Ilm- hamma narsa uning ustiga bino qilinadigan va har bir narsaning asosi hisoblanadi. Dinimiz islom ilm dinidir. Biror bir din yoki ta’limot muqaddas islom dinichalik insonlarni ilmga qiziqtirgan emas. Zero, musulmonlarning ilmga targ‘ib qilganini birgina ilk nozil bo‘lgan oyatning o‘zidan bilib olish qiyin emas. Alloh taolo marhamat qiladi:
اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ
O‘qing (ey, Muhammad! Butun borliqni) yaratgan zot bo‘lmish Rabbingiz ismi bilan! (Alaq surasi, 1-oyat).
Yaratgan bandalariga bergan ne’matlari ichida birgina ne’mat ziyodasi bilan berilishi so‘raladi. U ham bo‘lsa ilmdir. Zotan buyuk Robbimiz shunday ta’lim beradi:
وَقُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْمًا...
“...va ayting: Ey, Rabbim! Menga ilmni ziyoda et!” (Toha surasi, 114-oyat).
Oyati karimadagi buyruq payg‘ambar alayhissalomga bo‘lsada, biz ummatlariga ham umumiy hisoblanadi. Demak, barcha inson ilmga muxtojdir. Zero, payg‘ambarlar ilmga extiyojli bo‘lsalar va uni ziyodasi zarur bo‘lsa, boshqalarga baqadri avloku, ilmga muxtojlik va ziyodasi?
Ilm xosil qilishda avval niyatni xolis qilmoq zarur. Qolaversa, ilm taxsil qilishda mashaqqatlarga sabr va matonat talab qilinadi. “Oson kelgan narsa, oson ketadi”- degan gap bor. Imom Buxoriy rohmatulloh alayh ilm kitobini ilmni fazilatlaridan boshlaganlari bejizga emas albatta. Chunki, ilm olish o‘ziga yarasha mashaqqatni talab qiladi. Shuning uchun islom dinimizda ilm olishga alohida e’tibor qaratilgan. Unga beriladigan savob va darajalar juda ham yuksak ekanini ko‘ramiz.
Darhaqiqat, har bir insonning tabiatida zulm va johillikka moillik bor. Faqat, Alloh taolo kimga adolatni ato qilgan bo‘lsa, u bilan zulmni ketkazadi. Kimga foydali ilm ato qilgan bo‘lsa, u bilan jaholatni yengib o‘tadi.
Ulamolarimiz: “mol-davlat, hol-axvol va sihhat-salomatlik bobida o‘zingdan ko‘ra pastroq, din, ilm va fazilatda o‘zingdan ko‘ra yuqoriroq kishilarga boq”- deyishadi. Zero, kim fazilat egasiga havas qilsa, unga ergashsa albatta, yaxshilik, sadoqat, sabr, vafo, omonat, rostgo‘ylik, halimlik, sahiylik qo‘yinki barcha go‘zal insoniy fazilatlarga ega bo‘ladi. Aksincha, kim obro‘, mol va lazzatlar ketidan chopsa, adovat va yomon fe’lli insonga aylanadi.
Ilm o‘z sohibini ulug‘ darajalarga ko‘taradi. Alloh taolo marhamat qiladi:
يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ...
...Alloh sizlardan imon keltirgan va ilm ato etilgan zotlarni (baland) daraja (martaba)larga ko‘tarur. Alloh qilayotgan (barcha yaxshi va yomon) amallaringizdan xabardordir. (Mujodala surasi, 11-oyat).
Ilm va olimlarning fazilatlari, ikki dunyoda erishadigan daraja va martabalariga doir hadislar ham juda ko‘p uchraydi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan olim kishining bir kunlik ibodati ilmsiz obidning qirq yillik ibodatiga teng ekani, qiyomatda shafoat qilishi, agar u ta’lim ham bersa, Yer va osmonlardagi barcha jonzot Allohdan unga mag‘firat so‘rashi va boshqa ko‘p bashoratlar sahih hadislar orqali rivoyat qilingan.
Sulaymon alayhissalomga Alloh taolo ilm, boylik va podshohlikdan birini tanlashni buyurganida u ilmni tanlaydi. Ilmning sharofatidan unga boylik va podshohlikni ham qo‘shib beradi.
Ali karramallohu vajhahu: ”Ilm ahli emasligini da’vo qilish ilmdagi sharafga ega ekaniga kifoya qiladi. O‘zida yo‘q ekanini tan olmaslik orlik keltiruvchi johil ekaniga kifoya qiladi”-degan edi. Ilm ahli bo‘lmagan kishi ilmni da’vo qilganida ilm o‘z egasiga sharaf bo‘lishga kifoyadir. Shuningdek, johillik ordir. Agar Abu Jahlga yo‘lda yo‘liqib qolib, ey johil desangiz, uni g‘azabdan yuzi qizarib ketardi. Vaxolanki, u nafaqat johil, balki “johillarning otasi” edi. Johil deb sifatlanish juda-juda achchiq va uyat bo‘lganidan u johil degan so‘zni inkor etadi. Shu bois, har bir inson sharaf bo‘lganidan agar chandiki unga to‘la qonli haqli bo‘lmasa ham dunyoda ilmlarni qaysidir birini o‘ziga nisbat beradi. Zotan, ilm o‘z egasini dunyoda ham, oxiratda ham martabasini baland qiladi.
Shuni aloxida ta’kidlash lozimki, oyat va hadislarda aytilgan ilmdan murod hamma foydali ilmlarni o‘z ichiga oladi. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ilm olishga qiziqtirib bunday deganlar:”... Kim ilm talab qilish yo‘liga tushsa, Alloh unga jannatning yo‘lini yengillashtiradi...”(Abu Dovud va Termiziy rivoyati).
Demak, dinimiz ilm talab qilishni har bir musulmonga beshikdan qabrgacha farz qilganini unitmaylik. Bir harf, bir so‘z, bir jumla bo‘lsa ham o‘rganib, unga amal qilishga kirishaylik. Oila a’zolarimiz, bolalarimizni ham ilmga qiziqtiraylik. Ilm o‘rganayotgan yoshlarimizni qo‘llab-quvvatlaylik hamda ularga dalda bo‘lib, o‘zlari tanlagan yo‘l qanchalar ulug‘ ekanini tushuntiraylik.
Bugun yurtimizda axoliga xususan yoshlarga yaratilayotgan sharoitlar taxsinga loyiq. Ayniqsa, yoshlarimiz har taraflama yetuk va barkamol avlod bo‘lishlariga barcha imkoniyatlar eshigi ochiq. Bu yaratilgan sharoitlardan unimli foydalanib, yurtimiz ravnaqiga o‘zini salmoqli xissasini qo‘shadigan ilm va kasb egasi bo‘lishga xarakat qilish ham qarzimiz ham farzimizdir. Zero, bu aziz Vatan ilm darg‘alarini dunyoga yetkazib bergan muqaddas zamindir. Biz o‘z ajdodlarimizga munosib avlod bo‘lishga intilaylik.
Yangi boshlangan o‘quv yili barchamizga muborak bo‘lsin!
Jaloliddin Hamroqulov,
TII Tahfizul Qur’on kafedrasi mudiri, "Novza" jome masjidi imom xatibi
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Bir kuni Fath ibn Xoqon xalifa Mutavakkilning huzuriga kirdi. Xalifa jim o‘tarar va bir narsa haqida chuqur o‘ylardi. Fath bu jimlikni buzib: “Nimalar haqida o‘ylayapsiz, ey mo‘minlar amiri?” – deya so‘radi. Xalifa: “Men yer yuzida turmushi eng farovon kishi kim ekan?” deb o‘ylayotgan edim”, dedi. Fath bo‘lsa: “Dunyoda eng faravon hayot kechirayotgan kishi siz-da! Allohga qasamki, u – sizsiz!” – dedi. Xalifa: “Yo‘q! Men emas. Keng hovlisi, soliha ayoli, qobil farzandlari va yetarli rizqi bo‘lgan kishi – hayoti eng faravon odamdir”, dedi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ham: “To‘rt narsa baxtning belgisidir: soliha ayol, keng turar-joy, solih qo‘shni, yaxshi ulov. To‘rt narsa esa badbaxtlik belgisidir – yomon xotin, yomon qo‘shni, chatoq ulov, tor xonadon”, deganlar.
Ba’zilar baxtni mashhurlikda, molu davlatga ega bo‘lishda deb biladilar. Bu dunyoda Allohning muxlis bandalarigina his qiladigan saodat ta’mini totish baxtiga musharraf bo‘lmagan holda yashab o‘tadilar.
Oriflardan biri: “Podshohlar bizda qandayin baxt borligini bilganlarida edi, unga yetishish uchun bizga qarshi qilich ko‘tarib jang qilishardi”, deydi.
G‘alaba bilan saodat orasida katta farq bor. G‘alaba bu – o‘zingiz istab turganning ustidan zafar qozonish bo‘lsa, nening ustidan g‘olib bo‘lsangiz, u sizning xohishingizga mansub bo‘lmog‘i chin saodatdir.
Oskar Uayld[1]ning shunday gapi bor: “Baxt faqatgina unga bir nechta kishilar bilan birga yetishsang haqiqiy bo‘ladi. Og‘riq, azob ham faqatgina bir o‘zingning boshingga tushsa alamli bo‘ladi. Saodat – boshqa kishilarni baxtli qilishdir”.
Olmon fizigi Maks Plank: “Saodatni muhofaza qilish uchun uni boshqalar bilan bo‘lishishing kerak”, degan.
G‘arb mutafakkirlaridan yana biri: “Tajribamdan o‘tgan narsa shuki, eng buyuk baxt – yaxshilikni yashirincha qilganimdan keyin kutilmaganda bu yaxshiligim odamlar qulog‘iga yetib borishini ko‘rishim”, degan edi.
Ingliz yozuvchisi Uilyam Somerset Moem[2]: “Biz ulg‘ayib borarkanmiz saodat – olishda deb o‘ylardik, keyinchalik bildikki, baxt – berishda ekan”, deydi.
Baxt – boshqalarga tortiq qilish va yaxshi ishlarni amalga oshirishda mujassam. Baxt birovdan narsa olish va o‘zganing qo‘liga qarashda emas.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] To‘liq ismi: Oskar Fingal O’Flaerti Uills Uayld. 1854 yilda Dublin shahrida tug‘ilgan. Shoir, dramaturg, ssenarist. 1900 yil 30 noyabrda 46 yoshida Parijda vafot etgan.
[2] 1874 yil 25 yanvarda Fransiyada tug‘ilgan. 1965 yil16 dekabrda Nitssa shahrida vafot etgan. 1897 yilda chop etilgan “Lambetlik Liza” romani bilan mashhur bo‘lgan.