1. Yashab turgan uy-joylari, kiyib turadigan kiyimlari, minilib turadigan ulov, oziq-ovqat, pardoz buyumlari (agar tilla, kumushdan yasalmagan bo'lsa), gavhar, marjon, yoqut, zumrad (agar sotish uchun saqlanmayotgan bo'lsa) olimning foydalanib turgan kitoblari, kasb-hunar asboblari kabi narsalardan zakot berilmaydi. Bo'yoqchining idishdagi bo'yog'idan, teri oshlovchining idishdagi yog'-moylaridan zakot beriladi. Kirchining kir sovunidan zakot berilmaydi. (“Fatovoyi Olamgiriya”, “Kifoya”)
2. Garovga qo'ygan boyligi, madomiki, garovga olgan kishi qo'lida ekan, undan zakot berish vojib emas. (“Fatovoyi Olamgiriya”, “Kifoya”)
3. Bo'yniga olmay yurgan qarzdorga qarshi dalil-hujjatga ega bo'lib qolsa va qarzni undirib olsa, o'tgan yillar uchun zakot vojib emas. (“Fatovoyi Olamgiriya”, “Kifoya”)
4. Odamlardan qarzdor kishi agar boyligidan qarziga beradigan bo'lsa, nisobdan kamayib qoladigan bo'lsa, unga zakot vojib emas. Ammo nazr, kafforat, fitr sadaqasi, haj puli kabi Allohning haqlari ham zimmasidagi qarzi hisoblanadi. Lekin bu qarzlar zakotga to'sqinlik qilmaydi, ya'ni mazkur joylarga sarf qilsa, nisobdan kamayib qolish ehtimoli bo'lsa ham zakot beraveradi. (“Fatovoyi Olamgiriya”, “Kifoya”)
5. Qarzdor uzoq joyga qochib ketsa, qaraladi, agar qarz bergan odam uni topib kelishga qodir bo'la turib, harakat qilmasa, zakot soqit bo'lmaydi, topib kelishga imkoniyati bo'lmasa, qarzdordagi puldan zakot bermaydi. (“Fatovoyi Olamgiriya”, “Kifoya”)
Fatvo hay'ati
Bir kuni boy ota o‘g‘li kambag‘allik nima ekanini tushunishi uchun uni faqir oilaga olib bordi. Ular o‘sha oilada bir necha kun yashab, so‘ng qaytib kelishdi. Ota o‘g‘lidan so‘radi:
– Bu qilgan safarimizdan qanday xulosalar chiqarding?
O‘g‘li bunday javob berdi:
– Bizda katta uy, ularda odiy. Lekin ularning bag‘ri keng ekan. Agar biznikiga kelib shuncha vaqt yashamoqchi bo‘lganlarida biz rozi bo‘lmasdik, menimcha. Biz kerakli narsalarni do‘kondan olamiz, ular aksarini o‘zlari yetishtirarkan. O‘zlari mehnat qilib yetishtirgani uchun isrof qilishmas ekan. Bizda uy ishlarini xizmatkor qiladi, ular esa bir-biriga yordam berisharkan. O‘zaro mehr-oqibatlari ham havas qilarli. O‘ylab qarasam, aslida ularmas, biz kambag‘al ekanmiz...
Ota bu javobni eshitib o‘ylanib qoldi. O‘g‘li bunday javob berishini kutmagan edi.
Aslida biz o‘zimizda bor narsaga emas yo‘q narsaga intilamiz olishga, erishishga xarakat qilamiz. Bizdagi bor narsa kimlar uchundir orzu ekanini unutamiz. Gohida qanchalik biz boy ekanimizni anglash uchun o‘z hayotimizga boshqacha nazar bilan qarashimiz kerak bo‘ladi.
Akbarshoh Rasulov