Ilm- hamma narsa uning ustiga bino qilinadigan va har bir narsaning asosi hisoblanadi. Dinimiz islom ilm dinidir. Biror bir din yoki ta’limot muqaddas islom dinichalik insonlarni ilmga qiziqtirgan emas. Zero, musulmonlarning ilmga targ‘ib qilganini birgina ilk nozil bo‘lgan oyatning o‘zidan bilib olish qiyin emas. Alloh taolo marhamat qiladi:
اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ
O‘qing (ey, Muhammad! Butun borliqni) yaratgan zot bo‘lmish Rabbingiz ismi bilan! (Alaq surasi, 1-oyat).
Yaratgan bandalariga bergan ne’matlari ichida birgina ne’mat ziyodasi bilan berilishi so‘raladi. U ham bo‘lsa ilmdir. Zotan buyuk Robbimiz shunday ta’lim beradi:
وَقُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْمًا...
“...va ayting: Ey, Rabbim! Menga ilmni ziyoda et!” (Toha surasi, 114-oyat).
Oyati karimadagi buyruq payg‘ambar alayhissalomga bo‘lsada, biz ummatlariga ham umumiy hisoblanadi. Demak, barcha inson ilmga muxtojdir. Zero, payg‘ambarlar ilmga extiyojli bo‘lsalar va uni ziyodasi zarur bo‘lsa, boshqalarga baqadri avloku, ilmga muxtojlik va ziyodasi?
Ilm xosil qilishda avval niyatni xolis qilmoq zarur. Qolaversa, ilm taxsil qilishda mashaqqatlarga sabr va matonat talab qilinadi. “Oson kelgan narsa, oson ketadi”- degan gap bor. Imom Buxoriy rohmatulloh alayh ilm kitobini ilmni fazilatlaridan boshlaganlari bejizga emas albatta. Chunki, ilm olish o‘ziga yarasha mashaqqatni talab qiladi. Shuning uchun islom dinimizda ilm olishga alohida e’tibor qaratilgan. Unga beriladigan savob va darajalar juda ham yuksak ekanini ko‘ramiz.
Darhaqiqat, har bir insonning tabiatida zulm va johillikka moillik bor. Faqat, Alloh taolo kimga adolatni ato qilgan bo‘lsa, u bilan zulmni ketkazadi. Kimga foydali ilm ato qilgan bo‘lsa, u bilan jaholatni yengib o‘tadi.
Ulamolarimiz: “mol-davlat, hol-axvol va sihhat-salomatlik bobida o‘zingdan ko‘ra pastroq, din, ilm va fazilatda o‘zingdan ko‘ra yuqoriroq kishilarga boq”- deyishadi. Zero, kim fazilat egasiga havas qilsa, unga ergashsa albatta, yaxshilik, sadoqat, sabr, vafo, omonat, rostgo‘ylik, halimlik, sahiylik qo‘yinki barcha go‘zal insoniy fazilatlarga ega bo‘ladi. Aksincha, kim obro‘, mol va lazzatlar ketidan chopsa, adovat va yomon fe’lli insonga aylanadi.
Ilm o‘z sohibini ulug‘ darajalarga ko‘taradi. Alloh taolo marhamat qiladi:
يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ...
...Alloh sizlardan imon keltirgan va ilm ato etilgan zotlarni (baland) daraja (martaba)larga ko‘tarur. Alloh qilayotgan (barcha yaxshi va yomon) amallaringizdan xabardordir. (Mujodala surasi, 11-oyat).
Ilm va olimlarning fazilatlari, ikki dunyoda erishadigan daraja va martabalariga doir hadislar ham juda ko‘p uchraydi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan olim kishining bir kunlik ibodati ilmsiz obidning qirq yillik ibodatiga teng ekani, qiyomatda shafoat qilishi, agar u ta’lim ham bersa, Yer va osmonlardagi barcha jonzot Allohdan unga mag‘firat so‘rashi va boshqa ko‘p bashoratlar sahih hadislar orqali rivoyat qilingan.
Sulaymon alayhissalomga Alloh taolo ilm, boylik va podshohlikdan birini tanlashni buyurganida u ilmni tanlaydi. Ilmning sharofatidan unga boylik va podshohlikni ham qo‘shib beradi.
Ali karramallohu vajhahu: ”Ilm ahli emasligini da’vo qilish ilmdagi sharafga ega ekaniga kifoya qiladi. O‘zida yo‘q ekanini tan olmaslik orlik keltiruvchi johil ekaniga kifoya qiladi”-degan edi. Ilm ahli bo‘lmagan kishi ilmni da’vo qilganida ilm o‘z egasiga sharaf bo‘lishga kifoyadir. Shuningdek, johillik ordir. Agar Abu Jahlga yo‘lda yo‘liqib qolib, ey johil desangiz, uni g‘azabdan yuzi qizarib ketardi. Vaxolanki, u nafaqat johil, balki “johillarning otasi” edi. Johil deb sifatlanish juda-juda achchiq va uyat bo‘lganidan u johil degan so‘zni inkor etadi. Shu bois, har bir inson sharaf bo‘lganidan agar chandiki unga to‘la qonli haqli bo‘lmasa ham dunyoda ilmlarni qaysidir birini o‘ziga nisbat beradi. Zotan, ilm o‘z egasini dunyoda ham, oxiratda ham martabasini baland qiladi.
Shuni aloxida ta’kidlash lozimki, oyat va hadislarda aytilgan ilmdan murod hamma foydali ilmlarni o‘z ichiga oladi. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ilm olishga qiziqtirib bunday deganlar:”... Kim ilm talab qilish yo‘liga tushsa, Alloh unga jannatning yo‘lini yengillashtiradi...”(Abu Dovud va Termiziy rivoyati).
Demak, dinimiz ilm talab qilishni har bir musulmonga beshikdan qabrgacha farz qilganini unitmaylik. Bir harf, bir so‘z, bir jumla bo‘lsa ham o‘rganib, unga amal qilishga kirishaylik. Oila a’zolarimiz, bolalarimizni ham ilmga qiziqtiraylik. Ilm o‘rganayotgan yoshlarimizni qo‘llab-quvvatlaylik hamda ularga dalda bo‘lib, o‘zlari tanlagan yo‘l qanchalar ulug‘ ekanini tushuntiraylik.
Bugun yurtimizda axoliga xususan yoshlarga yaratilayotgan sharoitlar taxsinga loyiq. Ayniqsa, yoshlarimiz har taraflama yetuk va barkamol avlod bo‘lishlariga barcha imkoniyatlar eshigi ochiq. Bu yaratilgan sharoitlardan unimli foydalanib, yurtimiz ravnaqiga o‘zini salmoqli xissasini qo‘shadigan ilm va kasb egasi bo‘lishga xarakat qilish ham qarzimiz ham farzimizdir. Zero, bu aziz Vatan ilm darg‘alarini dunyoga yetkazib bergan muqaddas zamindir. Biz o‘z ajdodlarimizga munosib avlod bo‘lishga intilaylik.
Yangi boshlangan o‘quv yili barchamizga muborak bo‘lsin!
Jaloliddin Hamroqulov,
TII Tahfizul Qur’on kafedrasi mudiri, "Novza" jome masjidi imom xatibi
Iymon 
Namoz 
Ro'za 
Zakot 
Haj 
Qur'on 
Islom saboqlari 
Aloqa 
