07 Январ, 2025, 7 Ражаб, 1446
07 Январ, 2025, 7 Ражаб, 1446
Имон ва иқрор баёни
Имон чин кўнгил билан эътиқод қилмак, яъни, ишонмак ва инонмакдир. Бугун дунё ва оламни, ерда ва осмондаги барча махлуқотни яратган Аллоҳ таолонинг борлигига, бирлигига ва хамма сифатларига ва Муҳаммаднинг, алайҳиссалом, бандаларга Исломни етказиш учун Аллоҳ таоло тарафидан буюрилган ҳақ пайғамбар эканига, Қуръони карим Муҳаммадга, алайҳиссалом, Аллоҳ таоло юборган ҳақ китоб эканига Аллоҳ таолонинг амри бирла Муҳаммад, алайҳиссалом, баён қилган шариат ҳукмларининг ҳақ эканига имон келтирмак ва эътиқод қилмак лозимдир. Чинакам мўмин бўлмоқ учун фақат дилда ишонмоқ кифоя қилмайди, балки иқрор қилмоқ, яъни тил билан айтмак ҳам шарт. Тил билан иқрор қилмаган киши дилида ишонса ҳам, дунёда мўмин хисобланмайди, охиратда унинг имони мақбул ва ё мардудлиги Аллоҳ таолога ҳавола қилинади.
Тил билан иқрор қилиш шундай: "Ашҳаду алла илаҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан ъабдуҳу ва росулуҳ".
Имон калимаси
Аманту биллаҳи ва малаикатаҳи ва кутубиҳи ва русулиҳи вал явмил ахири вал қодари хойриҳи ва шарриҳи миналлоҳи таъала вал баъси баъдал мавт.
Аллоҳ таолога имон келтириш
Аллоҳ таолонинг борлигига, бирлишга ва барча сифатларига имон келтирмоқ лозим. Аллоҳ таолони таниш Унинг исм ва сифатлари билан бўлади. Аллоҳ таолонинг 99 исми ва сифати бордир.
Фаришталар
Фаришталар ҳам бизлардек Аллоҳ таолонинг махлуқларидир. Улар доимо Аллоҳ таолога ибодат қилиб ва буюрилган барча хизматларни адо қилиб турадилар. Улар ҳеч гуноҳ иш қилмайдилар, еб-ичмайдилар, ухламайдилар. Уларда эркаклик ва хотинлик йўқдир.
Улар нурдан яратилган, жисмлари шамолдек латиф ва юмшоқдир. Бизларнинг кўзларимизга кўринмайдилар. Агар кўринишни хоҳласалар, ҳар турли суратларда кўринишга ҳам қодирдирлар.
Ҳар бир банданинг қилган амалларини ёзиб турадиган фаришталар бор. Улар бандаларнинг яхши ва ёмон амалларини номаи амалларига ёзадилар, қиёмат кунида хисоб учун шу дафтарлар тафтиш қилинади. Яна бандаларни Аллоҳ амри билан зарар ва зиёндан, офатлардан сақлаб юрадиган фаришталар ҳам бор.
Жаброил, Микоил, Азроил ва Исрофил, алайҳимуссалом, фаришталарнинг улуғларидандир. Ҳазрат Жаброил Аллоҳ таолодан пайғамбарларга ваҳий келтирадиган элчидир. Ҳазрат Микоил бандаларнинг ризқларини тайин қилмоқ учун ва булут ва ёмғирларга ҳукм қилмоқ учун масъулдир. Ҳазрат Азроил бандаларнинг жонларини оладиган фариштадир. Ҳазрат Исрофил бандаларнинг жонлари турадиган сурга муаккил фариштадир.
Пайғамбарлар
Пайғамбарлар ҳам бизлардек Аллоҳ таолонинг бандалари. Улар ҳам Одамнинг, алайҳиссалом, фарзандларидир. Лекин улар Аллоҳ таолога хос бандалари. Ёшликларидан ғоятда ақлли ва зийрак, тўғри, парҳезкор бўлганлар. Уларда ҳеч бир замонда нуқсон ва камчилик бўлмаган.
Энг биринчи пайғамбар Одам алайҳиссалом бўлиб, охиргиси Муҳаммад алайҳиссаломдир. Қиёмат кунигача энди ҳеч пайғамбар чиқмайди. Муҳаммад, алайҳиссалом, охирзамон пайғамбаридир. У зотнинг дини, яъни Ислом, то қиёмат кунигача боқийдир.
Муқаддас китоблар
Аллоҳ таоло дин ва шариат ҳукмларини қавмларига ўргатсинлар деб пайғамбарларга китоблар нозил қилган. Одам алайҳиссаломга ўн варақ, Шис алайҳиссаломга эллик варақ, Идрис алайҳиссаломга ўттиз варақ, Иброҳим алайҳиссаломга ўн варақ нозил бўлган. Мусо алайҳиссаломга Таврот, Довуд алайҳиссаломга Забур, Исо алайҳиссаломга Инжил, Муҳаммад алайҳиссаломга эса Қуръони карим нозил бўлган.
Қазо ва қадар
Тақдир оламда бўладиган барча нарсаларни ва ҳар бир қилинадиган ишларни Аллоҳ таолонинг азалда тайин ва муқаррар қилиб қўйишидир. Аллоҳ таолонинг оламда бўладиган нарсаларни тақдир қилинган ҳолатда халқ ва пайдо қилишидир. Ҳар бир нарса ва ҳар бир ишнинг қачон бўлиши ва нима сабаб билан бўлиши ҳамда қандай бўлиши баён этилиб, Лавҳул Маҳфузда ёзиб қўйилган.
Банданинг Лавҳул Маҳфузда ёзилган экан, тақдирда бор бўлса, шу иш рўёбга чиқмасдан қолмайди, деб дунёвий ишларни ва охират амалларини қилмасдан, коҳил бўлиб ётиши ҳамда гуноҳ ишларни қилиши асло дуруст эмас. Бандалар учун жидду жаҳд билан илм олиб, маърифат ҳосил қилиб, диний илм ўрганиш, ҳалол мол касб қилиш ва ихлос билан яхши амалларни бажариш, шунингдек, ҳар бир гуноҳ ишлардан сақланиш шартдир. Ўз ихтиёрида бўлган ишларни тақдирга ташлаб, ишёқмас бўлиб ётиш ниҳоятда аҳмоқ ва беҳиммат кишиларнинг ишидир.
Бандаларнинг феъллари
Бандалар ўз феълларини ўзлари касб ва ҳосил қиладилар. Аммо бўлдиргувчи ва яратувчи Аллоҳ таолодир. Бандаларнинг қилмоқчи бўлган феълларини Аллоҳ таоло қудрат ва қувват бериб, халқ қилмаса, бандалар фақат ўзлари ҳеч бир ишни қилмоқка қодир бўлмайдилар. Аллоҳ таоло бандаларга ирода ва ихтиёр, яъни хоҳиш учун кифоя қилгудек бир оз қувват беради, банда бир ишни қилмак учун ихтиёр билан ўша қувватни сарф қилади. Шундан сўнг Аллоҳ таоло банда хоҳлаган феълни хоҳишига мувофиқ халқ қилади. Демак, банда ўз феълини ўзи касб қилувчидир. Аллоҳ таоло эса яратувчидир. Масалан, банда юрмоқни ихтиёр қилади. Ўша ҳолда Аллоҳ таоло унга кувват беради ва юрмагини халқ қилади, банда юришни касб ва ҳосил қилади. Бас, Аллоҳ таолонинг халқ қилиши билан банда юришга қодир бўлади. Бандаларнинг яхши феълларига ҳам, ёмон феълларига ҳам Аллоҳ таоло холиқдир. Аммо бандалар ўз феълларига косибдирлар.
Банда қандай феълни касб қилмоқни ихтиёр қилса, Аллоҳ таоло ниятига кўра ўша феълни халқ қилади. Агар банда ихтиёри бирла яхши ва савоб феъл касб қилмоқчи бўлса, Аллоҳ таоло истаса, рози бўлиб халқ қилади. Аммо банда гуноҳ феълни касб қилмоқчи бўлса, Аллоҳ таоло истаса, рози бўлмай халқ қилади.
Бандалар қилган феъллари учун савобли ёки гуноҳли бўладилар. Агар банда ўз ихтиёри билан яхши феълни касб қилса, савоб олади ва агар ёмон феълни касб қилса, гуноҳкор бўлади.
Охирзамон
Охирзамон – бу дунёнинг охири ва тамом бўлган куни деган маънони билдиради. Охирзамонда бутун ер юзидаги одамлар ва ҳайвонлар ерда ва осмонда бўлган фаришталар ўлиб тамом бўлади. Охирзамоннинг қачон ва қайси кун бўлиши фақат Аллоҳ таолонинг ўзига маълумдир. Буни Аллоҳ таолодан бошқа ҳеч ким билмайди, ҳар кун ва ҳар замон охирзамон бўлиши эҳтимолдир.
Аллоҳ таолонинг ҳикмати билан офтобнинг юриши тескари бўлиб, мағриб тарафдан чиқади. Ушбу кун дунёнинг охирги куни аломатларидандир. Бутун ер юзини дуд-тутун босиб, барчани беҳуш қилади. Исрофил фаришта сур чалади. Шундан сўнг ер юзидаги жами жондор ўлиб, тамом бўлади.
Диёмат куни
Қиёмат куни Аллоҳ таоло одамларни қайтадан тирилтиради. Қабрларда ва бошқа ерларда чириган ва ҳар тарафга тарқалган жасадлар Аллоҳ таолонинг қудрати билан тириклик вақтидагидек бўлади. Аллоҳ таоло ҳаммадан илгари Исрофилни, алайҳиссалом, тирилтириб, унга иккинчи марта сур чалмоқни амр қилади. Сўнгра ҳар бир жасадга ўзининг жони киради. Шундан сўнг қабрларнинг усти очилиб, ҳамма гўё уйқудан уйғонандек бўлиб, тирилади. Қабрлардан ер устига чиқади. Ҳаммалари Маҳшар майдонига жам бўлади. Маҳшар майдони бандаларнинг дунёда қилган ишла-ри ҳисоб ва тафтиш қилинадиган жойдир. Ҳар бандага номаи аъмоллари берилиб, дунёда қилган амаллари ўзларига маълум қилинади. Ҳар кимнинг амаллари адолат ва тўғрилик мезони ва тарозуси билан ўлчаниб, ҳисоб қилинади.
Кимнинг жаннатга ва кимнинг дўзахга кириши тайин қилинади. Маҳшарда бандаларнинг амалларини Аллоҳ таоло тарафидан буюрилган фаришталар ҳисоб ва тафтиш қиладилар. Ҳамма жаҳаннам устига қурилган сирот кўпригидан жаннат тарафга ўтмоқни орзу қилади. Имонли, солиҳ кишилар ва гуноҳлари афв қилинган мўмин бандалар ғоятда осонлик билан ўтиб жаннатга кирадилар. Сирот кўпригидан ўтолмаган кишилар жаҳаннамга тушадилар.
Жаннат ва дўзах
Жаннат неъматларини тил билан айтиб ва қалам билан ёзиб тамом қилиб бўлмайди. Жаннатга тушган ҳар бир мўмин бандага энг катта бахт Аллоҳ таолони кўрмоқдир.
Аллоҳ таолонинг бандаларга қандай кўринмаги бизларга маълум эмас. Аммо Аллоҳ таолони жаннатда кўришга инонмоқ лозим ва вожибдир.
Жаҳаннам ғоятда қабоҳатли ва машаққатли ердир. Унга кирган одамлар ўт-олов билан ва бошқа ҳар хил нарсалар билан азобланади.
Гуноҳкор банда
Ислом динининг хақлигига ва мўминлар ишониши лозим бўлган масалаларга дил билан эътиқод қилган, лекин ўзини сақлаёлмай гуноҳ амаллар қилган киши мўминлик ва мусулмонликдан чиқмайди, аммо фосиқ ва гуноҳкор бўлади. Аллоҳ таоло хоҳласа, фазл айлаб ҳар гуноҳни афв қилиши мумкиш. Аммо золимнинг зулмини мазлум бўлган киши рози бўлса, хоҳласагина, Аллоҳ афв қилиши мумкин.
Аллоҳ таоло дунёда тавба мақбул бўладиган вақтда, чин ихлос билан тавба қилган кишининг гуноҳларини кечирмоқни ваъда қилган. Пайғамбаримизнинг, алайҳиссалом, ва бошқа солиҳ кишиларнинг шафоатлари сабаб бўлиб, кўп кишиларнинг гуноҳлари афв қилинмоғи ҳам эҳтимолдир. Пайғамбаримиз Муҳаммад, алайҳиссалом, гуноҳларни шафоат қилувчидирлар.
Саҳобалар
Саҳобалар мўмин ва мусулмонлик ҳолида Пайғамбаримиз Муҳаммадни, алайҳиссалом, кўриб ва у кишига учрашиб мўминлик ҳолида вафот қилган кишилардир.
Саҳобаларнинг афзали аввал ҳазрат Абу Бакр Сиддиқ, сўнг ҳазрат Умар ибн Хаттоб, сўнг ҳазрат Усмон ибн Аффон, кейин Ҳазрат Алидир, розийаллоҳу анҳум. Шунинг учун улар Расуллулоҳнинг, алайҳиссалом, чаҳорёрлари деб аталадилар.
Аҳли сунна вал-жамоа
Расулуллоҳнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, барча саҳобалари вафот этганларидан сўнг, Ислом аҳли эътиқодда 73 фирқага бўлинган. Аммо машҳурлари уч фирқадир.
Улар қуйидагалар: аҳли сунна вал-жамоа, шиъалар ва мўьтазила фирқаси.
Аҳли сунна вал-жамоанинг эътақоди ҳақдир. Бизлар аҳли сунна вал-жамоа эътиқодидамиз. Пайғамбаримиз Муҳаммад, алайҳиссалом, ўзлари ва саҳобалари дин ва шариат ҳукмларига қандай эътиқод қилган бўлсалар, аҳли сунна вал-жамоа ҳам шундай эътиқод қиладилар.
Аҳкоми шариф
Қуръон оятлари ва ҳадиси шарифдаги шариат ҳукмларининг баъзиларини арабчани комил билган кишигина билиши мумкин. Аммо шариатнинг барча ҳукмларини тўғри билиш учун мужтаҳид бўлиш керак. Мужтаҳид бўлмаган кишиларнинг оятлардан ва ҳадислардан ҳукмлар чиқаршлари мумкин эмас.
Мужтаҳид мазҳаб
Арабий тилнинг маъно ва сирларини чуқур билиб, ғоятда комил олим бўлиб, оят ва ҳадисларнинг ҳикмат ва сирларини яхши билгандан сўнг комил ижтиҳод билан дин масалаларининг ҳар қайсисини фикр ва андиша қилган киши мужтаҳид бўлади. Мужтахид бўлмаган ва мужтаҳидлик мартабасига етмаган кишилар маишатда ҳам, ибодатда ҳам бир мужтаҳиднинг мазҳабига тобе бўлади. Ҳар масалада шу мужтаҳиднинг мазҳаби билан амал қилади.
"Мазҳаб" сўзи истилоҳда мужтаҳид олимнинг шариат ҳукмларида оят ва ҳадислардан ижтиҳод билан фикр қилиб, англаган йўли деган маънони англатади. Машҳур мужтаҳидлар тўрт кишидир. Биринчиси, Имоми Аъзам Абу Ҳанифа Нўъмон ибн Собит, раҳматуллоҳи алайҳ; иккинчиси, Имоми Шофеъий Муҳаммад ибн Идрис, раҳматуллоҳи алайҳ; учинчиси, Имоми Молик ибн Анас, раҳматуллоҳи алайҳ; тўртинчиси, Имоми Аҳмад ибн Ҳанбал, раҳматуллоҳи алайҳ. Ушбу мужтаҳидларнинг мазҳаблари кўп масалаларда бир-бирига мувофиқдир. Мухолиф бўлган суннатга оид масалалари ҳам бор, лекин кўп эмас.
Бизлар Имоми Аъзам Абу Ҳанифа ҳазратларининг мазҳабларидамиз. Маишат ва ибодат хукмларининг ҳар қайсисида шу мазҳабга кўра амал қиламиз. Мусулмонларнинг салкам ярми Имоми Аъзам Абу Ҳанифа мазҳабларида бўлса ҳам, қолган уч имомнинг мазҳабларида бўлган мусулмонлар ҳам бор.
Имоми Аъзамдан бошқа бу уч имомнинг мазҳабларида бўлганларнинг мусулмонликларида камлик йўқ. Ҳар мазҳаб аҳли иккинчи мазҳаб аҳлини ўзига дўст ва яқин тутмоғи лозим. Бир-бирларини душман тутмаклари асло дуруст эмас. Чунки мусулмонлар бир-бирларига қариндош ва биродардирлар.
«Ибодати исломия» китобидан қисқартириб олинди.
КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:
НИКОҲ ВА ТАЛОҚҚА ОИД ҲУКМЛАР:
Уйланишнинг шаръий ҳукми;
Никоҳ маросими;
Уйланиш мумкин бўлмаган аёллар;
Уйланиш вақтинча мумкин бўлмаган аёллар;
Талоқ турлари.
ИМОМИ АЪЗАМ АБУ ҲАНИФА НЎЪМОН ИБН СОБИТ
«Бу каби ихтилофли масалалар фақат бизда, Ўрта Осиёда ёки МДҲ давлатларида эмас, бошқа ерларда ҳам борлигининг далили сифатида Миср Араб Жумҳурияти бош муфтийси шайх Али Жума ҳазратларининг «Замонавий фатволар» номли китобларидан таржима қилинган матнни келтиришга ижозат бергайсиз.
Савол: Дафн давомида ёки ундан кейин қабр олдида Қуръон ўқишнинг ҳукми нима? Маййитга Қуръон талқин қилинишининг ҳукми нима? Баъзи бир кишилар: «Бундай иш бидъат бўлиб, на Қуръон, на ҳадис ва на эргашиш лозим бўлган хабарда келмаган, Қуръон қабрлар олдида тиловат қилиш учун нозил қилинмаган», дейишади. Бу ҳақда шариатнинг ҳукми нима?
Жавоб: Қуръон тиловати шариат буйруғида умумлаштирилган ҳолда айтилган. Умумий буйруқ эса жамики макон, замон, шахс ва ҳолатларни ўз ичига олади. Ушбу умумийликни фақат далил билан чеклаш мумкин, холос. Агар далил келтирмасдан чекланса, бидъат ишни қилган бўлиб, Аллоҳ ва Расули кенг қилиб қўйган ишни торайтириш бўлади.
Шунга биноан, қабр олдида, дафндан олдин ёки кейин Қуръон тиловат қилиш шаръий амал бўлиб, насс(матн)ларнинг умумийлиги ҳам шунга далолат қилмоқда. Бунга яна қўшимча равишда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадислари ва салаф солиҳлардан ворид бўлган кўплаб асарлар бордир.
Имом Абу Бакр Ҳаллол Ҳанбалийнинг (ҳижрий 311 йилда вафот этган) «Жомеъ» китобининг «Қабрлар олдидаги қироат» номли жузида, Ҳофиз Шамсуддин ибн Абдулвоҳид Мавдисий Ҳанбалийнинг китобидаги ушбу масалага оид жузда, имом Қуртубий Моликийнинг (ҳижрий 671 йилда вафот этган) «Охират иши ва ўликлар ҳолати хусусида эслатма» номли китобида, Ҳофиз Суютий Шофеъийнинг (ҳижрий 911 йилда вафот этган) «Ўликлар ва қабр ҳолатини шарҳлашда қалб очқичи» номли китобида, Ҳофиз Абдуллоҳ ибн Сиддиқ Fиморийнинг (ҳижрий 1413 йилда вафот этган) «Қуръон савоби етишида баённинг очиқ-ойдин бўлиши» китобида ва бундан бошқа бир қанча китобларда бу масала хусусида сўз айтилган.
Бу хусусда очиқ-ойдин келган саҳиҳ ҳадислар ҳам кўп. Қуйида улардан баъзиларини келтирамиз.
Абдурраҳмон ибн Ало ибн Лажлаждан, у отасидан ривоят қилинади:
«Отам менга: «Эй ўғилчам! Агар вафот этсам, мени лаҳадга қўйгин. Лаҳадимга қўйиб бўлгач: «Бисмиллаҳи ва ъала миллати Расулиллаҳ», деб устимга тупроқ тортгин. Кейин бош томонимда Бақара сурасининг аввали ва охирини ўқигин, чунки мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мана шундай деяётганларини эшитганман», деди».
Табароний ривоят қилган.
Худди мана шу ҳадисни Ибн Умар мавқуф ҳолатда ривоят қилган. Шунингдек, Ҳаллол ҳам «Қабрлардаги қироат» жузида, Байҳақий «Сунанул Кубро»да ва бу икковларидан бошқалар ҳам ривоят қилишган. Имом Нававий ва Ибн Ҳажар бу ҳадисни ҳасан дейишган.
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади.
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар сизлардаи бирор киши вафот этса, уни ушлаб турманглар. Қабрига тез олиб боринглар. Бош томонида «Китобнинг очувчиси» (Фотиҳа) ўқилсин. Қабрнинг оёқ томонида Бақара сурасининг охири ўқилсин», дедилар».
Табароний ва Байҳақий ривоят қилишган.
Имом Ибн Ҳажар «Фатҳул Борий»да «Китобнинг очувчиси» деган жумланинг ўрнига «Бақаранинг бошланиши» деб айтилган ривоятни келтирганлар. Бу масалада бошқа ҳадислар ҳам бор, лекин бироз кучсиздир.
Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ким қабрлар олдидан ўтаётиб, «Қул ҳуваллоҳу аҳад»ни ўн бир марта ўқиса, сўнгра унинг савобини ўликларга бағишласа, унга ўликлар ададича савоб берилади».
Ушбу ривоятни Ҳаллол «Қабрлардаги қироат» номли китобида, Самарқандий «Қул ҳуваллоҳу аҳаднинг фазилати» китобида ривоят қилишган.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким қабристонга кирса, сўнгра Фотиҳа, «Қул ҳуваллоҳу аҳад» ва «Ал ҳаакумут такаасуру» сураларини ўқиса, кейин: «Аллоҳим! Ушбу каломингдан ўқиган нарсаларнинг савобини қабристондаги мўмин ва мўминаларга атадим», деса, Аллоҳга у хусусида шафоатчи бўлишади», дедилар».
Абул Қосим Занжоний «Фавоид» номли китобида ривоят қилган.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар:
«Ким қабристонга кириб, Ёсин сурасини ўқиса, у ердагиларнинг азоби енгиллатилади ва унга у ердагилар ададича ҳасанот ёзилади».
Ҳофиз Шамсуддин ибн Абдулвоҳид Мақдисий Ҳанбалийнинг бу масаладаги қисмда таълиф этган нарсалари қуйидагичадир: «Ушбу мавзудаги ҳадислар заиф бўлса ҳам, уларнинг мажмуаси асли борлигини билдиради. Барча ўлка ва асрдаги мусулмонлар ҳеч қандай инкорсиз ижмоъ қилган ҳолларида ўликларига Қуръон ўқийдилар».
2. Суннатда Ёсин сурасини ўликларга қироат қилиш хусусида қуйидагилар айтилган.
Маъқал ибн Ясор розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўликларингизга Ёсин сурасиии ўқинглар», дедилар».
Имом Аҳмад «Муснад»ида ривоят қилган.
Қуртубий бу ҳадисни шарҳлаб: «Ушбу қироат маййит ўлган вақтда ёки қабри ҳузурида бўлиши мумкин», деган.
Ибн Ҳажар Ҳайтамий «Фатво» номли китобида: «Ёсин қироати юқоридаги икки ўринда ҳам мандуб», деган.
3. Шунингдек, шариат ҳам жанозада Фотиҳа сурасини ўқишни айтган. Чунки бунда маййитга хос манфаат бор бўлиб, раҳмат ва мағфират ҳам мужассамдир. Аммо ундан бошқа сураларда ундай эмас.
Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уммул Қуръон» сураси бошқа сураларнинг ўрнини босувчидир. Лекин бошқа суралар унииг ўрнини боса олмайди», дедилар».
Дорақутний ривоят қилган. Имом Ҳоким саҳиҳ деган.
Шунинг учун имом Бухорий ҳам «Саҳиҳ» китобларида «Фотиҳани ўликка ўқиш боби» деб алоҳида боб очганлар. Демак, у жаноза намози ёки унинг ташқарисида бўлишдан умумийроқдир.
Жаноза намозида Фотиҳа сурасини ўқишга далолат қилувчи бошқа ҳадислар ҳам бор. Бундан ташқари, Фотиҳа сурасини дафн пайтида ёки ундан кейин ўқишга далолат қилувчи ҳадислар ҳам мавжуд.
Умму Афиф Надийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга аёллар байъат қилганида, биз ҳам байъат қилдик. Ўша байъатда фақат маҳрам эркаклар билан гаплашишга ва ўликларимизга Фотиҳа сурасини ўқишга буюрдилар».
Табароний ривоят қилган.
Умму Шарик розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўликка Фотиҳа сурасини ўқишимизни буюрдилар».
Ибн Можа ривоят қилган.
4. Уламолар қабр олдида Қуръон қироат қилишга Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган қуйидаги ҳадисни ҳам далил қилиб келтиришади:
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки қабрнинг ёнидан ўтаётиб: «Мана шу иккови азобланмоқда. Катта нарса учун азобланаётгани йўқ. Улардан бири пешобидан тўсинмас эди, бошқаси эса чақимчилик қилиб юрар эди», дедилар. Сўнгра бир ҳил хурмо новдасини опкелтирдилар-да, иккига бўлиб, бунисига бирини, унисига бирини суқиб қўйдилар. Сўнгра: «Шояд, булар қуригунча икковидан (азоб) енгиллатиб турилса», дедилар».
Бухорий ва Муслим ривоят қилишган.
Хаттобий: «Бу қабрлар олдида Қуръон тиловат қилиш маҳбуб эканига далилдир. Чунки дарахт(шоҳи) нинг тасбеҳидан маййит наф олганидан кейин, Қуръон тиловатидан ундан ҳам кўп фойда ва барака умид қилинади», дейди.
Имом Қуртубий айтади: «Баъзи уламолар қабр олдида Қуръон қироат қилинишига икки новда ҳадисини далил қилишади ва қабрларга дарахт экиш ҳамда Қуръон тиловатининг фойдали эканини таъкидлашади. Дарахтлар азобни енгиллатганидан кейин, қандай қилиб мўмин кишининг Қуръон тиловат қилиши фойда бермасин! Шунинг учун уламолар «Қабр зиёрати мустаҳаб, тиловат зиёратчидан маййитга туҳфадир», дейишган».
Имом Нававий «Саҳиҳи Муслим»нинг шарҳида: «Уламолар қабр олдида Қуръон тиловат қилишни мана шу ҳадисга асосан мустаҳаб дейишган. Шоҳнинг тасбеҳи билан азоб енгил бўлгач, Қуръон тиловати билан азобнинг енгиллашиши янада аълороқдир», деган.
5. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир неча марта қабр устида жаноза намози ўқиганлар. Ушбу ҳабар икки «Саҳиҳ» ва бошқа китобларда келган. Намоз эса Қуръон тиловати, салавот, зикр ва дуоларни ўз ичига олади. Демак, буларнинг барчаси жоиз бўлган ўринда баъзиси жоиз бўлиши табиийдир.
Шунингдек, уламолар қуйидагиларни айтадилар:
«Маййитга қироат савобининг етиб боришини ҳажнинг савоби маййитга етиб боришига қиёс қилиб олганлар. Чунки ҳаж хам намоз амалини ўз ичига олади. Ўз-ўзидан, намозда Фотиҳа ва бошқа суралар бор. Демак, буларнинг барчаси етиб борганидан кейин, баъзиси, яъни тиловат етиб бориши табиийдир. Баъзилар тортишса ҳам, мана шу охирги маъно ҳақдир. Лекин аксар уламолар: «Қироат қилувчи киши маййитга қироатининг савоби ададича савоб берилишини сўраса, Аллоҳ Ўз изни билан ўшанча савоб беради. Чунки агар Карим сифатли Зотдан сўралса, У албатта беради. Ва дуо қилинса, ижобат этади», дейилади.
6. Мана шу ҳеч қандай инкорсиз, авлоддан авлодга, салафдан халафга ўтиб келаётган амал бўлиб, эргашилаётган мазҳабларда эътимодли нарсадир. Ҳаттоки Ҳофиз Шамсуддин ибн Абдул Воҳид Мақдисий Ҳанбалий ҳамда Шайх Усмонийлар ҳам китобларида қуйидагича нақл қилишган: «Албатта, истиғфор, дуо, садақа, ҳаж ва қул озод қилишда маййитга манфаат бўлиб, савоби унга етиб туради. Қабр олдида Қуръон тиловат қилиш эса мустаҳаб амалдир».
Ўтган солиҳларнинг ушбу мавзудаги асарлари:
Ибн Абу Шайба «Мусаннаф» номли китобида имом Шаъбийдан қилган ривоятда: «Ансорийлар маййит ҳузурида Бақара сурасини ўқишар эди», деб айтилган.
Имом Халлол «Қабрлардаги қироат» номли китобларида: «Агар бирор киши ўлса, ансорийлар унинг қабрига навбат билан қатнаб, у ерда Қуръон ўқишар эди», деб айтганлар.
Халлол Иброҳим Нахаъийдан ривоят қилиб: «Қабрлар олдида Қуръон қироат қилишнинг зарари йўқ», деб айтганлар.
Ҳасан ибн Саббоҳ Заъфаронийдан ривоят қилиб: «Шофеъийдан қабрлар олдида қироат қилиш хусусида сўрадим. Шунда у зот «Зарари йўқ» дедилар», деб айтади.
Али ибн Мусо Ҳаддоддан ривоят қилинади:
«Мен Аҳмад ибн Ҳанбал ва Муҳаммад ибн Қудома Жавҳарий билан жанозада эдим. Маййит дафн этилгач, кўзи ожиз бир киши қабр олдида ўтириб, тиловат қила бошлади. Шунда Аҳмад ибн Ҳанбал: «Эй фалончи! Қабр олдидаги қироат бидъатдир», деди.
Қабристондан чиққач, Муҳаммад ибн Қудома Аҳмад ибн Ҳанбалга:
«Эй Абу Абдуллоҳ! Мубашшир Ҳалабий хусусида фикрингиз қандай?» деди. Имом Аҳмад:
«У ишончли, - дедилар. Сўнг: - Сиз у кишидан бирор нарса ёзиб олганмисиз?» деган эдилар, Муҳаммад ибн Қудома қуйидагича жавоб берди:
«Мубашшир Абдурраҳмон ибн Алодан, у эса отасидан ривоят қилади. Отаси васият қилиб: «Агар дафн қилсангиз, маййитнинг бошида Бақара сурасининг боши ва охирини ўқинглар. Чунки мен Ибн Умарнинг шундай васият қилганларини эшитганман», деган экан».
Шунда имом Аҳмад:
«Бориб, халиги одамга айтинг, тиловат қилаверсин», дедилар».
Кейинги мавзу:
Эргашилатётган мазҳаб соҳибларининг бу хусусда айтган сўзлари
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа