Mak Kay Orton... Entomologiya[1] bo‘yicha ilmiy darajaga ega, Kornel universitetida (AQSH) o‘n yildan beri asalarilar bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar olib boradi.
Tadqiqotchi M.K. Orton bunday deydi: “Qur’onda asalarilar haqida bir sura borligini eshitdim. 1445 yil muqaddam nozil bo‘lgan Kitobda kelgan asalarilarga oid ma’lumotlarning aniqligi meni qattiq hayratga soldi. Qur’ondagi 16 tartib raqam ostidagi “Nahl” surasini to‘liq o‘qib chiqdim. Ushbu suraning asalari haqidagi 68-oyatida 16 ta so‘z va 16 xil arab harflari kelgan. Qiziq jihati, urg‘ochi asalarilarda 16 juft xromosoma, erkak asalarilarda ham 16 xromosoma bor”.
Mak Kay Orton yana bunday deb aytadi: “Asalarilar bilan bog‘liq yana bir narsa meni qiziqtirdi. Ma’lumki, Qur’oni karimda fe’llar muzakkar (erkak jinsi) va ba’zilari muannas (ayol jinsi) shaklda kelgan. Asalarilar haqida kelgan oyatlar aynan ayol jinsida ifodalangan. XIX asrning boshlarida Edvard Bevan asalni faqatgina urg‘ochi asalarilar ishlab chiqarishini aniqlagan. Erkak asalarilar asal bermaydilar”.
Alloh taolo Qur’oni karimda bunday marhamat qilgan: «Robbing asalariga vahiy yubordi: “Tog‘lardan, daraxtlardan va ko‘tarilgan ishkomlardan uy tutgin. So‘ngra hamma mevalardan yegin. Bas, Robbingning oson qilib qo‘ygan yo‘llaridan yurgin”. Qorinlaridan turli rangdagi ichimlik chiqar. Unda odamlar uchun shifo bordir. Albatta, bunda tafakkur qiluvchilar uchun oyat (belgi) bordir» (Nahl surasi, 68-69-oyatlar).
Ushbu oyatda “yemoq” fe’lining amr (buyruq) shakli “kuli” (yegin) ayol jinsi shakli ishlatilgan. Erkak jinsida bu so‘z “kul” shaklida keladi. Boshqa fe’llar ham shunday shaklda kelgan.
Shuningdek, oyatda “batnun” (oshqozon) so‘zining ko‘plik shakli “butuunun” so‘zi kelgan. “Ha” olmoshi uchinchi shaxs birlik ma’nosidagi ayol jinsini bildiradi.
Tadqiqotlarda urg‘ochi arining haqiqatan ham ikkita oshqozoni borligi, biri oziq-ovqatni hazm qilish uchun, ikkinchisi gullardan yig‘ilgan nektarni saqlash uchun ekani aniqlangan.
Davron NURMUHAMMAD
[1] Entomologiya (lotincha: hasharotlar) – hasharotlar to‘g‘risidagi fan. Hasharotlarning tuzilishi, hayot kechirishi, ularning individual va tarixiy rivojlanishi, xilmaxilligi, yer yuzida tarqalishi, yashash muhiti bilan munosabatlari va boshqalarni o‘rganadi.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlari tashabbuslari bilan shu yil 6 – 7 oktyabr kunlari Andijon viloyatida imom-xatiblar faoliyati samaradorligini oshirishga bag‘ishlangan ilmiy-amaliy seminar yuqori saviyada o‘tkazildi.
Anjumanda targ‘ibot ishlarini tizimli olib borish, imom-xatiblar kasb-mahoratini oshirish, aholi bilan muloqot qilish, mo‘min-musulmonlar ehtiyojlarini ta’minlash hamda xayriya tadbirlarini amalga oshirishdagi zamonaviy uslub va yangicha yondashuvlar bilan o‘rtoqlashilgani aytib o‘tildi.
Mazkur anjumanda O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlari tomonidan berilgan ko‘rsatma va tavsiyalarining ijrosini ta’minlash maqsadida joriy yilning 11 oktyabr kuni Qashqadaryo viloyatidagi 186 ta masjid imom-xatiblari ishtirokida yig‘ilish bo‘lib o‘tdi.
Yig‘ilishda 2025 yil 9 oy davomida soha xodimlari tomonidan amalga oshirilgan ishlar sarhisob qilinib, mutaassiblik va radikallashuvni oldini olish, imom-xatiblik mas’uliyatini yanada oshirish, shuningdek, kuz-qish mavsumiga tayyorgarlik bo‘yicha vazifa va topshiriqlar belgilab olindi.
Yig‘ilish davomida O‘zbekiston musulmonlari idorasi Qashqadaryo viloyati vakili Rahmatillo domla Usmonov tomonidan barcha imom-xatiblar o‘zlariga biriktirilgan MFYlar bilan muntazam aloqada bo‘lishi, xalq ichida bo‘lib, ularning dardu tashvishlariga ham sherik bo‘lishi kerakligi, qariyalar holidan xabar olish, ehtiyojmandlarga ruhiy tayanch bo‘lish, yoshlar tarbiyasiga alohida e’tibor qaratish, ilm-ma’rifatga qiziqtirish va yosh avlod kelajagi uchun mustahkam poydevor yaratish, oilalarni tinch-totuv yashashi, farzandlarni bevaqt tirik yetim bo‘lmasligi uchun ajrimlarni oldini olish, qo‘shnichilik odoblariga rioya qilish kabilarni targ‘ibiga alohida e’tibor qaratishi, bir so‘z bilan aytganda bugun din uchun, millat va vatan uchun qayg‘urish – imom-xatibning haqiqiy burchiga aylanishi shart ekanligi ta’kidlandi.
Yig‘ilish yakunida viloyatdagi diniy soha xodimlari faoliyatini yanada yaxshilash yuzasidan muhim tavsiya va ko‘rsatmalar berildi. Bugungi kunda murakkablashib borayotgan, insoniyat turli sinovlarga, tahdidlarga va o‘zgarishlarga guvoh bo‘layotgan bu zamonda imom-xatiblarning faolliklarini oshirish, OAVdagi chiqishlari mazmun-mohiyatini yanada yaxshilash, jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashish va mo‘min-musulmonlar ehtiyojlarini qondirish borasida tinimsiz xizmat qilish kabi jihatlariga e’tibor qaratildi.
O‘MI Qashqadaryo viloyati Matbuot xizmati