qildi. keyin janjal kattalashdi, oxir-oqibat, davlatini ham, davlatboshisini ham boy berib qo‘ydi...
Bu yerda tajriba almashinadi, fikrlashiladi, istiqbolli rejalar tuziladi... yanada muhimi, iymonlashiladi, bir-biriga yaqin turgan do‘stlar bir-birining yuragining zarbini eshitadi.
Shimoliy Osetiya-Alaniya Respublikasi muftiysi Hojimurod Gatsalov:
– Anjuman tashkilotchilariga faqat minnatdorchilik bildirish kerak. Ilgari musulmonlarga qarshi boshqalar urushar edi. Endi esa musulmonlar, millatdoshlar, qarindoshlar o‘zaro urushmoqda. Bu dinimiz ko‘rsatmalariga mutlaqo zid harakat emasmi! Hozirgi vaqtda musulmonlar qattiq sinov ostida qolgan. na shu sinovdan faqat birdamlik, hamjihatlik, ahil-inoqlik bilan o‘tib olamiz. Anjuman ana shu ishlarga muhim hissa bo‘lib qo‘shildi.
Damin JUMAQUL
Shukuh
Mamlakatimizda muborak Qurbon hayitini ko‘tarinki kayfiyatda nishonlash yaxshi an’anaga aylangan. Bayram kunlari yurtimizda mehr-oqibat, insonparvarlik, shukronalik, saxovat va bag‘rikenglik kabi xalqimizga xos ezgu fazilatlar yanada yorqin namoyon bo‘ladi.
Ushbu muborak ayyomda qarindosh-urug‘lar, yaqinlar, yolg‘iz keksalar holidan xabar olinadi, ko‘makka muhtoj insonlarga yordam beriladi, qisqacha aytganda, jamiyatda birdamlik va ahillik muhiti yana ham mustahkamlanadi.
Kezi kelganda, bugun mamlakatimiz yangi taraqqiyot bosqichiga chiqqanini, barcha sohalar qatori diniy-ma’rifiy jabhada ham ko‘plab islohotlar amalga oshirilayotganini, yutuqlarga erishilayotganini alohida qayd etish lozim.
Yangi O‘zbekistondagi bu muvaffaqiyatlar zamirida fuqarolarning vijdon erkinligi huquqlarini ta’minlash borasidagi yangilik va yengilliklarni alohida qayd etish, xususan, ikki muhim hujjatni eslab o‘tish lozim.
Birinchisi — “O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlash va diniy sohadagi davlat siyosati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Qonun, ikkinchisi — Prezidentimizning “Fuqarolarning vijdon erkinligi huquqi kafolatlarini yanada mustahkamlash hamda diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni. Ushbu ikki muhim hujjat tom ma’noda diniy-ma’rifiy soha samaradorligini yangi bosqichga olib chiqishning mustahkam huquqiy asosi bo‘ldi.
Farmonga asosan, ko‘hna Buxoroda Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazi tashkil etildi. Bu xalqimiz, xususan, diniy-ma’rifiy soha vakillari uchun katta xushxabardir. Ushbu markaz tom ma’noda buyuk ajdodimiz Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati allomalarining yuksak insonparvarlik g‘oyalarini ilmiy asosda o‘rganish, yosh avlodni bag‘rikenglik hamda o‘zaro hurmat ruhida tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. Shuningdek, tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini ilmiy tadqiq etish, “Yetti pir” allomalari va aziz avliyolarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqaro maydonda keng targ‘ib qilish kabi asosiy vazifalarni bajaradi. Naqshbandiylik ta’limotining ezgu g‘oyalarini tadqiq etish uchun ilmiy-nazariy va uslubiy masalalarga bag‘ishlangan anjuman, konferensiya, ko‘rgazma, seminar-trening, tanlovlar hamda boshqa madaniy-ma’rifiy tadbirlar tashkil etadi. Tasavvuf ta’limotining ilmiy asoslangan g‘oyalarini targ‘ib qiladi va soxta tariqatchilikning oldini olish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqadi.
Sirasini aytganda, ushbu markaz ham Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari hamda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi singari uchinchi Renessansni qaror toptirish yo‘lidagi yana bir mustahkam ilm va aql markazi bo‘ladi, albatta.
Shu o‘rinda, O‘zbekiston Prezidentining Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigida ta’kidlanganidek, buyuk tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, mashhur allomalarimizning boy merosini to‘plash va keng targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, ko‘hna Sharq mo‘jizasi — Samarqand shahri 2025 yilda Islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilindi, ulug‘ vatandoshimiz Imom Moturidiyning 1155 yillik tavallud sanasi yurtimiz bo‘ylab keng nishonlanmoqda.
Poytaxtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ma’naviy yo‘nalishdagi ulkan va noyob loyiha sifatida el-yurtimiz hamda xalqaro jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Bu muazzam maskan ko‘p ming yillik qadimiy tariximiz, boy va betakror milliy madaniyatimizning yorqin timsoli sifatida yangi O‘zbekiston hayotidagi g‘oyat muhim voqeaga aylanajak, albatta.
Shukrki, maqtansak arziydigan bu kabi xushxabar va yangiliklar bisyor. Ayniqsa, ayni hayit kunlarida bu yurtdoshlarimiz kayfiyatini yanada ko‘tarishi, bayramga o‘zgacha shukuh qo‘shishi muqarrar.
Kezi kelganda aytish joizki, muborak Qurbon hayitining ahamiyati yangi O‘zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etish jarayonlari hal qiluvchi bosqichga kirayotgan bugungi sharoitda tobora ortib bormoqda. Bu muborak kunda yaqinlar bilan ko‘rishish, uzoqlashgan do‘stlar bilan yarashish, qarindosh-urug‘larga ziyoratga borish — barchasi mehr-oqibat va insonlar o‘rtasidagi uzviy aloqalarni mustahkamlaydi.
Hayit faqat bayramgina emas, balki ming yillar davomida shakllangan qadriyatlarimiz tarannumi hisoblanadi. Odatda ushbu ayyomda hamma bir-birini bayram bilan samimiy muborakbod etadi, qurbonliklar qilinadi. Qurbonlik go‘shtidan va taomidan ehtiyojmand, kam ta’minlangan insonlar, turli millat va din vakillariga ulashiladi. Bu, o‘z navbatida, saxiylik, shukronalik, jamiyatdagi tenglikni ta’minlashga qaratilgan ulkan ibrat hamda muhtojlar, yetim-yesirlar va e’tiborga muhtoj insonlar haqida qayg‘urishning amaliy ifodasi, qolaversa, o‘zaro mehr-oqibat rishtalarining yanada mustahkamlanishiga sabab bo‘ladi.
Hayit ayyomingiz muborak bo‘lsin!
Homidjon ISHMATBЕKOV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari.