10 Январ, 2025, 10 Ражаб, 1446
10 Январ, 2025, 10 Ражаб, 1446
«Бас, ўз китоби (номаи аъмоли) ўнг томонидан берилган киши айтур: “Мана менинг китобимни ўқинглар”» (Ал-Ҳоққа сураси, 19-оят).
Ушбу ояти карима дастлаб Ҳабашистонга, сўнг Ясрибга ҳижрат қилган биринчи муҳожир Абу Салама ҳақида нозил бўлган.
Ибн Абу Осим Ибн Аббос розийаллоҳу анҳудан қилган ривоятда бундай келади: “(Қиёмат куни) номаи аъмолини ўнг томонидан оладиган биринчи киши Абу Салама ибн Абдул Асад розийаллоҳу анҳудир. Номаи аъмолини чап томонидан оладиган биринчи киши унинг акаси Суфён ибн Абдул Асаддир”.
Тўлиқ исми: Абдуллоҳ ибн Абдул Асад Махзумий. Куняси: Абу Салама. Исломни илк қабул қилган ўн саҳобадан кейин, Набий алайҳиссалом Дорул Арқамга киришларидан олдин имон келтирганлардан. Отаси: Абдул Асад ибн Ҳилол. Онаси: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг аммалари Барра бинти Абдулмутталиб. Турмуш ўртоғи: Умму Салама розийаллоҳу анҳо. Абу Салама Набий алайҳиссаломнинг ҳам аммаларининг ўғли, ҳам эмикдошларидир. Абу Лаҳабнинг чўриси Сувайба розийаллоҳу анҳо иккалаларини эмизган.
Ҳидоят қуёши порлади
Абу Салама атрофида содир бўлаётган, соғлом қалб эгаси кўтара олмайдиган жоҳилият ишларини кўриб, юраги эзилар, оғриқ чекарди. Қанийди, бир тонг отсаки, жоҳилиятнинг бу зулматлари парчаланса... Қуёш нуридан бутун олам ёришса...
Ниҳоят кутилган тонг келди. Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбар этиб юборилишлари билан ҳидоят қуёши жоҳилият зулматларини ёриб, ўз нурини ёя бошлади. Аввалида бу ҳидоят нуридан баҳраманд бўлганлар камчиликни ташкил этди. Абу Салама улар орасида эди.
Жоҳилият ҳаётидан яхшигина насиба олаётган баъзи мушриклар кўп йиллик обрў-эътибор ва мартабаларидан айрилишни исташмади. Шу боис мусулмонларни Исломдан узоқлаштиришни исташди. Мўминларни бу йўлдан қайтариш учун зулмнинг турли кўринишларини ишга солишди.
Набий алайҳиссалом саҳобаларнинг азобланишларини истамадилар. Мушрикларнинг жабр-зулмидан сақланиш учуш Ҳабашистонга ҳижрат қилишни буюрдилар. Абу Салама ва унинг оиласи ҳам биринчи муҳожирга айланди...
Интилганга толе ёр
Аллоҳнинг Ҳабибидан узоқда яшаш, соғинч ҳисси бошқа муҳожирлар қатори Абу Саламанинг ҳам қалбини ўртарди. Маккадан келган ҳар бир хабарни интиқлик билан кутди. Кейин эса Маккада вазият юмшагани, мусулмонлар сони кўпаяётгани ҳақидаги гап-сўзларга ишониб, Ҳабашистонда кўп вақт қололмади. Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг суҳбатларидан баҳра олиш учун оиласи билан яна Маккага қайтди.
Бироқ вазият у кутганидек эмас эди. Мушриклар, айниқса, ўз қабиласи Бани махзумликлар Абу Салама ва унинг оиласига тинчлик бермади. Сабаби, Абу Жаҳл ушбу қабиланинг раиси эди. Бунинг устига Абу Саламанинг ҳимоячиси – тоғаси Абу Толиб ҳам вафот этганди.
Ойнинг ўн беши қоронғу, ўн беши ёруғ деганларидек, Ясрибга ҳижрат бошланди. Абу Салама яна йўлга отланди. Унинг Ясрибга кўчиш ихтиёри Ҳабашистонга қайтиб кетишдан кўра кучлироқ эди. Чунки Ясриб билан Макка ораси Ҳабашистонгача бўлган масофадан кўра яқинроқ, у ернинг аҳолиси араблар бўлиб, тили бир, табиати бир-бирига мос эди. Ясриб аҳолисининг мусулмон бўлаётгани, айниқса, у ерга Мусъаб розийаллоҳу анҳунинг динни ўргатиш учун юборилгани, ибодатларини хавотирсиз бажаришига, Ислом динини янаям кўпроқ ўрганишига имкон яратарди.
Ушбу омиллар сабаб Абу Салама оиласи билан Мадина сари отланди. Бироқ ҳижрат чоғида катта қийинчиликларга дучор бўлди. Йўл-йўлакай аёлининг қариндошлари Умму Салама розийаллоҳу анҳони ҳибсга олишди. Қабиладошлари эса ўғли Саламани олиб қолишди. Абу Салама Мадинага ёлғиз ўзи сафар қилишга мажбур бўлди. Фақат бир йилдан сўнггина бутун оила Ясрибда жамланди.
Абу Салама аввалига Қубода мадиналик ансорий Мубашшир ибн Абдул Мунзир розийаллоҳу анҳунинг уйига келиб тушди. Кейинчалик Расулуллоҳ алайҳиссалом унга Бани Зуҳра қавмидан маскан ажратиб бердилар. Яна Саъд ибн Хайсама ансорий билан биродар тутинтирдилар.
Мадинада Абу Салама Набий алайҳиссаломнинг ҳар бир ишлари, хулқларини ўрганиб, ўрнак олди, соя каби доимо эргашиб юрди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга нисбатан муҳаббати кундан-кун зиёдалашиб борди. Натижада у зот учун жонини, мол-дунёсини фидо қиладиган ҳолга етди.
Ҳижратнинг иккинчи йили мусулмонлар билан Макка мушриклари ўртасида Бадр ғазоти бўлиб ўтди. Жангда оз сонли мусулмонлар орасида Абу Салама ҳам иштирок этди. Мусулмонлар зафар қозонишди. Худди шу йили Пайғамбаримиз алайҳиссалом Ушайра ғазотига кетаётиб, Абу Саламани Мадинада ўринбосар этиб қолдирдилар. Кейинги йили Уҳуд жангида Абу Салама қўлидан жароҳатланди...
Уҳуддан икки ой ўтар-ўтмас, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга Хувайлиднинг Тулайҳа ва Салама исмли икки ўғли мусулмонларга қарши уруш учун қавмидан одам тўплагани хабари келди. Набий алайҳиссалом 150 кишилик жангчи гуруҳ тузиб, Абу Саламани бошлиқ этиб юбордилар. Аскарлар билан душманни енгиб ортга қайтишди. Бу юришда Абу Саламанинг қўлидаги эски жароҳати яна очилиб, қон кета бошлади. Аҳволи оғирлашди.
Ўлим тўшагида ётаркан, бир вақтлар Набий алайҳиссаломнинг: «Сизлардан қай бирингизга мусибат етса: “Албатта, биз Аллоҳникимиз ва албатта, биз Унга қайтувчимиз. Ё Аллоҳ, ушбу мусибатимга Сендан ажр умид қилдим. Бас, менга мусибатим эвазига ажр бер. Унинг ўрнига яхшилик бер”, деб айтган таълимларини эслади ва: “Ё Раббим, мендан сўнг аҳлимга мендан кўра яхшироқ ўринбосар ато этгин», деб дуо қилди.
Оламлар сарвари зиёратга келганларида Абу Салама эндигина жон таслим қилган, кўзлари очиқ қолган эди. Набий алайҳиссалом муборак қўллари билан кўзларини юмдирдилар ва: “Руҳ қабз этилса, кўз унга эргашади”, дедилар. Шу вақт унинг оиласидаги кишилар уввос солиб фарёд қила бошлашди. Буни кўрган Набий алайҳиссалом: “Ўзингизга фақат яхшилик тиланг. Албатта, фаришталар омин деб туришади”, деб огоҳлантирдилар. Сўнг: “Ё Аллоҳ, Абу Саламани мағфират эт, Наъим жаннатларида унинг даражасини юқори қил. Бизни ҳам, уни ҳам мағфират айла, эй оламлар Рабби”, дея дуо қилдилар (Имом Муслим ривояти).
Абу Салама вафот этганда Умму Салама розийаллоҳу анҳо истиржо айтди. Ушбу дуо ижобатидан кейинчалик Набий алайҳиссаломга турмушга чиқиб, мўминлар онаси шарафига эришди.
Тошкент Ислом институти ўқитувчиси
Ҳафиза БАХТИЁР қизи тайёрлади.
Бир ўтириб, яшаб ўтган шунча йиллик ҳаётимизда бошдан кечирган ғам-ғуссаларимиз ҳақида фикр юритиб кўрсак, қайғулар икки хил эканини кўрамиз:
Биринчиси – ўша пайтда кўзимизга катта кўриниб, ҳатто йиғлашимизга сабаб бўлган қайғуларимиз. Лекин вақт ўтиши билан улар аслида оддий нарса экани, йиғлашга арзимаслиги маълум бўлади. Баъзан ўша кунларни эслаганимизда кулгимиз келиб, «Шу арзимас нарса учун ҳам сиқилиб, йиғлаб юрган эканманми? У пайтларда анча ёш бўлган эканмиз-да», деб қўямиз.
Иккинчиси – ҳақиқатдан ҳам катта мусибатлар. Баъзилари ҳаётимизни зир титратган. Бу қайғулар ҳам ўтиб кетади, лекин ўчмайдиган из қолдириб кетади. Бу излар узоқ йилларгача қалбга оғриқ бериб тураверади. Бу қайғулар баъзан тўхтаб, баъзан ҳаракатга келиб, янгиланиб турадиган вулқонга ўхшайди. Бундай ғам-қайғуларнинг яхши тарафи шундаки, улар ҳаётда ҳам, охиратда ҳам яхшиликларнинг кўпайишига сабаб бўлади. Улар қалбимизда ўчмас из қолдирса, ҳар эслаганда кўзларимизда ёш қалқиса, энг асосийси – ўшанда дуога қўл очиб, сабр билан туриб бера олсак, кўп-кўп яхшиликларга, ажр-савобларга эга бўламиз. Ғам-қайғу янгиланиши билан яхшиликлар ҳам янгиланиб бораверади.
Ғам-қайғусиз ҳаётни кутиб яшаётган қизга «Сиз кутаётган кун бу дунёда ҳеч қачон келмайди», деб айтиш керак.
Аллоҳ таоло «Биз инсонни машаққатда яратдик», деган (Балад сураси, 4-оят).
Бу ҳаёт – ғам-ташвишли, азоб-уқубатли, машаққатли ҳаётдир. Мўмин одам буни жуда яхши тушунади. Бу дунёда қийналса, азоб чекса, охиратда албатта хурсанд бўлишини билади. Инсон мукаммал бахтни фақатгина охиратда топади. Шунинг учун улуғлардан бирига «Мўмин қачон роҳат топади?» деб савол беришганда, «Иккала оёғини ҳам жаннатга қўйганида», деб жавоб берган экан.
Аллоҳнинг меҳрибонлигини қарангки, охират ҳақида ўйлаб, унга тайёргарлик кўриш ҳаётни гўзал қилади, қайғуларни камайтириб, унинг салбий таъсирини енгиллатади, қалбда розилик ва қаноатни зиёда қилади, дунёда солиҳ амалларни қилишга қўшимча шижоат беради, мусибатга учраганларни бу ғам-ташвишлар, азоб-уқубатлар бир кун келиб, бу дунёда бўлсин ёки охиратда бўлсин, барибир якун топишига ишонтиради. Охират ҳақида ўйлаб, фақат солиҳ амаллар қилишга интилиш инсонни бахтли қилади.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: «Кимнинг ғами охират бўлса, Аллоҳ унинг қалбига қаноат солиб қўяди, уни хотиржам қилиб қўяди, дунёнинг ўзи унга хор бўлиб келаверади. Кимнинг ғами дунё бўлса, Аллоҳ унинг дардини фақирлик қилиб қўяди, паришон қилиб қўяди, ваҳоланки дунёдан унга фақат тақдир қилинган нарсагина келади».
Аллоҳ таоло фақат охират ғами билан яшайдиган (охират ҳақида кўп қайғурадиган, ҳар бир амалини охирати учун қиладиган) қизнинг қалбини дунёнинг матоҳларидан беҳожат қилиб қўяди. Қарабсизки, бу қиз ҳар қандай ҳолатда ҳам ўзини бахтли ҳис қилади, ҳаётидан рози бўлиб яшайди. Хотиржамликда, осойишталикда, қаноатда яшагани учун истамаса ҳам қўлига мол-дунё кириб келаверади. Зеро, Аллоҳ таоло охират ғамида яшайдиган, шу билан бирга, ҳаётий сабабларни ҳам қилиш учун ҳаракатдан тўхтамаган кишининг ризқини кесмайди, уни неъматларига кўмиб ташлайди.
Аммо Аллоҳ таоло бор ғам-ташвиши дунё бўлган қизни фақирлар қаторида қилиб қўяди. Бундай қиз мол-дунёга кўмилиб яшаса ҳам, ўзини фақир, бечора ҳис қилаверади. Натижада дарди янгиланаверади, дардига дард қўшилаверади, фикрлари тарқоқ бўлиб, изтиробга тушади. Афсуски, шунча елиб-югургани билан фақат дунёнинг неъматларига эриша олади, охиратда насибаси бўлмайди.
Абдуллоҳ Абдулмуътий, Ҳуда Саъид Баҳлулнинг
“Қулоғим сенда қизим” китобидан Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ,
Абдулҳамид Умаралиев таржимаси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа