Sayt test holatida ishlamoqda!
21 Oktabr, 2025   |   29 Rabi`us soni, 1447

Toshkent shahri
Tong
05:23
Quyosh
06:41
Peshin
12:13
Asr
15:51
Shom
17:37
Xufton
18:49
Bismillah
21 Oktabr, 2025, 29 Rabi`us soni, 1447
Maqolalar

TAOMLANISH  SIRLARI (4-qism)

17.02.2025   10915   12 min.
TAOMLANISH  SIRLARI (4-qism)

TAOMLANISH  SIRLARI (7 qismdan iborat)ni

ULUG‘  USTOZ  ULAMOLARIMIZ  bayon  qilib  berganlar:

 

     (4-qism)

XALQ  MAQOLLARI:

 

  • Chaqirilgan yerga bor,

Chaqirilmagan yerda senga nima bor?

 

  • Nafsini tiygan kishi sulton bo‘lur,

Nafsini tiymagan kishi ulton bo‘lur.

 

  • Nafsini tiygan – valiy.

 

  • Nokasning o‘zi to‘ysa ham, ko‘zi to‘ymas.

 

  • Non ham – non, ushog‘i ham – non.

 

  • Non bolasi – nonushoq.

 

  • Olg‘irlik ofat keltirar,

Badnafslik – halokat.

 

  • Kam-kam yesang – doim yersan,

Ko‘p-ko‘p yesang – neni yersan?

 

  • Otangga ne qilsang,

Oldingga shu kelar.

 

  • Nonga hurmat – elga hurmat.

 

  • Non ham – non, uvog‘i ham – non.

 

  • Nonning uch kunligini, go‘shtning bir kunligini yegin.

 

  • Non hidida hayot bor, har mag‘zida mamot bor.

 

  • Non bo‘lsa – bas, o‘zgasi – havas.

 

  • Nonsiz yashab bo‘lmas, gapni oshab bo‘lmas.

 

  • Qirib yesang, qirq kunga yetar,

O‘yib yesang – o‘n kunga.

 

  • Har kuni yema palovni,

Har kuni yoqqin olovni.

 

  • Hisobini bilgan – bir yil yetim,

Hisobini bilmagan – o‘lguncha yetim.

 

  • Hamyonini qadrlagan

Hisobini puxta qilar.

 

  • Tovuqni yesang – bir yeysan,

Tuxumini yesang – ming yeysan.

 

  • Tejab yegan – darmonda,

Tejamagan – armonda.

 

  • Erta turgan yigitning bir rizqi ortiq,

Erta turgan ayolning bir ishi ortiq.

 

  • Qanoat to‘rga eltar,

Ochko‘zlik – go‘rga.

 

TIBBIYOT  OLIMLARINING  TADQIQOT  NATIJALARI:

  • Inson ko‘p yeganda:

yurak qisilib, tiniq ishlamaydi;

miya faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi;

oshqozon zo‘riqib ishlaydi;

odamning tanballigi ortadi;

kamhafsala va seruyqu bo‘lib qoladi.

  • Ko‘p ovqat yeyish – inson tabiatiga yot narsa:

shifokorlar hamisha ko‘p taom yeyishdan qaytarishgan,

kam taomlanishning ko‘plab foydalarini aytib o‘tishgan.

  • Qirq kundan ziyod umuman go‘sht yemaslikning zarari bor.
     
  • Muntazam ravishda ko‘p go‘sht iste’mol qilish sog‘liqqa zararlidir.
     
  • Sut yoki sutli taom bilan baliq, tuxum va nordon narsani, qovurilgan go‘sht bilan qaynatilganini, eski go‘sht bilan yangisini, mijozi turlicha bo‘lgan ovqatlarni bir-biriga aralashtirib yeyish, hidlangan taomni iste’mol qilish yaramaydi. 
     
  • Ovqatlarni bir-biriga aralashtirib yeb bo‘lmaydi;

masalan, qatiqdan so‘ng g‘o‘r uzumni,

barcha turdagi ovqatlardan keyin o‘rik va shaftoli yeb bo‘lmaydi;

g‘o‘r uzum bilan baliqni, sirka bilan sarimsoqni, piyoz bilan sarimsoq piyozni ham aralashtirib iste’mol qilish yaramaydi.

  • Asal bilan qovunni, tovuq go‘shti bilan baliqni, sarimsoq, boqila, ayron va qatiqni ham aralashtirib bo‘lmaydi.
     
  • Ovqatlanishda tez va shitob bilan yeyish sog‘liqqa zarar qiladi.
     
  • Zamonaviy tibbiyot ham tik turgan holda shoshilib ovqatlanish taomning yaxshi hazm bo‘lmasligi va semirib ketish sabablaridan ekanini aniqladi.
     
  • Zamonaviy fan barmoqlar uchlarida ishtaha qo‘zg‘ashga va ovqat hazmiga yordamlashadigan nuqtalar borligini kashf etdi.
     
  • Kishi och qolganda ovqatga qo‘l uzatsa, juda ham to‘yib ketmasdan oldin yeyishni to‘xtatsa, hech qachon betob bo‘lmaydi.
     
  • Suvni terlab turganda ichish yaxshi emas.
     
  • Uyqudan uyg‘onar-uyg‘onmas darhol suv ichish to‘g‘ri emas.
     
  • Qishda quvvatliroq, yozda esa yengil hazm bo‘ladigan taom va meva-sabzavotlarni tanovul qilish.
     
  • Dasturxondan asal, uzum, xurmo, zaytunni uzmaslik.
     
  • Charchaganda shirinlik yeyish.
     
  • Bir oyda bir kun bo‘lsa ham ro‘za tutib, tanaga dam berish.
     
  • Ovqat tez yeyilmaydi.
     
  • Ovqat shoshilmasdan, yaxshi chaynab yeyiladi.
     
  • Taomni yaxshilab chaynamay yutmaslik.
     
  • Taom bilan ichimlik o‘tirib tanovul qilinadi.
     
  • Olingan luqmalar yaxshilab chaynab, so‘ng yutiladi.
     
  • Iloji boricha o‘ng tarafda chaynagan ma’qul.
     
  • Ovqatlanish me’yorida bo‘lgani ma’qul.
     
  • Taom issiq yoki juda sovuq holda yeyilmaydi.
     
  • Sarxil ovqatlar, muntazam quyuq ziyofatlarni yaxshi ko‘rish odamni yalqov qilib qo‘yadi, sog‘ligiga putur yetkazadi, toatdan chalg‘itadi.
     
  • Go‘shtli taomlar muntazam yeyilmaydi, tark ham qilinmaydi.
     
  • Nonning qotgani yoki eskirganini iste’mol qilish zararli emasligi, hatto ayrim kishilarning salomatligi uchun foydali ekanligi turli yo‘llar bilan isbotlangan.
     
  • Taomlanish paytida kitob-gazeta o‘qish, televizor ko‘rish, telefon va boshqa mashg‘ulotlar bilan band bo‘lish salomatlik uchun zararli.
     
  • Qorin to‘yguncha yeyish ham durust emas.
     
  • Taomdan keyin aslo sovuq suv ichmaslik.
     
  • Zamonaviy fan ham tik turib suv ichish zararligini isbotlagan.
     
  • Tishlarni ovqatlangandan so‘ng tozalab, yuvib yurishga odatlangan odam aslo tish og‘rig‘iga uchramaydi. Bunday kishining milklari sog‘lom bo‘lur.
     
  • Buyuk Britaniyaning Aston davlat ilmiy-tadqiqot universiteti olib borgan tadqiqot natijalariga ko‘ra, yerga tushib ketgan yegulikni besh soniya ichida yerdan olib iste’mol qilish sog‘liq uchun xavfsiz ekan. Chunki bu vaqt ichida hech qanday mikroorganizm yegulikka tegishga yoki uni zararlashga ulgurmas ekan.
     
  • Oilaviy kechki ovqat foydali. Birgalikda ovqatlanish an’anasi nafaqat oilaviy munosabatlarni mustahkamlaydi, balki sog‘lom ovqatlanish odatlarining shakllanishiga ham hissa qo‘shadi.
     

Bu ayniqsa bolalar uchun juda muhimdir – bolalarda yolg‘iz ovqatlanish kelajakda ovqatlanish qoidalarini buzilishi xavfini oshiradi. Shunday qilib, kuniga kamida ikki marta ota-onasidan alohida ovqatlanadigan bolalarda semirish xavfi 40 % yuqori.
 

Oilasi bilan haftasiga 5 martadan ko‘proq ovqatlanadigan bolalarda ovqatlanish buzilishi xavfi past bo‘ladi, sog‘lom ovqat iste’mol qiladi va yaxshi o‘qiydi. Oilaviy kechki ovqat qancha ko‘p bo‘lsa, odamlar shunchalik ko‘p sabzavot iste’mol qiladilar.
 

  • Insondagi ichak va miya bog‘langan. Oziq-ovqat yordamida biz kayfiyatimizni ko‘tarib, energiya darajasini oshirishimiz mumkin.
     

Mazali taom va idishlarning chiroyli taqdimoti hazm qilish jarayonini rag‘batlantiradi; ammo bunda xavf ham bor – biz ularga berilib, psixologik muammolarni muvaffaqiyatsiz "yutishimiz" mumkin.

  • Osh tuzi – salomatlik va nozik qomatning dushmani.
  • Yog‘lardan saqlanish – sog‘liq uchun zararli.
  • Fan barmoq uchlarida ishtaha qo‘zg‘ashga va ovqatning yaxshi hazm etilishiga yordamlashadigan nuqtalar borligini aniqladi.
  • Baland musiqa sizni ko‘proq va tez-tez ichishga majbur qiladi. Yeyishga ham.
  • Taomni kayfiyatsiz holda tanovul qilmagan ma’qul.
  • Ovqatlanayotgan paytda yaxshi kayfiyatda bo‘ling!
  • Insonning barcha sezgi organlari bosh miya nazorati ostida. Miya oshqozondan uning bo‘shligi haqida signal olishi bilanoq, odam ochlikni his qiladi va aksincha. To‘yganlik hissi paydo bo‘lishi uchun o‘rtacha 20 daqiqa kerak bo‘ladi. Demak, shoshqaloqlik bilan ko‘p yeb qo‘ymaslik uchun, har bir taomlanishga kamida 20 daqiqa ajratish kerak. Shu bilan birga yaxshilab chaynab, kichik bo‘laklarga bo‘lib ovqatlanish darkor. Taomni tez yoyish ortiqcha iste’mol qilishga olib keladi. Natijada tanada ortiqcha vazn paydo bo‘ladi.

 

ZAMONAVIY  FAN  TADQIQOTLARI  va  AJOYIB  MA’LUMOTLAR:

Bashariyat mavjudligi tarixi davomida odamlar har doim 3 narsani qilishgan – turmush qurishgan, vafot etishgan va ovqatlanishgan...

Bu vaqt ichida oziq-ovqat haqida juda ham ko‘p qiziqarli faktlar mavjud. Mana ulardan ba’zilari:

  1. Ovqat pishirishga ayollar erkaklardan ikki baravar ko‘p vaqt sarflashadi.
  2. 2015 yildan beri Sietl (Avstraliya)da ovqatni tashlash taqiqlangan. Qoldiqlarni uysizlarga, hayvonlarga tarqatish yoki o‘g‘itga aylantirish kerak. Qonunni buzgan korxonalar 50 dollar va jismoniy shaxslar – 1 dollardan jarimaga tortiladi.
  3. Oziq-ovqatlar ichida asal – buzilmaydigan yagona mahsulotdir.
  4. Kosmik non 1 tishlash uchun yetarli bo‘lgan paketlarga qadoqlangan. Bunday qadoqlash kosmonavtlarni nafas olish yo‘llariga tushishi mumkin bo‘lgan nol tortishish kuchida uchadigan ushoqlar bilan bog‘liq baxtsiz hodisalardan himoya qilishga imkon beradi.
  5. O‘rtacha odam hayoti davomida taxminan besh yilni oziq-ovqatga sarflar ekan.
  6. Ovqatning ta’mi odam ovqatlanadigan balandlikka ham bog‘liq.
  7. London (Buyuk Britaniya)dagi hind restoranlari soni Hindistonning Dehli yoki Mumbaydagi hind taomlarini taklif qiladigan restoranlar sonidan ko‘p.
  8. Dunyoga mashhur Chitos chiplari 1976 yilda farrosh Richard Montanez tomonidan ixtiro qilingan.
  9. McDonald's har yili 2,5 milliard burger sotadi. Ya’ni har soniyada 75 ta, har kuni 6,5 million burger sotiladi.
  10. Meksika va Janubiy Amerika sivilizatsiyalari shokoladni valyuta sifatida ishlatgan.
  11. Guruch – dunyo aholisining yarmidan ko‘pining asosiy oziq-ovqatidir.
  12. Napoleon Bonapart kechki ovqatga 12, tushlikka 8 daqiqa sarflagan ekan.
  13. Inson hayotining 5 foizini ovqatlanish bilan o‘tkazadi.
  14. Bir taomlanish 20 daqiqa atrofida davom etadi.
  15. Odatda odam kuniga 3 marta ovqatlanadi.
  16. Inson hayotida ovqat tayyorlashga taxminan 1064 kun yoki 2,9 yil sarflanadi.
  17. Tayyorlangan oziq-ovqatni yeyish uchun bizga 3,66 yil kerak bo‘ladi, bu har kuni taxminan 67 daqiqaga teng.
  18. Biz butun hayotimiz davomida taxminan o‘rtacha 35 tonna oziq-ovqat iste’mol qilamiz.

 

BMT  (Birlashgan Millatlar Tashkiloti)  MA’LUMOTI:

  • BMT Bosh Assambleyasi har yilning 15 oktyabr sanasini “Xalqaro qo‘l yuvish kuni” deb e’lon qilgan. 

(4-qism tugadi. Davomi bor...).

 

 

Ibratli hikoyalar
Boshqa maqolalar

Til – millatning ma’naviy-ruhiy boyligi

21.10.2025   1992   5 min.
Til – millatning ma’naviy-ruhiy boyligi

O‘zbek tili xalqimiz uchun milliy o‘zligimiz va mustaqil davlatchilik timsoli,

bebaho ma’naviy boylik, buyuk qadriyatdir.

         Shavkat Mirziyoyev

     O‘zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi xalqimizning milliy mustaqillikka erishish yo‘lidagi muhim siljishlardan biri bo‘lib, ona tilimizning bor go‘zalligi va jozibasini to‘la namoyon etish bilan birga, uni ilmiy asosda rivojlantirish borasida ham keng imkoniyatlar yaratdi.
 

          Yangi O‘zbekistonda o‘zbek tilining xalqimiz ijtimoiy hayotida va xalqaro miqyosdagi obro‘-e’tiborini tubdan oshirish, unib-o‘sib kelayotgan yoshlarimizni vatanparvarlik, milliy an’ana va qadriyatlarga sadoqat, ulug‘ ajdodlarimizning boy merosiga vorislik ruhida tarbiyalash, mamlakatimizda davlat tilini to‘laqonli joriy etishni ta’minlashga qaratilgan yangidan-yangi tashabbuslar ilgari surilayotgani juda muhim.


    Davlat tili siyosiy, ijtimoiy va madaniy sohalarda xalqni birlashtiruvchi qudratli vosita sanaladi. Ona tilimiz so‘zlashuvchilar soni ko‘pligiga ko‘ra, sayyoramizda eng keng tarqalgan 40 ta tildan biri ekani ham quvonarlidir. Hozirgi vaqtda yer yuzida o‘zbek tilida so‘zlashuvchilar soni qariyb 60 million kishini tashkil etishi esa uning dunyodagi yirik tillardan biriga aylanib borayotganidan dalolat beradi.


   So‘nggi yillarda O‘zbekistonda barcha soha va tarmoqlar kabi ona tilimiz qadri va nufuzini yanada oshirish borasidagi siyosat va amaliy ishlar ham yangi bosqichga ko‘tarilmoqda. Buni o‘zbek tilining davlat tili sifatidagi maqomi va obro‘-e’tiborini tubdan oshirish bo‘yicha qabul qilingan tarixiy farmon va qarorlar samaralari yaqqol tasdiqlaydi. Asosiy qonunimiz – Konstitutsiyamizning o‘zbek tilida qabul qilinishi esa ona tilimizning nufuzini yanada yuksaltirdi. Davlatimiz madhiyasi xalqaro maydonlarda o‘zbek tilida yangray boshladi. Ayniqsa, ona  tilimiz Birlashgan Millatlar Tashkilotining yuksak minbarida ulkan siyosiy sammit va uchrashuvlarda baralla yangrab, tinchlik, do‘stlik va hamkorlik vositasiga aylanib borayotgani barchamizni quvontiradi. Til – millatning faxri, g‘ururi, ko‘zgusi. Millatlarni ajratib turuvchi asosiy belgilardan biri bu til ekan, har bir inson o‘z tilini bilishi, uni ulug‘lashi va shu bilan birga boshqa millatlarning ona tiliga ham hurmat bilan qarashi lozim.        


    Vatanimiz mustaqilligining ma’naviy asoslarini mustahkamlash, xalqimiz, avvalo, yosh avlodni milliy qadriyatlarimizga muhabbat va sadoqat ruhida tarbiyalashda o‘zbek tilining ahamiyati tobora ortib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat tilining maqomi xuquqiy jixatdan mustaxkamlab qo‘yildi. O‘zbekiston Respublikasining “Davlat  tili  to‘g‘risida”gi  qonunining  qabul qilinishi ona tilimizning taraqqiyoti, rivojlanishi hamda o‘ziga xos va boy bisotini namoyish etishga keng imkoniyat yaratdi.


O‘zbek  tili dunyodagi qadimiy, go‘zal va boy tillardan biri hisoblanadi. Tilimizdagi  hayo, ibo, andisha, oriyat, mehrni yozuvchilarimiz  asarlarida  yaqqol  ko‘rish  mumkin. Mahmud Qoshg‘ariyning "Devoni lug‘atit turk" kitobi, Ahmad Yassaviyning  hikmatlari, Alisher Navoiyning "Xamsa"si, Zahiriddin  Muhammad Boburning "Boburnoma"si, Abdulla Qodiriyning betakror  romanlari-oqibat so‘zlarini  boshqa  tilga  aynan  tarjima  qilib bo‘lmaydi. Ularni faqat o‘zbek tilida ifodalash mumkin. Chunki bu tushunchalar  xalqimizga xos va ularni  aytishga  faqat  shu til  qodirdir. Bizning  ona tilimiz dunyodagi uch mingga yaqin til  orasida turkiy tillar oilasiga mansub  bo‘lib, jonli  til sifatida  qipchoq, qarluq, o‘g‘iz  lahjalarida namoyon bo‘ladi. O‘zbek  adabiy tili esa ana  shu lahjalardagi  so‘zlarning  ma’lum  bir me’yoriga  keltirilgan  shaklidir. U  muttasil o‘sib, rivojlanib  bormoqda. Uning rivojida so‘z  mulkining sultoni  Alisher Navoiyning xizmatlari  beqiyosdir. Hazrat  Navoiy  til  xaqida bunday  yozadilar: “Ko‘ngil  xazinasining  qulfi  tildir. Ul  xazinaning  kalitidin so‘z bil”.


O‘z ona tilimizga bo‘lgan muhabbatni xalqimizning, odamlarning samimiy suhbatlarida, yuksak axloqiy fazilatlarida ko‘rib, beixtiyor shunday el farzandi ekanligimizdan faxrlanamiz. O‘z tili uchun qayg‘urayotgan millat dunyo xalqlari safida o‘z o‘rnini, chinakam mustaqilligini asrashga, himoya qilishga jiddu jahd qilayotgan millat sanaladi. Millatning va milliy adabiyotning mavjudlik sharti bo‘lgan ona tilimiz taqdiri uchun kuyinish, uning ravnaqi uchun barcha imkoniyatlarni safarbar etish har birimizning burchimizdir.  


Ona tilimizning xalqaro miqyosdagi obro‘-e’tiborini yuksaltirishda, uni milliy va umumbashariy tushunchalar asosida taraqqiy etgan tillar safiga qo‘shishda har birimiz tilimizga chuqur hurmat bilan e’tibor berishimiz kerak.


Shu o‘rinda ma’rifatparvar bobomiz, o‘z davrida o‘nga yaqin dunyoviy tillarni puxta o‘rgangan olim Is'hoqxon Ibratning quyidagi fikrlari e’tiborga molik: “Bizning yoshlar, albatta, boshqa tilni bilish uchun sa’y-harakat qilsinlar, lekin avval o‘z ona tilini ko‘zlariga to‘tiyo qilib, ehtirom ko‘rsatsinlar. Zero, o‘z tiliga sadoqat – bu Vataniy ishdir”.


Biz tilimizni qanchalik asrasak, yuksaltirsak, rivojlanishiga hissa qo‘shsak, o‘zga millatlar ham bizning tilimizni hurmat qilishadi hamda uning dunyo hamjamiyati maydonidagi o‘rni va poydevorini shunchalik mustahkam qo‘ygan bo‘lamiz.


Odiljon  Narzullayev,

Yangiyul tumani  “Qirsadaq’’ jome masjidi   imom  xatibi