28 Сентябр, 2025, 6 Рабиъус сони, 1447
28 Сентябр, 2025, 6 Рабиъус сони, 1447
Илм- ҳамма нарса унинг устига бино қилинадиган ва ҳар бир нарсанинг асоси ҳисобланади. Динимиз ислом илм динидир. Бирор бир дин ёки таълимот муқаддас ислом диничалик инсонларни илмга қизиқтирган эмас. Зеро, мусулмонларнинг илмга тарғиб қилганини биргина илк нозил бўлган оятнинг ўзидан билиб олиш қийин эмас. Аллоҳ таоло марҳамат қилади:
اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ
Ўқинг (эй, Муҳаммад! Бутун борлиқни) яратган зот бўлмиш Раббингиз исми билан! (Алақ сураси, 1-оят).
Яратган бандаларига берган неъматлари ичида биргина неъмат зиёдаси билан берилиши сўралади. У ҳам бўлса илмдир. Зотан буюк Роббимиз шундай таълим беради:
وَقُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْمًا...
“...ва айтинг: Эй, Раббим! Менга илмни зиёда эт!” (Тоҳа сураси, 114-оят).
Ояти каримадаги буйруқ пайғамбар алайҳиссаломга бўлсада, биз умматларига ҳам умумий ҳисобланади. Демак, барча инсон илмга мухтождир. Зеро, пайғамбарлар илмга эхтиёжли бўлсалар ва уни зиёдаси зарур бўлса, бошқаларга бақадри авлоку, илмга мухтожлик ва зиёдаси?
Илм хосил қилишда аввал ниятни холис қилмоқ зарур. Қолаверса, илм тахсил қилишда машаққатларга сабр ва матонат талаб қилинади. “Осон келган нарса, осон кетади”- деган гап бор. Имом Бухорий роҳматуллоҳ алайҳ илм китобини илмни фазилатларидан бошлаганлари бежизга эмас албатта. Чунки, илм олиш ўзига яраша машаққатни талаб қилади. Шунинг учун ислом динимизда илм олишга алоҳида эътибор қаратилган. Унга бериладиган савоб ва даражалар жуда ҳам юксак эканини кўрамиз.
Дарҳақиқат, ҳар бир инсоннинг табиатида зулм ва жоҳилликка моиллик бор. Фақат, Аллоҳ таоло кимга адолатни ато қилган бўлса, у билан зулмни кетказади. Кимга фойдали илм ато қилган бўлса, у билан жаҳолатни енгиб ўтади.
Уламоларимиз: “мол-давлат, ҳол-ахвол ва сиҳҳат-саломатлик бобида ўзингдан кўра пастроқ, дин, илм ва фазилатда ўзингдан кўра юқорироқ кишиларга боқ”- дейишади. Зеро, ким фазилат эгасига ҳавас қилса, унга эргашса албатта, яхшилик, садоқат, сабр, вафо, омонат, ростгўйлик, ҳалимлик, саҳийлик қўйинки барча гўзал инсоний фазилатларга эга бўлади. Аксинча, ким обрў, мол ва лаззатлар кетидан чопса, адоват ва ёмон феълли инсонга айланади.
Илм ўз соҳибини улуғ даражаларга кўтаради. Аллоҳ таоло марҳамат қилади:
يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ...
...Аллоҳ сизлардан имон келтирган ва илм ато этилган зотларни (баланд) даража (мартаба)ларга кўтарур. Аллоҳ қилаётган (барча яхши ва ёмон) амалларингиздан хабардордир. (Мужодала сураси, 11-оят).
Илм ва олимларнинг фазилатлари, икки дунёда эришадиган даража ва мартабаларига доир ҳадислар ҳам жуда кўп учрайди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан олим кишининг бир кунлик ибодати илмсиз обиднинг қирқ йиллик ибодатига тенг экани, қиёматда шафоат қилиши, агар у таълим ҳам берса, Ер ва осмонлардаги барча жонзот Аллоҳдан унга мағфират сўраши ва бошқа кўп башоратлар саҳиҳ ҳадислар орқали ривоят қилинган.
Сулаймон алайҳиссаломга Аллоҳ таоло илм, бойлик ва подшоҳликдан бирини танлашни буюрганида у илмни танлайди. Илмнинг шарофатидан унга бойлик ва подшоҳликни ҳам қўшиб беради.
Али каррамаллоҳу важҳаҳу: ”Илм аҳли эмаслигини даъво қилиш илмдаги шарафга эга эканига кифоя қилади. Ўзида йўқ эканини тан олмаслик орлик келтирувчи жоҳил эканига кифоя қилади”-деган эди. Илм аҳли бўлмаган киши илмни даъво қилганида илм ўз эгасига шараф бўлишга кифоядир. Шунингдек, жоҳиллик ордир. Агар Абу Жаҳлга йўлда йўлиқиб қолиб, эй жоҳил десангиз, уни ғазабдан юзи қизариб кетарди. Вахоланки, у нафақат жоҳил, балки “жоҳилларнинг отаси” эди. Жоҳил деб сифатланиш жуда-жуда аччиқ ва уят бўлганидан у жоҳил деган сўзни инкор этади. Шу боис, ҳар бир инсон шараф бўлганидан агар чандики унга тўла қонли ҳақли бўлмаса ҳам дунёда илмларни қайсидир бирини ўзига нисбат беради. Зотан, илм ўз эгасини дунёда ҳам, охиратда ҳам мартабасини баланд қилади.
Шуни алохида таъкидлаш лозимки, оят ва ҳадисларда айтилган илмдан мурод ҳамма фойдали илмларни ўз ичига олади. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам илм олишга қизиқтириб бундай деганлар:”... Ким илм талаб қилиш йўлига тушса, Аллоҳ унга жаннатнинг йўлини енгиллаштиради...”(Абу Довуд ва Термизий ривояти).
Демак, динимиз илм талаб қилишни ҳар бир мусулмонга бешикдан қабргача фарз қилганини унитмайлик. Бир ҳарф, бир сўз, бир жумла бўлса ҳам ўрганиб, унга амал қилишга киришайлик. Оила аъзоларимиз, болаларимизни ҳам илмга қизиқтирайлик. Илм ўрганаётган ёшларимизни қўллаб-қувватлайлик ҳамда уларга далда бўлиб, ўзлари танлаган йўл қанчалар улуғ эканини тушунтирайлик.
Бугун юртимизда ахолига хусусан ёшларга яратилаётган шароитлар тахсинга лойиқ. Айниқса, ёшларимиз ҳар тарафлама етук ва баркамол авлод бўлишларига барча имкониятлар эшиги очиқ. Бу яратилган шароитлардан унимли фойдаланиб, юртимиз равнақига ўзини салмоқли хиссасини қўшадиган илм ва касб эгаси бўлишга харакат қилиш ҳам қарзимиз ҳам фарзимиздир. Зеро, бу азиз Ватан илм дарғаларини дунёга етказиб берган муқаддас заминдир. Биз ўз аждодларимизга муносиб авлод бўлишга интилайлик.
Янги бошланган ўқув йили барчамизга муборак бўлсин!
Жалолиддин Ҳамроқулов,
ТИИ Таҳфизул Қуръон кафедраси мудири, "Новза" жоме масжиди имом хатиби
Ҳижрий 3-йил, рабиъус-соний ойи (мил. 624 йил сентябрь-октябрь) – Бану Сулайм қабиласи Мадинага ҳужум қилиш учун катта қўшин тўплаётгани ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хабар етиб келгани заҳоти (ёки Қурайш карвонини кўзлаб), у зот 300 жангчидан ташкил топган лашкар билан Мадинанинг жанубий тарафидаги Буҳрон деган жойга бордилар. Лекин жангсиз кейинги ойда Мадинага қайтиб келдилар. Бу юриш тарихга “Буҳрон ғазоти” номи билан кирган.
Ҳижрий 4-йил, рабиъус-соний ойи (мил. 625 йил сентябрь-октябрь) – Ғатафон қабиласининг Бану Муҳориб ва Бану Саълаба уруғларидан ташкил топган саҳройи араблар бир жойга йиғилишаётгани ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хабар келганида, бу тошбағир ва тўпори бадавийларнинг дилларига қўрқув солиш мақсадида Нажд даштлари оша улар устига тезлик билан юриш қилдилар. Қароқчилик ва босқинчиликни ўзларига касб қилиб олган бу бадавийлар мусулмонларнинг келаётгани хабарини эшитиб, қўрқиб, тоғнинг тепасига чиқиб кетишди. Шундай қилиб, мусулмонлар бу босқинчи қабилаларнинг попукларини пасайтириб, дилларига қўрқув солиб қўйди ва жумодул аввал ойида Мадинага соғ-омон қайтиб келишди. Бу юришга “Нажд ғазоти” дейилади.
Ҳижрий 6-йил, рабиъус-соний ойи (ёки рабиъул аввал ойи / мил. 627 йил июль-август ёки август-сентябрь) – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Уккоша ибн Миҳсан розияллоҳу анҳу бошчилигида 40 нафар саҳобани Ғамр суви атрофида жойлашган Бану Асад қабиласига юбордилар. Бу юришга “Уккоша ибн Миҳсан сарияси” дейилади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Муҳаммад ибн Маслама розияллоҳу анҳу бошчилигида ўн кишилик сарияни Бану Саълаба диёридаги Зулқасса деган жойга юбордилар. У ерга етиб борганларида душман улар учун 100 кишилик пистирма тайёрлаб қўйган экан. Мусулмонлар уйқуга кетганда пистирмадагилар тўсатдан ҳамла қилиб, уларни ўлдириб кетишди, фақат битта Муҳаммад ибн Маслама яраланган ҳолда тирик қолди. Бу юришга “Муҳаммад ибн Маслама сарияси” дейилади.
Ҳижрий 6-йил, рабиъус-соний ойи (мил. 627 йил август-сентябрь) – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Муҳаммад ибн Маслама сариясида ўлдирилган саҳобаларнинг қасосини олиш учун Абу Убайда ибн Жарроҳ розияллоҳу анҳу бошчилигида 40 нафар саҳобани яна Зулқассага юбордилар. Улар тунлари пиёда йўл юриб, тонг пайти Бану Саълаба қабиласига ҳужум қилдилар. Душман тоққа қочиб чиқиб кетди. Мусулмонлар фақат бир кишини қўлга олди ва у мусулмон бўлди. Бу юришга “Абу Убайда ибн Жарроҳ сарияси” дейилади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу бошчилигида бир сарияни Марруз-Заҳрондаги Жамум суви атрофида жойлашган Бану Сулайм қабиласи устига юбордилар. Бу юришга “Зайд ибн Ҳориса сарияси” дейилади.
Ҳижрий 9-йил, рабиъус-соний ойи (мил. 630 йил июль-август) – Рум шоҳи Қайсар Муъта жангидан бир йил ҳам ўтмай, мусулмонлар енгиб бўлмас катта қудратга айланмасларидан туриб, уларни батамом тор-мор қилишга аҳд қилди ҳамда румликлар, уларга тобе бўлган Ғассон ва бошқа араб қабилалари иштирокида жуда катта қўшин ҳозирлаб, катта урушга тайёрлана бошлади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бўлажак урушга тайёргарлик қилиш мақсадида аёлларидан бир ой давомида ийло қилдилар, яъни уларга яқинлашмасликка қасам ичдилар ва улардан четланиб, бир ҳужрани маскан тутдилар.
Ўша кунларда мунофиқлар ўз фитна ва макр-ҳийлаларига ўчоқ бўлиши учун масжид суратида бир марказ барпо қилдилар. У масжиднинг номи “Зирор” яъни, мусулмонларга зарар етказиш масжиди эди. Сўнг улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ушбу масжидларида намоз ўқиб беришларини сўрашди, лекин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам урушга тайёргарлик қилиш билан банд бўлганлари учун у ерда намоз ўқишни кейинга сурдилар.
Ҳижрий 18-йил, рабиъус-соний ойи (мил. 639 йил апрель) – ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу халифалик даврида Шом мамлакатидаги мусулмонларнинг аҳволидан хабар олиб келиш мақсадида Мадинадан саҳобалар билан йўлга чиқдилар. Шом чегарасидаги Сарғ қишлоғига етганида, Шомда ўлат тарқагани ҳақида хабар етиб келди ва Шомга кирмасдан ортларига қайтишди. Ўша ўлат сабабли, Шомда 25-30 минг мусулмон вафот этган. Ўлганлар ичида Абу Убайда ибн Жарроҳ, Муоз ибн Жабал, Язид ибн Абу Суфён ва Суҳайл ибн Амр сингари машҳур саҳобалар ҳам бор эди. Шунда ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу Амр ибн Ос розияллоҳу анҳуга мактуб ёзиб, шаҳар аҳолисини тоғли ҳудудларга кўчиришни буюради. Чунки ўлат тоғ аҳолиси орасида тарқалмас экан. Шу сабаб, қолган халқ ўлимдан сақланиб қолган. Аллоҳ барчаларидан рози бўлсин.
Ҳижрий 368-йил, рабиъус-соний ойи (мил. 978 йил ноябрь) – саҳобалар ҳақида ёзилган «Ал-истийъоб фи маърифатил асҳоб» китоби муаллифи Абу Умар ибн Абдул Барр роҳимаҳуллоҳ жума куни имом минбарда хутба ўқиётганида туғилди.
Ҳижрий 491-йил, рабиъус-соний ойи (мил. 1098 йил март) – салб урушлари бошланди.
Ҳижрий 1252-йил, 21-рабиъус-соний (мил. 1836 йил 4 август) – машҳур «Раддул мухтор» китоби муаллифи, ҳанафий уламоларининг охирги муҳаққиқларидан Ибн Обидин роҳимаҳуллоҳ вафот этган.
Ҳижрий 1375-йил, рабиъус-соний ойи (мил. 1955 йил ноябрь-декабрь) – Саудия давлати ўз тарихида Масжидул Ҳаромни илк бор кенгайтириш ишларини бошлади.
Ҳижрий 1420-йил, рабиъус-соний ойи (мил. 1999 йил июль-август) – машҳур «Мабоҳис фи улумил Қуръон» китоби муаллифи шайх Манноъ Қаттон вафот этди…
Абдул Азим Зиёуддин,
Тошкент Ислом институти катта ўқитувчиси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа