“Qiz bolani kollejni bitirmasidan, hunar egallamasidan kimki turmushga bermoqchi bo‘lsa, bilib qo‘yinglar, men bunga mutlaqo qarshiman. Qiz bola, avvalo, kasb egallasin, o‘z fikriga ega bo‘lsin. Shundan keyin u hayotda o‘z o‘rnini topadi, yo‘lini yo‘qotmaydi”.
I.Karimov
Bahor. Atrof chiroyga burkanmoqda. Mevali daraxtlar gulga kirib, maysalar quyoshning zarrin nurlariga erkalanib bo‘y cho‘zmoqda. Yo‘lak chekkasiga ekilgan turfa gullar o‘z iforini yo‘lovchilarga tarqatmoqda. Bir guruh qizlar sho‘x-shodon qiqirlashib, kollejdagi darslari tugab uylari oshiqayotir. Bahorning mayin shabadasi navnihol qizlarning sochlarini o‘ynaydi.
– Qizlar, kelinglar niyat qilamiz. Men shifokor bo‘laman. Odamlarning dardiga malham bo‘lsam deyman,– dedi Ra’no.
– Feruz, sen kim bo‘lasan?
– Tarjimon bo‘laman. Sayyohlarga yurtimizdagi hamma qadamjolarni ko‘rsataman.
– Men uchuvchi bo‘laman, – dedi Nozima.
– Voy... qiz bola ham uchuvchi bo‘ladimi?
– Ha... Nima qipti? Samolyotimga sizlarni o‘tqazib osmonu falakka uchiraman.
Qizlar suhbatlashib borarkan, Ra’noning uyi oldida taqqa to‘xtashdi. Yo‘laklar suvlar sepib supurib-sidirilgan, darvoza lang ochiq. Ostonada qimmatbaho mashina turibdi. Ra’no tabiatan uyalchang qiz emasmi, darvozadan iymanibgina kirdi. Hovlidagi supada qorindor, savlatli kishi va bashang kiyingan, zeb-ziynatga burkangan, to‘ladan kelgan ayollar o‘tirardi. Ra’no xiyol egilib salom berdi. Mehmonlar salomga alik olarkan, bir-birlariga ma’noli qarab qo‘yishdi.
***
Ortiqboy aka qiyin vaziyatda qoldi. Chunki hali kollejda o‘qiyotgan qiziga sovchilar kelgandi.
To‘raxon aka viqor bilan dedi:
– Ortiqboy aka...
– Labbay...
– O‘zingizga ayon: yolg‘izgina o‘g‘lim, merosxo‘rim. Yaxshi niyatlar bilan xonadoningizga qulchilikka keldik. O‘g‘lim biznes ishlari bilan bir kun Xitoy, Yapon, Olmon deganlaridek yurtma – yurt kezadi.
Sovchi ayollar ham o‘zlariga navbat yetganida og‘zilaridan bol tomib yolg‘iz o‘g‘ilni maqtay ketishdi.
Xayolida qizi taqdirini o‘ylayotgan Ortiqboy aka ming andisha ichida: “Qizimni berolmayman”, dedi. Shu paytgacha gapi ikki bo‘lmagan, qo‘lini qayerga cho‘zsa yetadigan To‘raxon aka bunday javobni kutmagani uchun bexosdan:
– Nega? Nima uchun?.. – deb yubordi.
– Axir qizim endi o‘n yettiga to‘ladi. Kollejda o‘qiyapti,
shifokor bo‘lmoqchi, qizimni o‘qitaman.
– Ha,... Ortiqboy aka, qiziq odamsiz-da... To‘ydan keyin o‘qishiga boraveradi. Qiz bolaning o‘qishi... . Mening mol-davlatim nabiralarimga ham bemalol yetadi.
Shu vaqtda bolalik davridan hali qadam uzmagan Ra’no oyisiga iltijo qilardi:
– Oyijon, meni turmushga bermanglar, men o‘qiyman, do‘xtir bo‘laman.
Maslahatga kelgan qarindoshlar ham Ortiqboy akaga rozilik bildirishga undab, Ra’noning kelajakda bekamu ko‘st, farovon hayot kechirishini bashorat qilishardi.
Bu orada sovchilar ham gapga chechanlik bilan yoshlar taqdirini hal qilishga harakat qila ketdi.
Umri mehnatda o‘tgan Ortiqboy aka xayolan: “Eh, azizlar, baxt bu mol-davlat, tilla taqinchoqlar bilan o‘lchanmaydi-ku”, der edi.
Ortiqboy aka sovchilarga qat’iy ohangda:
– Mening hayotda eng katta orzuyim: barcha farzandlarim oliy ma’lumotli bo‘lsa, yaxshi kasb-hunar egallasa, qizim Ra’noning shiforkor bo‘lganini ko‘rsam armonim yo‘q”, – dedi.
***
Unisi “u” dedi, bunisi “bu” dedi... Sovchilar noumid qaytdi. Oradan yillar o‘tdi. Ra’no shifokorlik kasbini egalladi va o‘z hamkasbiga turmushga chiqdi.
Endi Ortiqboy akaning ko‘ngli xotirjam, Ra’no o‘zi sevgan kasb egasi bo‘lib, hayotda o‘z o‘rnini topdi.
Ha, azizlar, qarshimizdan mol-dunyo jilva qilib chiqqan choqda Ortiqboy akadek qat’iyatli bo‘laylik. Zero, qizlarimiz bizning kelajagimiz, ularning baxti bizning baxtimizdir.
Tohirjon TUNGATOV,
Chinoz tumanidagi “Hazrat-Ali” jome masjidi imom-xatibi
Qur’oni karimda “ONA” so‘zi ulug‘vor va mo‘tabar narsalarni ifodalash uchun qo‘llaniladi. Shuningdek, Alloh taolo ularga hech kimga nasib qilmagan buyuk maqomni in’om etgan. Bu haqda Alloh taolo Luqmon surasida: “Biz insonga ota-onasi haqida tavsiya qildik: onasi uni zaiflik ustiga zaiflik bilan ko‘tardi; uni sutdan ajratish ikki yil ichidadir” degan (14-oyat).
Mufassir Ibn Atiyya rahimahulloh ushbu oyatning tafsirida: “Alloh taolo bu oyatda onaning xizmatini alohida ta’kidlab o‘tgani, onalarning darajasi yuqori ekaniga ishora qiladi”, degan.
O‘z havoi nafslaridan biror so‘z aytmagan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan kimga yaxshilik qilish kerakligi so‘ralganda uch bora “onangga yaxshilik qil” deb javob berganlar.
Onaning vazifasi – farzandni dunyoga keltirish, boqish va uni tarbiyalab voyaga yetkazish bilan cheklanadimi yoki ularning bundanda boshqa muhim hamda kattaroq mas’uliyatlari bormi?
Bu savolga zamonaviy ilm-fan bizga javob beradi...
Keling, savolga javobni ona qornida rivojlanadigan va ona tanasining ajralmas qismi hisoblangan homiladan boshlaylik. Onaning jismoniy holati va uning ovqatlanishi homilaga ta’sir qilganidek, onaning hissiy holati ham ta’sir qiladi.
2013 yilda Granada (Ispaniya) universiteti olimlari 5 yil davomida tadqiqot o‘tkazishdi. 17 ming nafar onalar va 18 ming chaqaloqlar qamrab olgan tadqiqotda sog‘lom ovqatlanish va emizishning farzand salomatligiga ta’sirini kuzatdilar.
Unga ko‘ra, homiladorlik vaqtida onalarning to‘g‘ri ovqatlanishi va diyeta qilishi – farzandning sog‘lom tug‘ilishi va rivojlanishi uchun asosiy omil bo‘lib xizmat qilishi aniqlangan. Tadqiqotda onaning aqliy salohiyatining yuqori bo‘lishi farzandga katta ta’sir etishi isbotlangan.
Shuningdek, onaning ruhiy holati homilaga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir qilishi kuzatilgan. Ruhiy tushkunlik, depressiya, qayg‘u va tashvish ichki stress, xususan, kortizol gormonini keltirib chiqaradi.
Ona tushkunlikka tushganda kortizol farzand miyasining rivojlanishiga salbiy ta’sir qiladi. Natijada bola miya qismidagi o‘zgarishlar sababli bezovtanaladi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, kortizol gormoni qondagi kislorod miqdoriga, natijada bolaning nafaqat tug‘ma nuqsonlar bilan yoki erta tug‘ilishi, hatto uning butun kelajakdagi hayotiga ta’sir qilishi mumkin.
Stressni boshdan kechirgan homilador ayollardan dunyo kelgan farzandlarda ruhiy kasalliklar, semirish, qand kasalligi, saraton va asab tizimi kasalliklari ehtimoli ham ularda yuqori bo‘lgan.
Xavotirli yeri shuki, bu alomatlar kelgusi avlodga ham o‘tgan. Ha, uning asorati nafaqat farzandlari, balki nabiralarining hayotlariga ta’sir o‘tkazgan.
Onaning bolasiga bo‘lgan g‘amxo‘rligi va mehri farzandning maktabdagi fanlarni yaxshi o‘zlashtirishni, ayniqsa, matematika va chet tillari kabi fanlarni puxta o‘rganish qobiliyatini hamda o‘qish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Shuningdek, olimlarning ta’kidlashicha, bolaga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan eng muhim omillardan biri bu – ona-bola o‘rtasidagi iliq munosabatlar sanaladi. Onaning stress holati esa, farzandning miyasiga jiddiy ta’sir qiladi.
Miyaning tubiga kirib borishga imkon beruvchi so‘nggi texnologiyalar onaning mehr-muhabbati bola miyasining gippokampus deb ataladigan qismiga ta’sir qilishi aniqlangan. U xotira hujayralarining yangilanishi, yodlab qolish qobiliyati va stressga javob berish vazifalarini bajaradi.
Boshqa bir tadqiqotga ko‘ra, gippokampus ko‘rsatkichi onasidan mehr ko‘rganlarda mehr ko‘rmagan bolalarga qaraganda yuqori ekani kuzatilgan.
Ruminiyada yoshligidan stressda, beparvo munosabatda ulg‘aygan bolalar ustida olib borilgan tadqiqot natijalarida ularning miya qismida qora tuynuklar borligi aniqlangan.
Gerhard Suyu o‘zining “Muhabbat qanday ta’sir qiladi?” nomli kitobida “Farzandga qilingan har qanday munosabat uning miya faoliyatiga ta’sir qiladi. Agar farzandga doimiy ravishda qattiqqo‘llik, do‘q-po‘pisa qilinsa, u asabiy, qo‘rqoq, o‘z fikrini erkin bayon eta olmaydigan bo‘lib voyaga yetadi”.
AQSHda 3 mingga yaqin shaxslar o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovnomada, ona va bola o‘rtasida sog‘lom hissiy munosabatlar mavjud bo‘lsa, ularning jismoniy va ruhiy salomatligiga ijobiy ta’siri 74 yil davom etishi mumkinligini aniqlangan.
Demak, farzandning nafaqat sog‘lom, balki salohiyatli bo‘lishida ham Onalarning o‘rni va mas’uliyati shunchalik yuqori ekan.
Davron NURMUHAMMAD