Ramazon ro‘zasi Alloh o‘zining mo‘min bandalariga farz qilgan va savobining chegarasi bo‘lmagan ulug‘ ibodatlaridan biri. Haqiqiy iymon egalari Allohning buyruqlaridan biror hikmat yoki foida qidirmasdan, Allohning buyrug‘i deb, ado etaveradilar. Ramazon ro‘zasi ham ana shunday ado etiladigan ibodatdir. Biroq ulamolarimiz mo‘minlarning ushbu ibodatni ado etishga muhabbatlari va shijoatlari yanada oshishi uchun oyat va hadislarga asoslanib ro‘zaning hikmat va foidalarini ochib berishga uringanlar. Quyida ulardan ba’zilarini sanab o‘tamiz.
Avvalo ro‘za ne’matning shukronasiga vasiladir. Zero ro‘za nafsni yeyish, ichish va jimo’dan tiyish ila amalga oshiriladi. Mazkur narsalar eng ulug‘ ne’matlardan hisoblanadi. Ushbu narsalardan ma’lum muddat o‘zini tiyib turish, qadrini bildiradi. Chunki ne’matlar noma’lum bo‘lib, yo‘qotilganda bilinadi. Ya’ni inson o‘ziga qancha narsalar ne’mat qilib berilganini yo‘qotganda biladi. Natijada insonni ne’matlarga shukr qilishga undaydi. Chunki ne’matlarga shukr qilish vojib ekanini aql ham, shariat ham taqozo qiladi. Alloh taolo ro‘za oyatida ayni shu ma’noga ishora qilgan: “... va shukr qilishingiz uchundir[1]”.
Ikkichidan ro‘za taqvoga eng munosib vasiladir. Chunki nafs Allohning roziligidan umid qilib va alamli azobidan qo‘rqib halol narsalardan o‘zini tiyishga bo‘yinsindimi, harom narsalardan yanada o‘zini tiyishga munosib bo‘ladi. Natijada ro‘za Alloh harom qilgan narsalardan saqlanishga sabab bo‘ladi. Alloh ushbu ma’noga ro‘za oyatning oxirida ishora qilgan: “... shoyad (u sababli) taqvoli bo‘lsangiz[2]”.
Uchinchidan ro‘za inson ro‘za orqali istak xohishlariga qahr ko‘rsatib, shahvatlarini sindirishga erishadi. Chunki nafs to‘q bo‘lsa, shahvatlarni istab qoladi. Och qolsa, turli xohishlaridan o‘zini tiya oladi. Shu sababdan ham Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam uylanishga imkoni bo‘lmagan yoshlarga: “Ey yoshlar jamoasi! Sizlardan kim nikohlanishga qodir bo‘lsa uylansin. Chunki nikoh ko‘zni (haromdan) tiyuvchi va farjni (zinodan) saqlovchidir. Kim nikohlanishga qodir bo‘lmasa, ro‘zani lozim tutsin. Bu uning uchun bichilishdir[3]”, deb ko‘rsatma berganlar. Demak ro‘za ko‘plab gunohlardan saqlanishiga vosita bo‘ladi. Chunki barcha gunohlarning boshida shahvat turadi.
To‘rtinchidan ro‘za kambag‘allarga nisbatan rahm-shafqat hissini o‘yg‘otadi. Chunki ro‘zador ma’lum bir muddat ochlik alamini tortsa, doimiy holatda och azobini tortayotganlarni eslaydi. Natijada ularga nisbatan rahm-shafqatli bo‘lib, yaxshilik qilishga shoshadi. Ushbu amali Allohning huzurida go‘zal ajrlarga ega bo‘lishiga ham sabab bo‘ladi.
Beshinchidan ro‘za sababli shaytonga qahr ko‘rsatiladi. Chunki shayton insonni adashtirib yo‘ldan ozdirishda inson shahvatidan foydalanadi. Shahvat esa, ko‘p yeyish va ichish orqali kuchayadi. Shu sababdan Payg‘ambarimiz sollalohu alayhi va sallam: “Albatta, shayto Odam bolasining qon tomirida yuradi. Uning yuardigan yo‘llarini ochlik bilan toraytiringlar[4]”, deb marhamat qilganlar.
Oltinchidan ro‘za orqali inson sog‘lig‘ini tiklab olishga erishadi. Ro‘zada insonning oshqozon va hazm qilish a’zolari dam oladi. Oshqozon yaxshi hazm bo‘lmay qolgan taomlardan tozalanadi. Badan ortiqcha namlikdan xalos bo‘ladi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam: “Ro‘za tutinglar sog‘lom bo‘lasizlar[5]”, deb tavsiya qilganlar. Arab tabiblaridan Horis ibn Kalda “Oshqozon kasalliklar uyidir. Parhez barcha davoning boshidir”, degan.
Bu sanab o‘tilgan hikmatlar ro‘zaning ojiz bandalarning aqli yetgan foidalaridan mingdan, balki milliondan biri. Alloh hikmat egasi bo‘lgan zot.
Yana shuni aytishmiz mumkinki, Alloh taolo ushbu oyning sharofati bilan bandalar rizqlarini keng qiladi. Yaxshiliklarini ko‘paytirib turli adashishlardan uzoq qiladi. Chunki bu oyda jannat eshiklari ochiladi. Do‘zax eshiklari tanbalanadi. Ashaddiy jin va shaytonlar kishanlanadi. Ramazon oyi ummatning go‘yo bahori. Ibodatlar uchun mavsum. Xayrli amallar uchun musobaqa maydoni. Mo‘min uchun bu oydan afzal oy yo‘q. Ushbu oydagi solih amaldan ortig‘i yo‘q. Bu oy haqli ravishda mo‘min uchun g‘animat oyidir. Ibodatlar uchun g‘animatdir. Zero bu oyda namoz, zakot va boshqa xayrli amallarning ajrlari ko‘paytirib beriladi. Allohning huzurida nafl ibodatlar farz darajasida, farz ibodatlar esa yetmish barobarida qabul qilinadi.
“Diniy fanlar” kafedrasi
o‘qituvchisi F.Jo‘rayev.
[1] Baqara surasi 185-oyat.
[2] Baqara surasi 184-oyat.
[3] Imom Buxoriy va Muslim ibn Mas’uddan rivoyat qilganlar.
[4] Imom Buxoriy va Muslim Sofiya onamizdan rivoyat qilganlar.
[5] Abu Nu’aym “Tib” kitobida Abu Hurayradan rivoyat qilgan.
«Agar ogohsan sen – shohsan sen.
Agar shohsan sen – ogohsan sen»
«Avliyolarning avliyosi», «mutafakkirlarning mutafakkiri», «shoirlarning sultoni» bobomiz Alisher Navoiy hazratlari naqadar chiroyli ta’rif berganlar o‘z asarlarida!
«Ogohlik» co‘zining ma’nolarini bugungi zamon sharoitidan kelib chiqib, yanada keng miqyosda tushunishimizga to‘g‘ri keladi. Ya’ni, bugungi ogohlik xalqimiz, ayniqsa yoshlar qalbini, ruhiyatini, aql-idroki va umuman ma’naviyatini jahonda yuz berayotgan mafkuraviy yo‘nalishdagi oshkora va yashirin tahdidlarning xatarlaridan va «ommaviy madaniyat»ning yemiruvchi ta’siridan muhofaza qilishni ham o‘z ichiga oladi.
Albatta, xalqimiz, jumladan yosh avlod g‘arb fan-texnikasi, madaniyati, adabiyoti, san’atining ilg‘or jihatlarini inkor etmaydi.
Biroq G‘arbda din va odobga zid bo‘lgan qarashlarning ko‘pchilikka singdirilishi oqibatida yuzaga kelgan «ommaviy madaniyat» tushunchasini G‘arb ziyolilarining o‘zlari «G‘arbning muammosi» sifatida baholayotganini hamda «ommaviy madaniyat»ning ma’naviy-axloqiy tubanliklarini yoshlarimiz qancha tez anglasa, shuncha yaxshi.
«Muqaddas islom dinimizni pok saqlash, uni turli xil g‘arazli xuruj va hamlalardan, tuhmat va bo‘htonlardan himoya qilish, uning asl mohiyatini o‘nib-o‘sib kelayotgan yosh avlodimizga to‘g‘ri tushuntirish, islom madaniyatining ezgu g‘oyalarini keng targ‘ib etish vazifasi hamon dolzarb bo‘lib qolmoqda».
Bu vazifa nafaqat biror vazifador yoki biror sohadagi mas’ullarga belgilangan, balki har bir (!) OTA UCHUN, har bir (!) ONA UCHUN buyuk vazifa, deb bilmog‘imiz lozim!
Hozirgi davrda, axborot texnologiyalari o‘ta tezkorlik bilan rivojlanayotgan bir paytda, nanotexnologiya zo‘r shiddatlik bilan avjiga chiqayotgan zamonda, har xil ommaviy axborot vositalari xilma-xil ma’lumotlarni kechayu-kunduz tarqatayotgan bir onda, ayniqsa bugun farzandlarimiz o‘z-o‘zlari bilan yolg‘iz qolib 25 soat vaqtlarini telefon, kompyuter bilan mashg‘ul bo‘lib, bolalarimiz ular bilan “band” bo‘lib qolganlarida mazkur vazifalar, jannatmakon yurtimiz, muqaddas Vatanimiz, dono xalqimizning har bir fuqarosiga qushga havo, baliqqa suv zarurligiday zarur bo‘lsa kerak...
Bugungi kunda tarbiya ham, ming afsuslar bo‘lsinki, ikki xil bo‘lib qoldi: 1) «jonsiz» tarbiya va 2) «jonli» tarbiya.
Natijada, dono xalqimiz maqolida «yaxshini sharofati, yomonni kasofati» deb aytilganidek, o‘zlari ham, oilasi ham, qarindoshlari ham, qo‘shnilari ham, do‘stlari ham, yaqinlari ham, atrofdagilari ham sarson bo‘lib, ularning kasofatlari yashab turgan mahallasiga ham, ishlab turgan ishxonasiga ham, butun el-yurtiga ham yetmoqda...
Bunday shakldagi «jonsiz» tarbiya:
ZID EKANLIGINI UNUTMAYLIK !!!
Xorijiy telekanallarda nima namoyish etilsa yoki internetda nima targ‘ib qilinsa, barchasini qabul qilaverish aslo mumkin emas !!!
Biz ular orasidan imon-e’tiqodimiz, an’anayu qadriyatlarimizga mos keladiganlarinigina saralab olmog‘imiz shart!
Bu maqsadga esa yoshlarimizga telefon, televideniye, kompyuter va internetdan oqilona foydalanish yo‘llarini o‘rgatish, ularning mazkur axborot manbalaridan foydalanishlarini nazorat qilib borish orqaligina erishish mumkin. Toki hali suyagi qotib ulgurmagan yoshlarimizning beg‘ubor ma’naviyatiga jiddiy zarar yetmasin!
Mutaxassislarning tadqiqotlariga ko‘ra, AQSHda jinoyatchilarning yarmidan ko‘pi buzilgan oilalar farzandlari ekani ma’lum bo‘lgan. Ularga ota-onasining ajrashgani tufayli yetkazilgan kuchli ruhiy zarba o‘rta yosh, hatto keksalik chog‘ida ham salbiy ta’sir o‘tkazishi aniqlangan.
2) «JONLI» tarbiya – bu:
ulug‘ ajdodlarimizdan davom etib kelayotgan oltindan qimmat rivoyatlari va noyob hikmatlari;
buyuk ota-bobolarimizdan eshitib kelayotgan tillo bilan teng pand-nasihatlari va betakror hikoyalari;
mehribon ota-onalarimizdan o‘rganib kelayotgan gavhar o‘gitlari va mislsiz so‘zlari;
elimiz tanigan va xalqimiz tan olgan ustozlarimizdan ta’lim olib kelayotgan zar tushunchalari va bebaho ilmlari;
jannatmakon yurtimiz – muqaddas Vatanimiz ta’lim maskanlarida taralayotgan durdan a’lo fanlar va beqiyos bilimlar;
uyimizda farzandlarimizga o‘zimiz berayotgan ta’lim-tarbiyamiz.
Bu «jonli» tarbiyadagi ma’lumotlar esa ma’naviyat va ma’rifat yo‘nalishiga hamda tarbiya sohasiga daxldor har bir inson uchun, har bir (!) OTA UCHUN, har bir (!) ONA UCHUN beqiyos ensiklopedik manba bo‘lib xizmat qiladi.
Oiladagi bosh – bobo yoki buvi, ota yoki ona har kuni, ayniqsa juma oqshomi, bozor oqshomi kunlarida oilaviy dasturxon atrofida o‘tirganlarida oilasining har bir a’zolarini ismlarini nomma-nom aytib, har bir o‘g‘il-qizlarini, har bir kelin-kuyovlarini, har bir nevara-chevaralarini haqlariga yaxshi tilaklar aytib, yaxshi duolar qilsalar – bu ham «jonli» tarbiyaning bir turi hisoblanadi.
Zero, bunday shakldagi «jonli» tarbiyani hammalarimizning ota-bobolarimiz, ona-momolarimiz avval-azaldan chin ixlos bilan, sof e’tiqod bilan, go‘zal namuna va chiroyli ibrat bo‘lib, barkamol darajada berib kelishgan. Shunda «mening otam meni haqimga bunday duo qilganlar», «mening onam meni bunday bo‘lishimni Xudodan so‘rar edilar» degan ongi-shuuridagi dasturxon atrofidagi surat uni ko‘z oldida doim turadi.
Dasturxon atrofida, oilasi huzurida aytilgan ota-onasining umidlari, orzulari uni boshqa nojo‘ya xatti-harakatlardan tiyilishga, har kuni qo‘l ochib Yaratgandan so‘rayotgan tilaklarni eslab, mazkur tilaklarga mos kelmaydigan ishlardan saqlanishga undaydi.
Buyuk ota-bobolarimizdan meros bo‘lib qolib kelayotgan dono xalqimizning yuksak ma’naviyatiga davlatimiz rahbari Muhtaram Prezidentimiz ham: «Duo qilgan, duo olgan hech qachon kam bo‘lmaydi. Bunday joydan hech qachon baraka arimaydi», deb yana qo‘shimcha sifatida bizlarga yengilmas kuch qilib berdilar.
Xalqimizning milliy ma’naviyati, oilalarimizda amal qilinadigan tartib-qoidalar yoshlar tarbiyasida muhim ahamiyatga egadir! Ular oila mustahkamligini ta’minlashda ulkan poydevor vazifasini o‘taydi. Diyorimizda milliy qadriyatlar va muborak dinimizning ezgu ta’limotlari asosida oilaga doir qonun-qoidalar yanada mukammal qayta ishlandi.
Janobi hazrat Payg‘ambarimiz Rasululloh sallallohu alayhi vasallam o‘z muborak hadisi-shariflarida marhamat qiladilar: «Bolalaringizga odob beringlar va odoblarini chiroyli qilinglar!».
Bu xususda shoirlarimizning ibratli so‘zlari bor:
«Birinchi g‘ishtni qiyshiq qo‘yarkan me’mor,
Osmonga yetsa ham qiyshiqdir devor».
Oilada erning mavqei balandligi, xotin ham o‘z haq-huquqlariga egaligi, farzandlarning ota-onani hurmat qilishlarini olaylik. Ko‘p yillar davomida ota-bobolarimiz qalbiga singib ketgan ushbu milliy va diniy qadriyatlarni bugun yanada sayqallash kerakligini zamon talab etmoqda. Shiddat bilan o‘zgarib borayotgan hozirgi zamonda bema’ni xurujlar ko‘payib, ularning inson va jamiyat hayotiga salbiy ta’sirlari misli ko‘rilmagan darajada kuchayib bormoqda.
Shuning uchun barchamiz ko‘zimizni kattaroq ochib, ziyraklik va ogohlik bilan bunday hamlalarga qarshi kurashmog‘imiz lozim.
Ayniqsa, hozirda yurtimizdagi mavjud behisob hamda turli fursat va imkoniyatlardan serma’no, sermahsul, mazmunli va unumli foydalanib,
HAR BIR OTA, HAR BIR ONA O‘Z farzandiga:
odob-axloq namunalarini,
kindik qoni to‘kilgan mislsiz Vataniga – vatanparvarlik his-tuyg‘ularini,
bobo-buviga – ehtirom-hurmatni,
ota-onaga – mehr va itoatkorlikni,
oila a’zolariga – rahmdillik va mehribonlikni,
o‘z juft haloliga – haqiqiy muhabbat va sodiqlikni,
qo‘ni-qo‘shnilarga – oqibat va chiroyli munosabatni,
qavm-qarindoshlarga – saxovat-muruvvatni,
sinfdosh-kasbdoshlarga – chin do‘stlik va yordam berishni,
atrofdagi barcha odamlarga – insonparvarlik va samimiylikni,
hayvon-parranda-hasharotlarga – rahm-shafqatni uqtirib, yuqtirib, tushuntirib, singdirishimiz –
HAM BURCHIMIZ, HAM QARZIMIZ, HAM FARZIMIZDIR!!!
XUDONI OLDIDA ham, BANDASINI OLDIDA ham, YURT-XALQIMIZ OLDIDA ham!
Bularni hammasini bolalarimizga o‘rgatish uchun bizlarga hech qanday maxsus oliy ma’lumot ham, tegishli sertifikat ham, hech kanday qizil diplom ham kerak emas! Yoshlarimizda bu jihatlarini biz uyg‘otishimiz (!) kerak xolos. Zero shu sifatlarning hammasi farzandlarimizning qonida bor, ularning xamirturushlarida bor! Zero shu fazilatlarning hammasi bolalarimizning DNK larida mavjud! Chunki bu xususiyatlarning barchasi bizlarning ota-onalarimizdan avloddan-avlodga, qon orqali o‘tib kelayapdi! “Buning qonida bor-da o‘zi!” deb yoki “olma pishsa, tagiga tushadi” deb bejizdan-bejiz aytmaydi dono xalqimiz!
Kimning ona-Vatanni sevish tuyg‘usi kuchli va imon-e’tiqodi mustahkam bo‘lsa, o‘zining o‘tmishini hurmatlab, yaxshi bilsa, «ommaviy madaniyat» tuzog‘iga tushib qolmaydi, dinu davlatimizning “xaqiqiy do‘stlari”ning qarmog‘iga ilinmaydi. Buning uchun oilada ota-onalar farzandlari bilan milliy musiqa, xalq qo‘shiq-ashulalarimizni eshitishsa, birgalikda kitob o‘qishsa, o‘qigan asarlarini birgalikda muhokama qilishsa, ularni turli sport seksiyalariga va musiqa to‘garaklariga jalb etishsa, erishilgan yutuqlari va egallayotgan tajribalariga qiziqishsa, ilm-hunar o‘rganishlarida hamnafas bo‘lishsa, yoshlarning yot g‘oyalar uchun vaqti ham, qiziqishi ham bo‘lmaydi.
Iloho o‘zlarimizni ham,
farzand-zurriyotlarimizni ham
Mehribon Parvardigorimiz O‘zi buyurgan,
Janobi Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam tavsiya etgan,
o‘tmishda o‘tganlarimizning ruhlari shod bo‘ladigan,
xalqimiz xursand bo‘ladigan,
ota-onalarimiz rozi bo‘ladigan yo‘llardan yurishimizni nasib etsin!
JIDDIY E’TIBOR UCHUN JIDDIY MASALA:
Ne-ne umidlar bilan o‘stirayotgan farzandlarimiz
dinimiz qoidalari ruxsat bermagan,
milliy an’analarimiz va mahalliy urf-odatlarimiz qaytargan
hamda davlatimiz qonunlari qoralagan
yeb-ichish mahsulotlaridan O‘TA va O‘TA EHTIYOT bo‘lishlari
va ayniqsa hozirgi paytda
aynan shu tomonlardan "hujum" kilayotgan dushmanlarimizga
kuchli va sof e’tiqod bilan qarshi turaolishlari –
o‘z diniga, o‘z xalqiga, o‘z yurtiga hamda
o‘z muqaddas oilasiga sadoqatli ekanini
yaqqol belgisi bo‘ladi!
Ibrohim domla Inomov