Sayt test holatida ishlamoqda!
13 Iyun, 2025   |   17 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:28
Asr
17:38
Shom
20:00
Xufton
21:38
Bismillah
13 Iyun, 2025, 17 Zulhijja, 1446

Borini his etish shukr asosidir

26.09.2016   8493   6 min.
Borini his etish shukr asosidir

Ne’matga shukr qilish musulmon odam sifatlanishi lozim bo‘lgan eng ulug‘ va go‘zal axloqiy sifatlardan biridir. Shukr - ezgulik ulashgan kishiga chiroyli maqtov va yaxshilik evaziga qilinadigan mukofotdir. Shukr lug‘atda-  maqtov, minnatdorchilik bildirish, rahmat va tashakkur etish degan ma’nolarni ifodalasa, ne’mat esa, huzur-halovat, farovonlik, mo‘lchilik, farovon turmush, mol-mulk, boylik va ne’mat kabi ma’nolarda qo‘llaniladi.

Istilohda, musulmon kishi biror bir yaxshilikka ega bo‘lsa yoki unga biror bir ne’mat yetsa, bularning barchasi Alloh taolodan deb e’tirof etish, uni boshqalarga so‘zlash va ne’matga shukr qilib uni o‘z o‘rniga ishlatishga aytiladi.

Haqiqatan, aslida ne’mat egasi Alloh taoloning o‘zidir. Ammo, ba’zi ne’matlar yetishida vositachi bo‘ladi. Xuddi, inson haq yo‘lni topishida yoki biror bir ilm yo kasb egasi bo‘lishida payg‘ambarlar,  ulamolar va ustozlar vositachi bo‘lganlari kabi. Zotan, ota-ona insonni bu yorug‘ dunyoga kelishiga sababchi bo‘lsalar, ustoz va murabbiylar dunyo va oxirat yaxshiliklariga ega bo‘lishlariga sababchi zotlardir. Shu bois dono xalqimiz”Ustoz otangdek ulug‘”-deya tavsiflashadi. Demak, biz biror ne’matga erishdikmi darrov ne’mat egasiga tashakkurimizni izhor qilishmiz lozim bo‘lar ekan.

Talha ibn Ubaydulloh roziyallohu anhudan: Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Kim bir yaxshilikka erishsa, bas, uni zikr qilsin. Kim zikr qilib eslasa, batahqiq uni shukrini ado etibdi. Kim yashirsa, demak kufrona ne’mat qilgan bo‘ladi”-dedilar. (Tabaroniy rivoyati).

Shukr qilish o‘z-o‘zidan bo‘lmaydi, balki o‘zidagi moddiy va ma’naviy ne’matlar haqida ko‘p mulohaza qilish, ular berilgan taqdirda qanday holatda bo‘lishini tasavvur etish, o‘zidan qashshoqroq, qiynalganroq kishilarni yodga keltirish insonni o‘zidagi ne’matlar uchun Allohga shukr qilishga undaydi. Bu ishi in’om etuvchiga ham manzur bo‘ladi. Natijada ne’matning yanada ziyoda bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Aksincha, noshukrlik, nonko‘rlik kabi holatlar in’om etuvchida nafrat va g‘azab paydo bo‘lishiga olib keladi. Natijada bergan ne’matlarini qaytarib olish yoki boshqa ofat yoxud musibatlarga duchor qilish yo‘li bilan jazolashi joiz bo‘lib qoladi.

Noshukrlik insonlararo munosabatlarda ham o‘zining salbiy natijalarini beradi. Yaxshilikni qadrlab, imkoni bo‘lsa qaytarish aynan olijanoblikdir.

Inson nimaga erishgan bo‘lsa, avvalombor Allohning o‘lchovi qolaversa sababiyat olamidagi sabablarga bog‘liqdir. Biz doimo xushyor va sergak bo‘lib ne’matlarni o‘z o‘rnida qadrlashimiz shu bilan birgalikda atrofimizdagi insonlarga ham tez-tez eslatib turishimiz lozim. Shunda bizga yetgan ne’matni qadrlagan bo‘lishligimiz bilan birga ziyodasiga ham ega bo‘lish baxti turadi. Alloh taolo Qur’oni karimda shunday marhamat qilgan:

وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ

Yana Rabbingiz e’lon qilgan (bu so‘zlar)ni eslangiz: “Qasamki, agar (bergan ne’matlarimga) shukr qilsangiz, albatta, (ularni yanada) ziyoda qilurman. Bordi-yu, noshukrchilik qilsangiz, albatta, azobim (ham) juda qattiqdir” (Ibrohim surasi,7-oyat).

No‘mon ibn Bashir roziyallohu anhudan, u kishi Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar: “Allohning haddi – chegarasida turganlar va undan chiqqanlarning misoli xuddi bir kemadan qur’a orqali joy olgan kishilarga o‘xshaydi. Ularning ba’zisi kemaning yuqorisidan, ba’zisi pastidan joy oldilar. Pastdagilar suvga hojatlari tushsa, yuqoridagilarning oldidan o‘tar edilar. Ular: “Yuqoridagilarga ozor bermasligimiz uchun o‘z ulushimizdan bir joyni teshib olsak, qandoq bo‘larkin”. Agar ularning qullaridan tutsalar, ular ham, boshqalar ham – hammalari najot topurlar”. (Imom Buxoriy rivoyat qilgan).

Vatanimiz osmoni musaffo, tinchlik-osoyishta bu hayotimizni shukrini qilish shu aziz yurtda yashayotgan har bir fuqaroning ham qarzi ham farzi bo‘lishi darkor. Ha, o‘zini, oilasini, yaqinlarini, butun insoniyatni va kelajak avlodlarni o‘ylagan har bir shaxs bu haqiqatni teran anglaydi. Bu ishda har kim qo‘lidan kelgan hissasini qo‘shmog‘i matlubdir. Bilib turib beparvo bo‘lishiga hech haqqimiz yo‘q.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: ”Insonlarning Alloh taologa eng shukrlisi odamlarga shukr qilganlaridir”-deb marhamat qilganlar (Imom Ahmad rivoyati).  

Shukr qilishning rukni uchtadir.

  1. Ne’mat bergan Zotga muhabbat qilgan xolda, ne’matni e’tirof qilmoq;
  2. Alloh taologa maqtov aytmoq;
  3. Ne’matni Alloh taolo roziligida uning toatiga sarf qilmoq va unga osiy bo‘lishdan saqlanmoq.

Shukr qilish fazilati nimada? Kishi ne’matni o‘z egasi bo‘lgan Yaratuvchisidan ekanini tan olishligi dunyodagi eng katta baxt va saodatdir. Zero, bu dunyoda ne’matning shukri evaziga ziyoda bo‘lsa, oxiratda Robbisini roziligi va jannatiga sazovor bo‘lib, azobidan omonda qolishidadir.

Shukr va maqtov orasida qanday farq bor? Ikki jihatdan farq qiladi;

  1. Shukr tana a’zolari orqali ado etiladi, maqtov esa, til va qalb ila ado etiladi. Shuning uchun shukr sajdasi degan so‘zni eshitamiz maqtov sajdasi deb emas. Chunki, shukr a’zolar bilan ado etiladi.
  2. Shukr ne’mat yetgan paytida aytiladi. Maqtov esa, hamma xolatda ham aytilaveradi. Shu bois Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning odatlari agar biror xursandchilik yetsa, “Alhamdulillohillaziy bine’matihi tatimmus solihat”

Deb duo qilsalar, biror balo yo ko‘ngilsizlik yetsa, “Alhamdulillahi ala kulli hal” der edilar.

Hulosa o‘rnida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning Hikam ibn Umayr roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadislarini  keltiramiz: Rasululloh solallohu alayhi vasallam: “Kim sizlarga bir yaxshilik qilsa, uni mukofatlasin. Biror narsa topa olmasa, uni haqqiga duo qilsin”-deganlar (Tabaroniy rivoyati).  

Yaratgan O‘zi berayotgan ne’matlarini ziyoda qilsin. Yurtimizni tinch, mustaqilligimizni abadiy aylasin!

 Jaloliddin Hamroqulov, TII “Tahfizul Qur’on” kafedrasi mudiri

 

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Mehr-oqibat, shodlik, xayr-saxovat ayyomi

06.06.2025   3780   4 min.
Mehr-oqibat, shodlik, xayr-saxovat ayyomi

Shukuh


Mamlakatimizda muborak Qurbon hayitini ko‘tarinki kayfiyatda nishonlash yaxshi an’anaga aylangan. Bayram kunlari yurtimizda mehr-oqibat, insonparvarlik, shukronalik, saxovat va bag‘rikenglik kabi xalqimizga xos ezgu fazilatlar yanada yorqin namoyon bo‘ladi.

Ushbu muborak ayyomda qarindosh-urug‘lar, yaqinlar, yolg‘iz keksalar holidan xabar olinadi, ko‘makka muhtoj insonlarga yordam beriladi, qisqacha aytganda, jamiyatda birdamlik va ahillik muhiti yana ham mustahkamlanadi.

Kezi kelganda, bugun mamlakatimiz yangi taraqqiyot bosqichiga chiqqanini, barcha sohalar qatori diniy-ma’rifiy jabhada ham ko‘plab islohotlar amalga oshirilayotganini, yutuqlarga erishilayotganini alohida qayd etish lozim.

Yangi O‘zbekistondagi bu muvaffaqiyatlar zamirida fuqarolarning vijdon erkinligi huquqlarini ta’minlash borasidagi yangilik va yengilliklarni alohida qayd etish, xususan, ikki muhim hujjatni eslab o‘tish lozim.

Birinchisi — “O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlash va diniy sohadagi davlat siyosati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Qonun, ikkinchisi — Prezidentimizning “Fuqarolarning vijdon erkinligi huquqi kafolatlarini yanada mustahkamlash hamda diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni. Ushbu ikki muhim hujjat tom ma’noda diniy-ma’rifiy soha samaradorligini yangi bosqichga olib chiqishning mustahkam huquqiy asosi bo‘ldi.

Farmonga asosan, ko‘hna Buxoroda Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazi tashkil etildi. Bu xalqimiz, xususan, diniy-ma’rifiy soha vakillari uchun katta xushxabardir. Ushbu markaz tom ma’noda buyuk ajdodimiz Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati allomalarining yuksak insonparvarlik g‘oyalarini ilmiy asosda o‘rganish, yosh avlodni bag‘rikenglik hamda o‘zaro hurmat ruhida tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. Shuningdek, tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini ilmiy tadqiq etish, “Yetti pir” allomalari va aziz avliyolarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqaro maydonda keng targ‘ib qilish kabi asosiy vazifalarni bajaradi. Naqshbandiylik ta’limotining ezgu g‘oyalarini tadqiq etish uchun ilmiy-nazariy va uslubiy masalalarga bag‘ishlangan anjuman, konferensiya, ko‘rgazma, seminar-trening, tanlovlar hamda boshqa madaniy-ma’rifiy tadbirlar tashkil etadi. Tasavvuf ta’limotining ilmiy asoslangan g‘oyalarini targ‘ib qiladi va soxta tariqatchilikning oldini olish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqadi.

Sirasini aytganda, ushbu markaz ham Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari hamda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi singari uchinchi Renessansni qaror toptirish yo‘lidagi yana bir mustahkam ilm va aql markazi bo‘ladi, albatta.

Shu o‘rinda, O‘zbekiston Prezidentining Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigida ta’kidlanganidek, buyuk tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, mashhur allomalarimizning boy merosini to‘plash va keng targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, ko‘hna Sharq mo‘jizasi — Samarqand shahri 2025 yilda Islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilindi, ulug‘ vatandoshimiz Imom Moturidiyning 1155 yillik tavallud sanasi yurtimiz bo‘ylab keng nishonlanmoqda.

Poytaxtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ma’naviy yo‘nalishdagi ulkan va noyob loyiha sifatida el-yurtimiz hamda xalqaro jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Bu muazzam maskan ko‘p ming yillik qadimiy tariximiz, boy va betakror milliy madaniyatimizning yorqin timsoli sifatida yangi O‘zbekiston hayotidagi g‘oyat muhim voqeaga aylanajak, albatta.

Shukrki, maqtansak arziydigan bu kabi xushxabar va yangiliklar bisyor. Ayniqsa, ayni hayit kunlarida bu yurtdoshlarimiz kayfiyatini yanada ko‘tarishi, bayramga o‘zgacha shukuh qo‘shishi muqarrar.

Kezi kelganda aytish joizki, muborak Qurbon hayitining ahamiyati yangi O‘zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etish jarayonlari hal qiluvchi bosqichga kirayotgan bugungi sharoitda tobora ortib bormoqda. Bu muborak kunda yaqinlar bilan ko‘rishish, uzoqlashgan do‘stlar bilan yarashish, qarindosh-urug‘larga ziyoratga borish — barchasi mehr-oqibat va insonlar o‘rtasidagi uzviy aloqalarni mustahkamlaydi.

Hayit faqat bayramgina emas, balki ming yillar davomida shakllangan qadriyatlarimiz tarannumi hisoblanadi. Odatda ushbu ayyomda hamma bir-birini bayram bilan samimiy muborakbod etadi, qurbonliklar qilinadi. Qurbonlik go‘shtidan va taomidan ehtiyojmand, kam ta’minlangan insonlar, turli millat va din vakillariga ulashiladi. Bu, o‘z navbatida, saxiylik, shukronalik, jamiyatdagi tenglikni ta’minlashga qaratilgan ulkan ibrat hamda muhtojlar, yetim-yesirlar va e’tiborga muhtoj insonlar haqida qayg‘urishning amaliy ifodasi, qolaversa, o‘zaro mehr-oqibat rishtalarining yanada mustahkamlanishiga sabab bo‘ladi.

Hayit ayyomingiz muborak bo‘lsin!

 

Homidjon ISHMATBЕKOV,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari.

Maqolalar