Bashariyat tamaddunida uning hayotiga xavf solgan illatlar ko‘p bo‘lgan. Afsuski, bugun jamiyatimizga yetarlicha tashvish solishga intilayotgan qora kuchlarning manfur qilmishlaridan biri bu –ekstremizm balosidir. Yomon tomoni bu balo qisqa fursatda turlicha qiyofaga ega bo‘ldi. Hozirda ekstremizmning xalqaro ko‘rinishdagi nusxasi butun boshli millatlar va xalqlar orasidagi nifoq urug‘ini sepadi. Eng buyuk qadriyatlarimiz, iymon-e’tiqod va tafakkur ildiziga bolta urmoqchi bo‘lyapti. Bu zalolatga qarshi turish uchun esa avvalo insonlarning qalb ko‘zi ochiq, ma’naviy bilimlari mukammal bo‘lishi lozim.
Ayni imkoniyat kishilarni ekstremizm balosiga qarshi kurishishida immunitet vazifasini o‘taydi. Muhim jihati shuki, endilikda mamlakatimizda ushbu holatga qarshi kurashishning qonuniy asosi ishlab chiqildi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy majlisi Qonunchilik palatasi tomonidan 2018 yil 12 iyunda qabul qilingan va Senat tomonidan 2018 yil 28 iyunda ma’qullangan “Ekstremizmga qarshi kurashish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Resupblikasi Qonuni 5 ta bob va 24 ta moddadan iborat bo‘lib unda ekstremizmga oid asosiy tushunchalar xususida shunday deyiladi: ekstremizm –ijtimoiy-siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga, O‘zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumini zo‘rlik bilan o‘zgartirishga, hokimiyatni zo‘rlik ishlatib egallashga va uning vakolatlarini o‘zlashtirib olishga, milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovat qo‘zg‘atishga qaratilgan harakatlarning ashaddiy shakllari ifodaci deya e’tirof etilgan.
Shuningdek qonunda ekstremizmni moliyalashtirish, ekstremistik guruh, ekstremistik material, ekstremistik tashkilot kabi tushunchalarga ham mos ta’rif berilgan. Ushbu hujjatga ko‘ra mamlakatimizda ekstremizmga qarshi kurashish bo‘yicha faoliyatni amalga oshiruvchi davlat organlari sirasiga O‘zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati, O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi, O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo‘mitasi, O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish departamenti kabi tizimlar kiritilgan.
Bu bilan yurtdoshlarimiz mas’uliyatini o‘z zimmasidan soqit qilishi kerak emas. Negaki, ekstremizmga qarshi kurash nafaqat vakolatli organlar, balki har bir fuqaroning asosiy vazifasi sanaladi. Negaki, insoniyat boshiga turli tashvish solayotgan eng yomon illatlardan sanalgan ekstremizm balosi bilan niqoblangan razil va manfur kimsalarning odamiylikka xos bo‘lmagan qilmishlari nafaqat oilalar, balki ayrim davlatlar, siz bilan bizning kelajagimiz uchun jiddiy xavf sanaladi. Xususan, jannatmonand yurtimizning qulay geosiyosiy hududda joylashganligi, tabiiy boyliklari, qulay iqlimi va betakror tabiatiga ko‘z tikkan qora kuchlar yo‘q emas. Shunday ekan, hammamiz bu yo‘lda sobit va xushyor bo‘laylik.
Abdulahad qori TOJIBOYEV,
Bo‘z tumani bosh imom-xatibi
Abu Hanifa aytdilar: "Men dahr’ (abadiy vaqt) nima ekanini bilmayman." Ya’ni, "Men unga "dahr" gapirmayman," degan iboradagi "dahr" so‘zidan qancha muddat qasd qilinganini bilmaganlar. Shuningdek, Imom Abu Hanifa quyidagi masalalarda ham tavaqquf qilib javob bermaganlar. Jumladan:
Birinchi savol: "Faqat najosat bilan oziqlangan hayvonning go‘shti qachon halol bo‘ladi?"
Bu masalada ulamolar ixtilof qilganlar: ba’zilar uch kundan keyin halol bo‘ladi, degan bo‘lsalar, boshqalari yetti kundan keyin, deganlar. Imom Abu Hanifa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.
Ikkinchi savol: "Ovchi itni qachon "o‘rgatilgan" deb hisoblash mumkin?"
Imom bu masalaning yechimini amaliy tajriba bilan shug‘ullangan kishiga qoldirganlar. Ushbu masalada ba’zi ulamolar: "Agar it uch marta ovini yemasa, u o‘rgatilgan hisoblanadi", deganlar.
Uchinchi savol: "farzandni xatna qilish yoshi qachon?"
Bu masalada ulamolar ixtilof qilganlar: ba’zilar bolani 10 yoshida sunnat qilish kerak, deganlar; ba’zilar esa 7 yoshida yoki 12 yoshida qilish kerak, deb aytganlar. Imom Abu Hanifa esa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.
To‘rtinchi savol: "Xunasa (ya’ni ikki jinsli odam) siydikni ikki joydan chiqarsa, uni erkak yoki ayol ekaniga qanday hukm beriladi?"
Bu masalaning javobini Imom Abu Hanifa ushbu dart ila balolangan kishiga qoldirib: "Siydikning qaysi joydan ko‘proq chiqishiga qaraydi", deb to‘xtalganlar.
Beshinchi savol: eshakning ortgan suvining pokligi masalasi bölib,
Abu Hanifa eshakning ortgan suvining pok yoki nopokligi masalasida qaror chiqarmaganlar.
Oltinchi savol: "Farishtalar payg‘ambarlardan afzalmi yoki yo‘qmi?"
Bu masalada ba’zi ulamolar payg‘ambarlar va maxsus insonlar farishtalardan afzal, deganlar. Imom Abu Hanifa esa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.
Yettinchi savol: "Mushriklarning yosh holatda vafot etib ketgan bolalari oxiratda qayerda bo‘ladi?"
Bu masalada ba’zi ulamolar mushriklarning bolalari jannatda bo‘ladi, deganlar. Imom Abu Hanifa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.
Sakkizinchi savol: "Masjid devorini shaxsiy mol bilan bezash mumkinmi?"
Ba’zi ulamolar zarurat bo‘lsa, masjidni bezash mumkin, deganlar. Imom Abu Hanifa ushbu masalada tavaqquf qilib javob bermaganlar.
To‘qqizinchi savol: "Jinlarning itoat va ibodatlari tufayli oxiratda insonlar kabi mukofotlanishlari masalasi"
Bu masalada Imom Abu Hanifa jinlar ham insonlar kabi mukofotlanadimi yoki yo‘qmi, degan savolda aniq bir fikr bildirmaganlar.
Xulosa qilib aytganda, bu holatlar Imom Abu Hanifaning chuqur ilmiy ehtiyotkorligi, taqvosi va shar’iy masalalarda asosli dalillarsiz qaror chiqarmaganliklarini ko‘rsatadi. Shuningdek, ular Qur’on va Sunnatni ijtihodlarining asosiy manbasi sifatida ko‘rganlar va qiyosni hech qachon ulardan ustun qo‘ymaganlar.
Azizbek Boqiyev,
Mir Arab oliy madrasasi o‘qituvchisi