O`zbekiston musulmonlari idorasi

Maqolalar

TAOMLANISH SIRLARI

30.01.2025 8766 9 min.

TAOMLANISH SIRLARI (7 qismdan iborat)

ULUG‘ USTOZ ULAMOLARIMIZ bayon qilib berganlar:

(1-qism)

KALOMULLOHNING OYATI KARIMALARIDA

XUDOIM TAOLO MARHAMAT QILADI:

«Bas, ey, mo‘minlar! Alloh sizlarga rizq qilib bergan narsalarning poklarini yeng hamda, agar Allohga ibodat etuvchi bo‘lsangiz, Uning ne’matlariga shukr qilingiz!» (Nahl surasi 16/114 oyat);
«Sizlar o‘zlaringiz ichayotgan suvni o‘ylab ko‘rdingizmi?! Uni bulutlardan sizlar yog‘dirdingizmi yoki Biz yog‘diruvchimizmi?! Agar Biz xohlasak, uni sho‘r va achchiq qilib qo‘ygan bo‘lur edik. Bas, shu obi hayot uchun ham shukr qilmaysizmi?» (Voqea surasi 56/68-70 oyatlar);
«Biz osmondan aniq o‘lchov bilan suv yomg‘ir, qor yog‘dirib, uni yerga joylab qo‘ydik va Biz uni ketkazishga ham, albatta, qodirdirmiz» (Mo‘minun surasi 23/18 oyat);
«Yenglar, ichinglar, ammo isrof qilmanglar! Zero U isrof qilguvchilarni sevmas!» (A’rof surasi 7/31 oyat);
«Yana Rabbingiz e’lon qilgan bu so‘zlarni eslangiz: «Qasamki, agar bergan ne’matlarimga shukr qilsangiz, albatta, ularni yanada ziyoda qilurman. Bordi-yu, noshukrchilik qilsangiz, albatta, azobim ham juda qattiqdir» (Ibrohim surasi 14/7 oyat).

JANOBI PAYG‘AMBARIMIZ

RASULULLOH SALLALLOHU ALAYHI VASALLAM

MЕHR-MURUVVAT TARIQASIDA MARHAMAT QILADILAR:

“Taomdan oldin va keyin qo‘llarni yuvish faqirlikni daf qiladi va bu – o‘tgan payg‘ambarlarning sunnatlaridandir” (Imom Tabaroniy rivoyatlari);
“Kim yaxshiligini Alloh ziyoda qilishini istasa, taom tayyor bo‘lganida va oxirida qo‘lini yuvsin!” (Imom Ibn Moja va Imom Bayhaqiy rivoyatlari);
“Har kimki taomdan oldin qo‘lini yuvsa, kambag‘allikdan emin bo‘lg‘ay”;
“Haq bo‘la turib, janjalni tark etgan kishiga Jannat yonidagi bir uyga kafilman!

Hazildan bo‘lsa ham, yolg‘onni tark etgan kishiga Jannat o‘rtasidagi bir uyga kafilman!

Go‘zal xulqli kishiga Jannatning eng yuqorisidagi bir uyga kafilman!” (Imom Abu Dovud rivoyatlari);

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladi: «Nabiy sallallohu alayhi vasallam uyga kirdilar va to‘satdan ko‘zlari to‘kilgan uvoqlarga tushdi. Ularni terib oldilar va tozalab yedilar. So‘ngra: “Alloh taolo bergan ne’matlarni qadrlagin! Zero u ne’matlar biron qavmdan olib qo‘yilsa, boshqa qaytib berilmaydi!” – dedilar»;
“Nonni e’zozlanglar, chunki Alloh taolo uni ulug‘lagan. Kim nonni ulug‘lasa, Alloh taolo u kishini ulug‘laydi” (Imom Tabaroniy rivoyatlari);
“Nonni hurmat qilinglar! Chunki Alloh taolo uni osmon barakotidan nozil qildi, yer barakotidan chiqardi”;
“Inson qornidan yomonroq idishni to‘ldirmaydi. Odam bolasiga belni qoim qiladigan kichik luqma kifoyadir. Bas, qorinning uchdan biri – taom, uchdan biri – suv va qolgan uchdan biri – nafas uchundir” (Imom Termiziy rivoyatlari);
“Odamlarni suv bilan siylagan kishi o‘zi oxirgi bo‘lib ichadi” (Imom Termiziy rivoyatlari);
“Taom suzilgan laganning atrofidan yenglar, o‘rtasidan yemanglar! Zero o‘rtasiga baraka yog‘ilib turadi” (Imom Ibn Moja rivoyatlari);
“Nonni e’zozlanglar, unga qo‘shib yeyiladigan nonxurush yoki taomni kutmaslik uni e’zozlashdandir” (Imom Bayhaqiy rivoyatlari);
“Rasululloh sallallohu alayhi vasallam taomni ayblamasdilar. Agar ishtahalari tortsa – yerdilar. Ko‘ngillari tusamasa – tark qilar edilar” (Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyatlari);
Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam sahobalardan Sa’ad raziyallohu anhu tahorat qilayotganida: “Ey, Sa’ad, bu isrof nimasi?” – dedilar. Sa’ad raziyallohu anhu: “Tahoratda ham isrof qilish bormi?” – deb so‘radi. Shunda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: “Ha, agarchi oqib turgan daryoning bo‘yida turgan bo‘lsangiz ham!” – dedilar (Imom Ibn Moja va Imom Ahmad rivoyatlari);
“Isrofga yo‘l qo‘ymay va takabburlik qilmagan holda yeng, iching, kiyining va sadaqa qiling!” (Imom Abu Dovud va Imom Ahmad rivoyatlari);
“Rasululloh sallallohu alayhi vasallam taom tanovul qilsalar, uchta barmoqlarini yalardilar va: “Qachon, birortangizdan luqma tushsa, uni olsin va undagi nopok narsani ketkazib, uni yesin. Uni shaytonga tashlamasin!” – dedilar. Shuningdek, laganni barmoqlar bilan sidirib yalashga amr qildilar. “Albatta, sizlar taomingizning qayerida baraka bo‘lishini bilmaysiz”, – dedilar” (Imom Muslim rivoyatlari);
“Rasululloh sallallohu alayhi vasallam uchta barmoqlari bilan yer edilar va qo‘llarini artishdan oldin ularni yalar edilar” (Imom Muslim, Imom Abu Dovud, Imom Termiziy, Imom Nasoiy rivoyatlari).
Imom Hakim Termiziy “Navodirul usul”da rivoyat qilgan hadisi sharifda: “Ey, Oisha, Allohning ne’matlariga yaxshi munosabatda bo‘lgin! Agar u ne’matlar biron qavmdan olib qo‘yilsa, kamdan-kam hollarda qaytib keladi”, deb keltirilgan;
“Alloh taologa taomlarning yoqimlirog‘i – uning ustida qo‘llarning ko‘p bo‘lganidir” (Imom Bayhaqiy va Imom Ibn Hibbon rivoyatlari);
“Kim hayotda tejamli bo‘lsa, qashshoqlik ko‘rmaydi” (Imom Termiziy rivoyatlari);
“Yenglar, ichinglar, kiyinglar va sadaqa qilinglar. Isrof va mutakabbirlikka yo‘l qo‘ymanglar!” (Imom Abu Dovud va Imom Nasoiy rivoyatlari);
“Nafsingiz xohlagan har narsani yeyaverishingiz ham isrofdir” (Imom Ibn Moja rivoyatlari);
“Nonni e’zozlanglar! Chunki Alloh taolo uni osmon barakotlaridan biri qilib tushirgandir”;
“Taomning barakasi – taomlanishdan oldin va keyin qo‘lni yuvishdadir” (Imom Termiziy rivoyatlari);
“Ustida ko‘p qo‘l bo‘lgan ovqat – Alloh huzurida ovqatlarning sevimlisidir”;
“Oltin va kumush idishlarda taom va suv ichmanglar!”;
“Tejamkor kishi nochor bo‘lmas”;
“Agar birortangiz ziyofatga chaqirilsa, chaqiriqqa albatta javob bersin. Agar ro‘zador bo‘lsa, ziyofat egasi haqqiga duo qiladi. Ro‘zador bo‘lmasa, taomlanadi” (Imom Muslim rivoyatlari);
“Nonni ehtirom qilinglar!”;
“Tejamkor kishi aslo faqir bo‘lmaydi”;
“Nabiy sallallohu alayhi vasallam ichimlik ichganlarida uch marta nafas olar edilar va: “Mana shu qondiruvchiroq, bezararroq va singuvchiroq”, – der edilar”;
“Taomning o‘rtasiga baraka yog‘ilib turadi. Bas uning atrofidan yenglar, o‘rtasidan yemanglar!”;
“Kechki taom tayyorlanganda namozga takbir aytilsa, kechki taomdan boshlanglar!”;
“Kechki taom hozirlansa, shom namozini o‘qishdan oldin kechki taomdan boshlanglar!”;
“Birortangizning luqmasi yerga tushib ketsa, uni olib, yopishgan zararli narsalarni ketkazib, yesin. Uni shayton uchun tark qilmasin. Barmoqlarini yalamaguncha qo‘lini sochiqqa artmasin. Chunki, u baraka taomning qayerida ekanini bilmaydi” (Imom Muslim rivoyatlari);
“Kim bir birodarini to to‘ygunicha non bilan siylasa, to qongunicha suv bilan sug‘orsa, Alloh taolo uni do‘zaxdan yetti xandaq uzoq qiladi. Har bir xandaq yetti yuz yillik yo‘ldir” (Imom Nasoiy va Imom Hokim rivoyatlari);
«Nabiy sallallohu alayhi vasallamning sahobalari Ul Zotga aytdilar: “Biz ovqatlanamiz, lekin to‘ymaymiz». Shunda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: “Sizlar yakka-yakka ovqatlanasizlarmi?” – dedilar. Ular: “Ha, shunday”, – deyishdi. U Zot sallallohu alayhi vasallam: “Ovqatning ustida jam bo‘linglar va Allohning ismini aytinglar, sizlarga baraka beradi”, – dedilar» (Imom Abu Dovud rivoyatlari);
“Tishlaringiz orasini tozalashlik bilan ularni toza-ozoda tuting! Chunki bu bir poklikdir. Poklik, ozodalik – imonga, imon esa o‘z egasini jannatga boshlab borur” (Imom Tabaroniy rivoyatlari);
“Kim tilla yoki kumush idishda ichsa, albatta, jahannam olovi uning qornida qaynaydi” (Imom Muslim rivoyatlari);
“Taomlarning eng yomoni – boylar xoslab chaqirilib, faqirlar taklif qilinmay qolganidir” (Imom Buxoriy rivoyatlari);
“Bir kishining taomi ikki kishiga yetgaydir” (Imom Tabaroniy rivoyatlari);
“Odamlarning yaxshisi – kishilarga manfaati ko‘p tekkanidir”;
“Dasturxonga to‘kilgan taom va ushoqlarni terib yeydigan odamning gunohlari to‘kiladi”;
“Qo‘llarida ovqatdan qolgan yog‘ qoldiqlari bilan yotib uxlagan odamga biror kasallik yopishsa, o‘zidan ko‘rsin;
“Mo‘minlarning imoni eng mukammali — xulqi go‘zal bo‘lganlaridir” (Imom Termiziy rivoyatlari);
“Albatta, odamlarga go‘zal xulqdan afzalroq narsa berilmagan” (Imom Tabaroniy rivoyatlari);
“Allohning ne’matlari bilan yaxshi qo‘shnichilik qilinglar, zero u biror oiladan ketib qolsa, qaytib kelmasligi mumkin”;
“Ey, Odam farzandi! Hamisha ovqatlanishga o‘tirganingda qorni och bechoralarni ham esingda tut! Shunda sen Allohning bergan ne’matlariga shukr qilishing osonroq bo‘ladi” (hadisi qudsiy);
“Albatta, men – Allohning quliman. Qullardek o‘tiraman va qullardek ovqatlanaman”.

1 – qism tugadi. Davomi bor...).

Ibrohimjon domla Inomov

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati

Javvaz yoki ja’zariy emasmisiz?

02.05.2025 970 9 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Kibr, o‘zini boshqalardan yuqori deb hisoblash, ulardan ustun qo‘yish, o‘zini boshqalarga nisbatan yuksak ko‘rish va ularga nisbatan mag‘rurlik qilishdir. Bu, ko‘pincha odamlarning boshqa kishilarni pastga urish, ular bilan adolatli munosabatda bo‘lmaslik va o‘zini juda katta ko‘rsatish kabi xulq-atvorlarni o‘z ichiga oladi.

Saodat kaliti hushyorlik va fahmu farosatdadir. Badbaxtlik manbasi kibr va g‘aflatdadir.

Banda uchun Alloh taoloning ne’matlari ichida iymon va ma’rifatdan ulug‘i yo‘qdir. Unga erishish uchun bag‘rikenglik va qalb ko‘zi o‘tkirligidan boshqa vasila yo‘qdir.

Kufr va ma’siyatdan kattaroq balo va ofat yo‘qdir. Mazkur ikki narsaga chaqirishda qalb ko‘rligi va jaholat zulmatidan boshqa narsa yo‘qdir.

Ziyrak kishilar Alloh taolo ularni hidoyatini iroda qilgan va qalblarini Islomga keng qilib qo‘yganlardir.

Mutakabbirlar Alloh taolo ularni zalolatini iroda qilgan va qalblarini xuddi osmonga chiqayotgandagi kabi tor va tang qilib qo‘yganlardir. Mutakabbir o‘z hidoyatiga kafil bo‘lishi uchun qalb ko‘zi ochilmagan kishidir.

Alloh taolo: “Mo‘minlardan ixtiyoriy ehson qiluvchilarini va zo‘rg‘a topib-tutuvchilarini istehzo ila masxaralaydiganlarni Alloh “masxara” qiladi va ular uchun alamli azob (bor)dir” (Tavba surasi, 79-oyat), deb aytgan.

Yana: “Ey mo‘minlar! (Sizlardan) biror millat (boshqa) bir millatni masxara qilmasin! Ehtimolki, (masxara qilingan millat) ulardan yaxshiroq bo‘lsa. Yana (sizlardan) ayollar ham (boshqa) ayollarni (masxara qilmasin)! Ehtimolki, (masxara qilingan ayollar) ulardan yaxshiroq bo‘lsa. O‘zlaringizni (bir-birlaringizni) laqablar bilan atamangiz!” (Hujurot surasi, 11-oyat);

“(Kishilar ortidan) g‘iybat qiluvchi, (oldida) masxara qiluvchi har bir kimsaning holiga voy!” (Humaza surasi, 1-oyat).

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Bir-birlaringizga hasad qilmanglar va savdoda soxtalik bilan kelishib, narxlarni oshirmanglar. Bir-birlaringizga g‘azab qilmanglar hamda orqa o‘girib, munosabatlarni buzmanglar. Ba’zilaringiz ayrimlaringiz savdosi ustiga savdo qilmasin. Allohning bandalari, birodar bo‘linglar. Musulmon musulmonning birodaridir. Unga zulm ham qilmaydi, xo‘rlamaydi ham, past ham sanamaydi. Taqvo bu yerda”, deb, uch bora qalblariga ishora qildilar. “Musulmon birodarini past sanagan kishi yomon ekaniga dalolat qiladi. Har bir musulmonning boshqa musulmonga qoni, moli va obro‘sini (suiiste’mol) qilishi haromdir”, dedilar (Imom Muslim rivoyati).

Imom Navaviy rahimahulloh: “Tadabbur qilgan kishiga bundan-da foydasi ko‘p, manfaati ulug‘ va yaxshiroq hadis bo‘lmasa kerak”, dedilar.

Ibn Mas’ud roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Qalbida zarra miqdoricha kibri bor kishi jannatga kirmaydi”, dedilar. Shunda bir kishi: "Yo Rasululloh, kishi chiroyli kiyim va chiroyli poyabzal kiyadi (bu ham kibr bo‘ladimi?)" deganida, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Albatta, Alloh chiroylidir. Chiroylini yaxshi ko‘radi. Kibr esa haqni buzish va kishilarga past nazar bilan qarash”, dedilar (Imom Muslim rivoyati).

Biz «yuz o‘girma» deb tarjima qilgan ma’no oyatda «tuso’’ir» deb kelgan. Bu ma’no, aslida, tuyada uchraydigan bir kasallikka nisbatan ishlatilar ekan. O‘sha kasallikka mubtalo bo‘lgan tuya doimo boshini pastdan-yuqoriga harakatlantirib, yonboshga siltab turar ekan. Mutakabbirlik bilan burnini jiyirib, yuzini odamlardan o‘giradigan kishilar ana o‘sha kasal tuyaga o‘xshatilmoqda.

«Odamlardan takabbur-la yuz o‘girma».

Ha, musulmon kishi uchun odamlarni kamsitish, ularni past sanash juda yomon illat. Hatto yurish-turishda ham kibru havodan, takabburlikdan saqlanish kerak.

«…va yer yuzida kibr-havo ila yurma».

Bu juda yomon narsa. Boshqalarga kibr og‘ir botadi. Eng muhimi: «Albatta, Alloh, xech bir mutakabbir va maqtanchoqni sevmas».

Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhudan naql qilingan rivoyatda: «Kimning qalbida zarracha mutakabbirlik bo‘lsa, Alloh uni do‘zaxga yuztuban tashlaydi», deyilgan.

Shuningdek, ibn Abu Laylo rivoyat qilgan xadisda: «Kim kiyimini ko‘z-ko‘z qilib, maqtanchoqlik ila sudrab yursa, Alloh taolo unga nazar solmaydi», deyilgan.

Rasulullloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Ilm o‘rganing, ilm uchun sakinat va viqorni ham o‘rganing. Va sizlarga ilm o‘rgatayotganlarga tavoze’ bilan o‘zingizni past tuting!” (Imom Tabaroniy “al-Avsat”da rivoyat qilgan).

Muallimga kibr qilish, uni mensimaslik tuban xulq hamda nifoq alomatlaridan hisoblanadi. Imom Tabaroniy “Al-Kabir”da rivoyat qilgan hadisi sharifda bunday deyiladi: “Uch toifa inson borki, ularni faqat munofiqgina xorlaydi: Islomda mo‘ysafid bo‘lgan qariya, ilm sohibi va odil rahbar”.

Ustoz va muallimga o‘zni past tutib, hokisor bo‘lish najot eshigi, ilm tahsil qilishning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Dinimiz shunga buyuradi, shunga o‘rgatadi. Bu ustozlarning shogirdlari ustidagi haqlaridandir.

Imom Navaviy rahimahulloh aytadilar: “O‘quvchi muallimiga itoatkor va royish bo‘lishi, uning so‘ziga quloq solib, o‘z ishlarida u bilan maslahatlashib turishi va oqil bemor samimiy va mohir tabib so‘zini qabul qilganidek u ham o‘z muallimining so‘zini qabul qilmog‘i lozim. Shuningdek, muallimiga ehtirom ko‘zi bilan boqishi, uning o‘z ishida komil iqtidor va malaka sohibi ekanligi va boshqa ustozlardan ustunligiga ishonishi lozim. Ana shunda undan manfaat olishi oson bo‘ladi”.

Olimlarimiz aytadilarki, talaba o‘z ustozining kamoli ahliyat va iqtidor sohibi ekanligiga, o‘z ishining mohir mutaxassisi ekanligiga e’tiqod qilib, ishonishi kerak. U haqda faqat yaxshi fikrda bo‘lishi lozim. Agarchi, ustozidan diyonatga ochiq-oydin ters keladigan xatti-harakatni ko‘rib qolsa ham uni faqat yaxshilikka yo‘yib, yaxshi gumonda bo‘lishi kerak. Aks holda uning barakasidan mahrum bo‘ladi.

Ibn Sinoning ustozi Kushyorning huzuriga bir kishi osmon ilmini o‘rganish maqsadida kelibdi. 2-3 oy o‘tsa hamki, ustozi ilm berishni boshlamaganidan so‘ng aytibdi:

– Hazrat, endi menga javob bersangiz. Uch oy bo‘ldi hamki dars bermadingiz. Vaqtingiz yo‘q shekilli…

Shunda ustoz:

– Men senga bajonidil dars berardim-u, lekin sen huzurimga kelganingdagi “bu ilmdan mening uncha-muncha xabarim bor”, degan kibr-havoying hali ham ketmadi. Men bir idishga qachonki u bo‘sh bo‘lsagina suv quyaman. Afsus, sening kallang havo bilan to‘lib qolgan ekan, – deb javob qilibdi.

Imom Qurtubiy rahimahulloh dedilarki: "Agar mutakabbir kishini ko‘rsang bilginki, uning namozi kam yoki undan butunlay mahrum bo‘lgan. Chunki kibr bilan ko‘p sajda qilish birga jamlanmaydi".

Rivoyat qilishlaricha: Bir kishinikiga mehmon kelib qoldi. Uyda mehmonga qo‘yadigan hech vaqo yo‘q edi. U bir litr qatiq olib kelib, besh litr suv qo‘shib, tuz va muz solib, ayron tayyorladi. Bir litr qatiq besh litr suvni qabul qilib, totli ichimlikka aylandi. Agar o‘sha qatiqqa bir tomchi benzin tushib ketganida uni ichib bo‘lmas edi.

Xuddi shuningdek, salgina takabburlik ham amalni buzib yuboradi. Mutakabbir kimsa Allohdan to‘siladi, xaloyiq tomonidan nafratga uchraydi. Alloh taolo bu haqda «Chunki ularga yolg‘iz Allohdan boshqa iloh yo‘q deyilgan vaqtda kibr-havo qilgan edilar», degan (Soffot surasi, 35 oyat).

Horisa ibn Vahb roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Javvaz ham, ja’zariy ham jannatga kirmaydi", dedilar.

* «Javvaz – muomalasi qo‘pol odam».

* Ja’zariy – mutakabbir, qilmagan ishi bilan faxrlanuvchi.

Ba’zi bir kishilar ibodat miqyosidagi ma’naviy va moddiy amallarni qilib, (haj, umra va masjid yoki yo‘l qurib) kibrlanib, maqtanib boshqa kishilarni bunday ishlarni amalga oshirmaganlikda ayblab, o‘zlarini ulardan yuqori olishadi. Aslida ana shu ishlar xalqni puliga bajarilgan bo‘ladi. Bunday kimsalar aslida eng razil va pastkashlardir.

Alloh taolo aytadi: “Boshqalar esa gunohlarini e’tirof qildilar…”. (Tavba surasi 102-oyat) Alloh taolo bizdan ma’sumlikni talab qilmadi. Aksincha, gunoh sodir bo‘lganida tavba va siniqlikni istadi.

Odam alayhissalom gunoh qilganida e’tirof qilib gunohiga istig‘for aytdi. Alloh uning tavbasini qabul qildi.

Iblis esa gunoh qilganida mutakabbirlik qildi, tavba qilmadi. Alloh undan yuz o‘girdi.

Kim gunoh qilib qo‘yib so‘ngra tavba qilsa qiyomatda Odam alayhissalom bilan tavba qiluvchilar karvonida bo‘ladi.

Kim gunoh qilib so‘ngra tavba qilmasdan mutakabbirlik qilsa Iblisning karvonida bo‘ladi.

Ortidan kibrni ergashtiruvchi bittagina gunoh, ortidan siniqlik, pushaymonlik va tavbani ergashtiruvchi mingta gunohdan og‘irroqdir.

Alloh taolo gunoh qilganida pushaymon bo‘lib tavba qiluvchilarga muhabbati o‘laroq O‘zini G‘ofur deya nomladi.

Bandalarini O‘z muhabbatiga targ‘ib qilish uchun O‘zini Vadud deya nomladi.

Sizni sindirib sizdagi ujbni ketkazadigan bitta gunoh, qalbingizni mag‘rurlanish va ujbga to‘ldiradigan toatdan yaxshidir, qaysidir ma’noda!

Ja’farxon SUFIYEV,
TII talabasi,
To‘raqo‘rg‘on tuman “Is'hoqxon to‘ra” jome masjidi imom-xatibi.