Sayt test holatida ishlamoqda!
07 Fevral, 2025   |   8 Sha`bon, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:08
Quyosh
07:28
Peshin
12:42
Asr
16:05
Shom
17:50
Xufton
19:05
Bismillah
07 Fevral, 2025, 8 Sha`bon, 1446
Maqolalar

Insoniy birodarlik – tinchlik omili

4.02.2025   1895   5 min.
Insoniy birodarlik – tinchlik omili

Bismillahir rohmanir rohim

Insoniyat azal-azaldan jamoa bo‘lib yashab kelgan. Har bir inson boshqalar bilan hamkorlikda hayot kechirishi, muloqot qilishi va munosabat o‘rnatishi tabiiy hodisadir. Dini, irqi, millati yoki tilidan qat’i nazar, har bir inson o‘zining boshqa birodarlari bilan tinch-totuv hayot kechirishga muhtoj. Islom ta’limotida barcha insonlar Odam Ato (a.s.) va Havvo (a.s.)ning farzandlari ekanligi ta’kidlanadi, bu esa ular o‘rtasida birodarlik aloqalarining tabiiyligini ko‘rsatadi. Qur’oni karimda shunday marhamat qilinadi:

يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ

“Ey, insonlar! Darhaqiqat, Biz sizlarni bir erkak (Odam) va bir ayol (Havvo)dan yaratdik hamda bir-birlaringiz bilan tanishishingiz uchun sizlarni (turli-tuman) xalqlar va qabila (elat)lar qilib qo‘ydik. Albatta, Alloh nazdida (eng azizu) mukarramrog‘ingiz taqvodorrog‘ingizdir. Albatta, Alloh biluvchi va xabardor zotdir” (Hujurot surasi, 13-oyat).

Bu oyatda insonlarning xilma-xilligi tabiiy bir hikmat ekanligi va bu farqlar fitratga zid emasligi bayon etilmoqda. Shuning uchun har bir inson, u qaysi din va millatga mansub bo‘lishidan qat’i nazar, insoniylik jihatidan hurmatga loyiqdir.

Islom dini insonlarni o‘zaro birodar deb biladi va ularning huquqlarini himoya qilishga buyuradi. Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) o‘z hadislarining birida shunday marhamat qiladilar: "Hech biringiz o‘zi uchun yaxshi ko‘rgan narsasini birodari uchun ham yaxshi ko‘rmagunicha haqiqiy mo‘min bo‘la olmaydi" (Buxoriy va Muslim rivoyatlari).

Bu hadisdan ma’lum bo‘ladiki, haqiqiy iymon sohiblari nafaqat o‘zlari uchun, balki boshqa insonlar uchun ham yaxshilik tilashlari kerak. Agar insoniyat o‘zaro muhabbat, tinchlik va bag‘rikenglikka asoslangan munosabat o‘rnatsa, dunyoda fitna-fasod, adovat va urushlar kamayadi.

Islom dini boshqa din vakillari bilan bilan tinchlik va o‘zaro hurmatga asoslangan munosabatda bo‘lishga buyuradi. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) Madinaga hijrat qilganlarida  u yerdagi turli din vakillari – musulmonlar, yahudiylar va boshqa diniy guruhlar bilan tinch-totuv yashash uchun "Madina hujjati" deb nomlangan shartnomani imzolaganlar. Bu hujjat musulmonlar va boshqa diniy guruhlar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga solgan. Qur’oni karimda shunday marahamat qilingan:

لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ

“Din to‘g‘risida sizlar bilan urushmagan va sizlarni o‘z yurtingizdan (haydab) chiqarmagan kimsalarga nisbatan yaxshilik qilishingiz va ularga adolatli bo‘lishingizdan Alloh sizlarni qaytarmas. Albatta, Alloh adolatli kishilarni sevar” (Mumtahina surasi, 8-oyat).

Bu oyatdan ko‘rinib turibdiki, musulmonlar boshqa din vakillari bilan adolat va yaxshilik asosida muomala qilishlari kerak.

Islom dini ta’limotida dinlararo muloqot va hamkorlik quyidagi asoslarga tayanishi bayon etilgan:

1.O‘zaro hurmat va bag‘rikenglik – Har bir inson o‘z diniga amal qilish huquqiga ega. Ayni paytda o‘zgalarni dinga majburlash mumkin emas. Qur’onda shunday deyiladi:

لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ

 “Dinda zo‘rlash yo‘q, zero, to‘g‘ri yo‘l yanglish yo‘ldan ajrim bo‘ldi” (Baqara surasi, 256-oyat).

2.Adolat va tenglik – Barcha insonlarga adolatli munosabat ko‘rsatilishi lozim. Qur’oni karimda aytiladi:

إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا

“Darhaqiqat, Alloh omonatni o‘z egalariga topshirishingiz va odamlar o‘rtasida hukm qilganingizda adolat bilan hukm qilishingizga buyurar. Albatta, Alloh sizlarga yaxshigina nasihat qilur. Albatta, Alloh eshituvchi va ko‘ruvchi zotdir” (Niso surasi, 58-oyat).

3.Do‘stona muloqot va hamkorlik – Dunyoda tinchlik va hamjihatlikni saqlash uchun dinlar o‘rtasida muloqot bo‘lishi zarur. Tarixdan ma’lumki, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) nasroniylar bilan hurmat asosida do‘stona munosabat qilganlar. Najron nasroniylari bilan muloqotda bo‘lib, ularga himoya va kafolat berganlar. Shuningdek, Xalifa Umar ibn Xattob (r.a.) Quddusga kirganlarida nasroniylarning ibodatxonalarini hurmat qilib, ularni himoya qilishga va’da berganlar.

Ma’lumki, 2019 yil 4 fevralda Papa Fransisk va Al-Azhar shayxi Ahmad Mhammad Toyyib Abu-Dabida "Insoniy birodarlik hujjati"ni imzolab, dinlararo hamkorlikni targ‘ib qildilar. Turli xalqaro tashkilotlar va davlatlar diniy bag‘rikenglik va hamkorlikni rivojlantirishga harakat qilmoqda. Bularning barchasi, hozirgi zamonda ham dunyoda tinchlik va hamjihatlikni saqlash uchun dinlararo muloqot naqadar zarur ekanligini ko‘rsatmoqda.

Alloh taolo Qur’oni karimda barcha insonlarni tinchlik ishiga yoppasiga kirishishga chaqirgan:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ

“Ey, imon keltirganlar! Yoppasiga itoatga kirishingiz va shaytonning izidan ergashmangiz! Albatta, u sizlarga aniq dushmandir” (Baqara surasi, 208-oyat).

 Insoniy birodarlik va dinlararo muloqot nafaqat axloqiy, balki diniy burch hamdir. Barcha insonlar tinchlik va hamjihatlikni saqlashga intilishi, bir-birini hurmat qilishi va adolatli munosabatda bo‘lishi kerak.

 

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisining

birinchi o‘rinbosari

Homidjon qori Ishmatbekov

 

 

MAQOLA
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Vatanga muhabbat – iymon belgisi

7.02.2025   200   6 min.
Vatanga muhabbat – iymon belgisi

Yoshlarni murg‘aklik vaqti dan ona mehri, ota e’zozi ila tarbiyalab borish ular ning Vataniga muhabbatli, odob-axloqli, ma’rifatli bo‘ lib ulg‘ayishiga sabab bo‘ladi.


Shonli tariximizda yurtimiz himoyasi yo‘lida jonlarini qur bon qilgan ajdodlarimizning nomlari hali-hanuz yuksak ehti rom ila tilga olinadi. Chunki ular Vatanga muhabbatni amalda isbotlab, kelajak avlodga o‘rnak bo‘ldilar.


Dinimiz ta’limotida kishi ning o‘z Vataniga muhabbatli bo‘ lishi yuksak qadriyatlardan eka ni ta’kidlangan. Imom Abu Homid G‘azzoliy rahimahulloh aytadi: “Bashariyat o‘z yerlarini qanday bo‘lsa, shundayligicha, garchi u yer qa rovsiz, qo‘rqinchli bo‘lsa-da, yaxshi ko‘radilar. Vatanni sevish inson qalbidagi tabiiy tuyg‘u bo‘lib, u in sonni o‘z Vatanida rohat topishiga sabab bo‘ladi. Undan yiroqlashsa, sog‘inadi, unga dushman hujum qil sa, himoya qiladi, u haqda nojoiz gap aytilsa, g‘azablanadi”.


Ibrohim ibn Adham rahi mahulloh aytadi: “Nafs istak larini ibodat bilan muolaja qildim, lekin nafsimning Va tanga intilishiday og‘ir narsa ni topmadim... Men qoldirgan narsalarning birortasi Va tanni tark etishdek og‘ir bo‘l gan emas”. Imom Zamaxshariy rahi mahulloh: “Hamma o‘z Vatanini, yashaydigan yerini, tug‘ilgan jo yini va vatandoshlarini yaxshi ko‘radi”, degan (“Asosul balog‘a”).


Albatta, Vatanga bo‘lgan muhabbat tuyg‘usi Rasululloh sollallohu alayhi va sallamga ham begona emas. U zot Makkadan chiqib ketayotganla rida unga qarab: “Ey Makka, qancha lar chiroylisan. Sen men uchun eng se vimlisan. Agar qavmim meni sendan quvib chiqarmaganida, sendan boshqa yerda yashamagan bo‘lar edim”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati). Anas ibn Molik roziyallohu anhu rivoyat qiladi: “Rasululloh sollal lohu alayhi va sallam qachon safardan qaytsalar va Madinaning devorlari ko‘rina boshlasa, tuyalarining yurishi ni tezlatar, agar xachirda bo‘lsalar, uni niqtar edilar” (Imom Buxoriy ri voyati). Ya’ni, sog‘inchdan shunday qi lar edilar. Alloh taolo biz bandalarini hidoyat yo‘llariga chorlar ekan, jumladan, bunday deydi: «Savobli va taqvoli ishda hamkorlik qilin giz, gunoh va adovat ishlarida ham korlik qilmangiz» (Moida surasi, 2-oyat). Taqvo faqat ibodat qilish yoki sadaqa berishda emas, balki Va tanni sevish, uni asrash ham taqvodir. Alloma Shayx Muhammad Sho kir rahimahulloh aytadi: «“Taqvo” deganda, faqat namoz, ro‘za va shu kabi ibodatlarni tushunmang. Al lohga haqiqiy taqvo qilish hamma narsada bo‘ladi. Rabbingizga ibodat qilishda ham taqvo qiling, unda sustkashlik qilmang. Birodarla ringiz borasida ham Allohga taqvo qiling, ularning birortasiga ozor yetkazmang. Vataningiz borasida ham Allohga taqvo qiling, unga xiyonat qilmang, uni dushmanning qo‘liga topshirib qo‘ymang. O‘z nafsingiz borasida ham Allohga taqvo qiling, uning salomat bo‘lishiga beparvo bo‘lmang, yomon xulq bilan xulqlan tirib qo‘ymang». Demak, oyati karimadan ma’lum bo‘ladiki, umumjamiyat ishlarida hamkorlik qilish zimmamizga farz dir. Bu ishda har kim imkoniyati darajasida o‘z hissasini qo‘shmog‘i lozim.

Ayniqsa, Vatan ravnaqi, uning tinchligini asrash, turli tahdid lardan himoya qilish nafaqat mudo faa tizimi kishilarining vazifa si, balki hamma qilishi shart bo‘l gan ilohiy ko‘rsatmadir. Imom Shotibiy rahimahulloh aytadi: “Ummat shu narsaga itti foq qilganki, shariat ahkomlari beshta zarur narsalarni himoya qi lishga qaratilgan. Ular: din, jon, nasl, mol va aql” (“Al-muvofaqot”). Modomiki, Alloh taolo o‘z sharia tini mana shu besh narsani muhofa za qilishga qarata joriy etgan ekan, nima uchun bandaning ana shu narsa larni asrash yo‘lida jon fido qili shi ibodat bo‘lmasin? Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytadilar: “Kim molini himoya qilib o‘ldirilsa, u shahiddir. Kim oilasini himoya qilib o‘ldiril sa, u shahiddir. Kim dinini himoya qi lib o‘ldirilsa, u shahiddir. Kim joni ni himoya qilib o‘ldirilsa, u shahid dir” (Imom Termiziy rivoyati). Imom Bayhaqiy “Sunan”da, Toyalisiy ”Mus nad”da rivoyat qiladi.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam dedilar: “Agar bir kishi boshqa bir kishining jonini omon qoldirishga ishontirib, so‘ngra uni o‘ldirsa, men u qotildan bezorman, garchi o‘ldirilgan kishi kofir bo‘lsa-da”. Vatangadolik – eng og‘ir kulfat. Inson uchun eng og‘ir jazo ham shu. Shuning uchun ham shariat ahkomla rining jinoyatga jazo berish bobla rida eng jirkanch gunoh qilgan (oi lasi bo‘laturib zino qilgan) kishi larni Vatandan quvg‘in qilish ja zosi belgilangan. Alloh taolo Qur’oni karimda qalbida iymoni yo‘q munofiqlar haqida bunday deydi: «Agar biz ularga: “Yo o‘zlaringizni o‘ldiring yoki vatanlaringizdan chiqib ke tingiz”, deb buyurganimizda edi, oz qismidan boshqasi uni qilma gan bo‘lar edi» (Niso surasi, 66-oyat). Imom Abu Hayyon Andalusiy rahimahulloh aytadi: “Mazkur oyatda vatanni tashlab chiqib ketish juda og‘ir ish ekaniga dalolat bor. Shuning uchun Alloh taolo uni o‘z jo niga qasd qilish bilan birga zikr qildi” (“Bahrul Muhiyt”). Qaysi sa babdan bo‘lishidan qat’i nazar, in son uchun vatandan ayrilish o‘lim bilan barobar musibatdir. Payg‘ambar alayhissalom ayta dilar: “Sizlardan qay biringiz tong otganda uyi tinch, tani sog‘, uyida bir kunlik yeguligi bo‘lsa, go‘yoki uning uyida dunyoning hamma ne’matlari mujassam bo‘libdi” (Imom Termiziy rivoyati).

Demak, inson uchun o‘z uyi da, tinch-osoyishta, vatanida sog‘ va omonlikda umrguzaronlik qilishi katta baxt va buyuk ne’matdir. Ne’matni esa, zoye qilmaslik, ak sincha uni asrab-avaylash, uning shukronasini bajo keltirish har bir banda uchun ham qarz, ham farzdir.

Homidjon ISHMATBЕKOV,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisining

birinchi o‘rinbosari

MAQOLA